زندگی عشایری از معدود سبک زندگی‌های باقیمانده از گذشته است که تماماً با طبیعت پیوند دارد. همین امر باعث شده تا امروزه این نحوه از زندگی به بخشی از جذابیت‌های صنعت گردشگری تبدیل شود. بازدید از ایلات و عشایر و چند روزی را به آن سبک زندگی کردن، تجربه‌ای بی‌نظیر و منحصر به فرد است.  ایل شاهسون نام گروهی از ایل های آذربایجانی است که سالهای سال است شیوه کوچ‌نشینی را برای زندگی‌شان انتخاب کرده‌اند. شاهسون‌ها بیشتر در منطقه دشت مغان و اردبیل سکونت دارند. در این مطلب از سفرزون قصد داریم تا شما را به میان این ایل باصفا ببریم. پس تا انتها همراه ما باشید.

saadatrent
ایل شاهسون
ایل شاهسون

ایل شاهسون مغان جزء ایل بزرگ عشایر آذربایجان به شمار می‌آیند. شاهسون‌ها دارای زندگی سنتی ایلی بوده و قشلاق آنها دشت مغان اردبیل و ییلاق آنها دامنه های کوه ساوالان (سبلان) در خیاو (مشکین شهر) است. شیوه ی زندگی عشایر ترک زبان شاهسون، کوچ نشینی است و بیشتر به دامداری در مرتع های سرسبز، وسیع و پرآب دشت مغان مشغول هستند. شغل اصلی این ایل دامپرورری بوده و میزبان یکی از بهترین نژاد‌های گوسفند موجود در کشور به نام نژاد مغانی و زیستگاه اصلی شتر دوکوهانه است.

ایل شاهسون
ایل شاهسون

پیشینه و سکونتگاه

ایل شاهسون، در بخش‌هایی از شمال غرب ایران به‌ ویژه دشت مغان و ارومیه و اردبیل و نواحی خرقان و خمسه، واقع در میان زنجان و تهران به سر می‌برند. شیوه زندگی عشایر شاهسون و بسیاری از ویژگی‌های فرهنگی ، علی الخصوص آلاچیق‌های نیم‌کره‌ای، آن‌ها را از سایر گروه‌های ایلی ایران متمایز می‌سازد. پاره‌ای از این ویژگی‌ها را که منشاء ترکی دارند می‌توان در میان سایر ایلات ترک زبان ایران مشاهده کرد. گو اینکه برخی طوایف شاهسون خاستگاه ترکی ندارند و توانسته‌اند پاره‌ای از ویژگی‌های متمایزشان را حفظ نمایند.

امروزه شاهسون‌ها علاوه بر مناطق گسترده‌ای از کشور ایران در دیگر کشورهای همسایه از جمله جمهوری آذربایجان، عراق، ترکیه، افغانستان و کشمیر نیز سکونت دارند.


برای دریافت راهنمای سفر به اردبیل کلیک کنید.


وجه تسمیه 

کلمه شاهسون، واژه‌ای ترکی به معنای «دوستدار شاه» است. دلیل این نامگذاری هم این است که این ایل، بیشترین همدلی و پیوند را با شاهان صفوی داشته، به آن‌ها بسیار وفادار بوده و از آن‌ها حمایت می‌کرده‌اند. به همین دلیل به آنها شاهسون یعنی دوستدار شاه گفته می‌شود.

ساختار اجتماعی عشایر شاهسون

ایل شاهسون
ایل شاهسون

ایل شاهسون از نظر تقسیمات اجتماعی و سلسله مراتب ایلی به طایفه، تیره، اوبه و خانوار تقسیم می شود. در گذشته ریاست طوایف را خان‌ها به عهده داشتند. در راس هر رده کوچک نیز مسئولی قرار داشت که آق سقل نامیده می‌شد. به اعتقاد شاهسون‌ها این ایل از سی و دو طایفه با موقعیتی برابر تشکیل‌شده است. بر اساس نتایج سرشماری سال ۱۳۶۶ طایفه گیگلو در بین مجموعه طوایف شاهسون بیشترین تعداد تیره‌ها (۲۵ تیره) را داشته است.

مسکن ایل شاهسون : آلاچیقهای کروی شکل

چادر ایل شاهسون
چادر ایل شاهسون

به دلیل اینکه در مقایسه با سایر مناطق عشایری ایران هر دو ناحیه ییلاق و قشلاق شاهسون‌ها آب و هوای سردی دارد، عشایر شاهسون به تجربه دریافته‌اند از چادری استفاده نمایند که حتی‌المقدور بیشترین هماهنگی را با شرایط محیطی داشته باشد. محل زندگی عشایر شاهسون، چادرهای کروی شکل زیبایی است که در آن بدون داشتن وسایل پیشرفته و مدرن، زندگی ساده و زیبایی را می گذرانند. به این چادرها، آلاچیق یا کومه هم می‌گویند.

این آلاچیق ها معمولاً ۵ متر فضا دارند و بر سر در آن ها، منگوله هایی آویزان است که ورود افراد را اطلاع می دهد. کومه از آلاچیق کوچک تر و از جنس خشن تری‌است و با دقت، مهارت و ظرافت آلاچیق ساخته نمی‌شود. آلاچیق همیشه با کومه همراه است و مسکن اصلی عشایر شاهسون در ییلاق به حساب می‌آید. شاهسون‌ها به مجموعه چند آلاچیق و کومه‌ای که در یک نقطه برپا شده باشد، اوبه می‌گویند.

پوشش عشایر شاهسون

پوشش ایل شاهسون
پوشش ایل شاهسون

در دوران گذشته هم مردان و هم زنان لباس های خاصی می پوشیدند که متاسفانه با گذشت زمان، این پوشش حتی در دور دست ترین نقاط هم دیگر استفاده نمی شود و بیشتر لباس آنها شبیه لباس مردم روستاهای اطراف است، با این وجود هنوز هم بعضی از اعضای سالخورده ی ایل، همچنان مانند قبل لباس سنتی خود را حفظ کرده اند.

پیراهن زنان لباس و دامن هایی با رنگ های شاد و بلند تشکیل شده است. آنها روی لباس های خود جلیقه های بدون آستینی می پوشند و روی آنها سکه هایی دیده می شود که از طلا و نقره است و هرچه تعداد این سکه ها بیشتر باشد، یعنی آن خانواده ثروتمندتر است.

صنایع دستی ایل شاهسون

قالیچه
قالیچه

از آنجا که گذران اصلی مردم ایل بر پایه پرورش دام و تولید فراورده‌های دامی بویژه گوسفند و بز استوار است است، در نتیجه از دیگر بخش های دام، می توان محصولات زیبایی ساخت. از جمله صنایع دستی تولیدی توسط زنان عشایر شاهسون عبارتند از: قالی و قالیچه، گلیم، زیلو، جاجیم و خورجین، پلاس (چادر)، چوقا یا برک، کلاه، دستکش، گیوه، حصیر و…

خورجین

جاجیم یکی از محصولات دستی این قشر است که از ترکیب پشم گوسفندان با رنگ های گیاهی بدست می آید و نقش های متنوعی دارد و امروزه در بازارها بسیار به چشم می خورد. گلیم یکی دیگر از کالاهایی است که قدمت زیادی دارد و نکته ی بسیار جالبی که در مورد آن وجود دارد این است که کاملاً ذهنی و بدون نقشه بافته می شود و تمام نقش و نگارهای زیبای آن، زاییده ی ذهنیت خلاق زنان شاهسون آنهاست.

مراسم عید نوروز و چهارشنبه سوری

ایل شاهسون
ایل شاهسون

عید نوروز و چهارشنبه‌سوری از شادترین روزهای ایل شاهسون است. شب چهارشنبه‌سوری آجیل گوناگون از نخودچی و گندم بوداده و غیره درست می‌کنند، آتش‌ برمی‌افروزند و بچه‌ها از روی آن می‌پرند و صبح روز چهارشنبه آب‌تنی می‌کنند. در عید نوروز تخم‌مرغ رنگ می‌کنند و به دید و بازدید می‌روند و تخم‌مرغ‌ها را بین بچه‌ها پخش می‌کنند و آخر سر نیز همگی جمع شده و به خانه آق سقل و یا رئیس طایفه می‌روند. آن‌ها معتقدند که به هنگام تحویل سال، یک لحظه آب‌های روان از حرکت باز‌می‌ماند و درختان سر خود را به زمین می‌گذارند.

مراسم خواستگاری و عروسی

عروسی
عروسی
عروسی
عروسی

در خواستگاری دو نفر ریش‌سفید از خانواده داماد به چادر پدر عروس رفته و عهد و پیمان می‌بندند که خیلی به آن اهمیت می‌دهند. پس از خوردن شیرینی و بلافاصله پس از موافقت و عهد و پیمان در خواستگاری، خانواده داماد به محل عروسی رفته و یک روسری کلاغی، گردن بند، آئینه و شیرینی همراه می‌برند. ممکن است جشن عروسی تا بیست روز طول بکشد. در طول این مدت مهمانی‌ها برگزار می‌شود و در روز آخر هر مهمانی، مبلغی به عنوان طویانه (پول شیرینی) به صاحب‌خانه می‌پردازند.

برای چند روز هم که شده زندگی در میان ایل شاهسون را تجربه کنید! شک نکنید که دوباره آن را امتحان خواهید کرد.


برای آشنایی بیشتر با دیدنی های اردبیل کلیک کنید.