قشقایی یکی از ایل‌های بزرگ و کهن ایران است که در شجاعت، سرزندگی و سرسختی همتا ندارد. زندگی عشایر قشقایی با کوچ و زندگی در طبیعت پیوند خورده و همه ساله بین نواحی گرمسیر و سردسیر زاگرس جابجا می‌شوند. ایل قشقایی و جامعه عشایر آن جامعه‌ای سختکوش و مولد است و با کم‌ترین چشم‌داشت و امکانات، بیشترین بازدهی و تولیدات را دارد. در این مطلب از سفرزون قصد داریم تا شما را بیشتر با این قوم زحمتکش و دوست‌داشتنی آشنا کنیم. پس ما را تا انتها همراهی کنید.

saadatrent

قشقایی یا عشایر ایل قشقایی یکی از اتحادیه‌های ایلی ایران است که از قبیله‌هایی با ریشه‌های قومی گوناگون نظیر لر، کرد، عرب و ترک تشکیل شده است. البته اغلب قشقایی‌ها ریشه‌ای ترک دارند و تقریباً تمامشان به گویشی از زبان‌های ترکی اغوز غربی صحبت می‌کنند. بیشتر مردمان قشقایی شیعه مذهب‌اند. جمعیت این ایل در حدود ۳۰ سال قبل نیم میلیون بوده و در حال حاضر بیش از یک میلیون نفر تخمین زده می‌شود.

سکونتگاه

سکونتگاه
سکونتگاه

قشقایی‌ها در دوره‌های مختلف به‌ تدریج به این سرزمین کوچیده و در آن ساکن شده‌اند. مرکز اصلی زندگی عشایر ایل قشقایی استان فارس است. اما به دلیل وسعت اراضی و قلمرو در دیگر استان‌ها نیز ساکن هستند. از این جمله می‌توان به استان‌های کهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری (جونقان، بلداجی، بروجن، سامان، شهرکیان، طاقانک)، خوزستان (هفتکل)، اصفهان (قسمت‌هایی از سمیرم، شهرضا، دهاقان، فریدن، بخش‌های مختلف شهرستان لنجان در اطراف زرین شهر، بیستگان، باباشیخ علی و چم‌ها)، قم، مرکزی، و بوشهر (دشتستان و دشتی) اشاره کرد.

ریشهشناسی نام قشقایی

زنان ایل
زنان ایل

تردیدها در ریشه‌شناسی نام قشقایی زیاد است. قول متداول آن است که نام قشقایی از واژه ترکی قشقا به معنی «اسب پیشانی سفید» آمده‌ است. نظر دیگری هم هست که طبق آن نام قشقایی از واژه ترکی قاچماق به معنی «فراری» گرفته شده است.

چهره شناسی

زنان ایل قشقایی
زنان ایل قشقایی

بیشتر قشقایی‌ها دارای چشمانی متوسط، موی تیره (مشکی و قهوه‌ای) و صورت گندم‌گون هستند. در میان طایفه فارسیمدان (ایمور) و دره شوری گروهی سفیدپوست با موی زرد یا بور نیز دیده می‌شوند. زنان قشقایی هرگز آرایش نمی‌کنند. تنها فرق زنان با دختران «چتر زلف» زن‌ها است. هنگام عروسی برای آرایش عروس این چتر زلف را درست می‌کنند. مردان قشقایی معمولا صورت خود را می‌تراشند و به بلند کردن سبیل علاقه خاصی دارند.

پوشش زنان و مردان قشقایی

پوشش زنان و مردان ایل
پوشش زنان و مردان ایل

مردان قشقایی پیراهن بی‌یقه سفید، شلوار گشاد سیاه، قبایی که جلویش با شال یا کمربند بسته می‌شود و کلاه نمدی سیاه و گردی به نام برک می‌پوشند. بعضی مردها نیز ژاکت‌های پوستی و جلیقه‌های نمدی می‌پوشند. پاپوش‌شان نیز همانند سایر عشایر گیوه است. مرد‌ها برای جشن‌ها، شکار و جنگ عبای نازکی به نام چوقا نیز می‌پوشند. تفنگ، چاقو، خنجر، شمشیر و چماق نیز از مهم‌ترین قسمت‌های آراستگی مردان و بستن قطار فشنگ مایه مباهات است. جالب است بدانید که در گذشته مردهای طوایف گوناگون قشقایی بر اساس کمربند و شیوه بستن قطار فشنگ‌شان قابل تشخیص بودند.

پوشش زنان ایل
پوشش زنان ایل

زنان قشقایی دامنی چند لایه (شلیته)، تونیکی با شکاف در دو سمتش (قیناق) و ژاکتی کوتاه (ارخالق) می‌پوشند. بر روی کلاه‌های کوچکشان (کلاقچه) تور روسری مانندی (چارقد) می‌اندازند. دور سرشان روی چارقد نیز پیشانی بند ابریشمی به نام قالاق می‌پیچند. جواهرات از جمله گردنبند، سنجاق چارقد، گوشواره و النگو نیز وابستگی و ثروت خانوادگی را می‌نمایاند. زنان طوایف گوناگون قشقایی معمولا با لباس، پیشانی بند و رنگ‌های لباسشان شناخته می‌شوند و هیچ‌گاه صورتشان را نمی‌پوشانند.

آداب و رسوم ایل قشقایی

قشقایی‌ها مردمانی سرزنده و دلشاد و علاقمند به جشن و پایکوبی‌اند. در جشن‌ها و عروسی‌ها رقص گروهی زنان و مردان قشقایی و رقص با چوب (چوب بازی) بسیار زیبا و جالب است. در مراسم جشن و عروسی، زنان و مردان قشقایی رقص بسیار زیبا و جالبی دارند. در این جشن‌ها زنان و مردان هر یک دو دستمال در دست می‌گیرند و پیرامون یک دایره بزرگ می‌ایستند و با آهنگ کرنا و دهل دستمال‌ها را تکان می‌دهند و با حرکات موزون پیش می‌روند. در رقص «دَرْمَرو» یا چوب بازی نیز، مردان دوتا دوتا و به نوبت با چوب‌های کوتاه و بلندی که در دست دارند به آهنگ ساز و دهل با یکدیگر می‌رقصند و مبارزه می‌کنند. قشقایی‌ها به نوشیدن چای و کشیدن قلیان بسیار علاقه‌مند هستند. مردان طایفه دره شوری از چپق نیز استفاده می‌کنند.

عزاداری و خاکسپاری

آرامگاه خان ایل
آرامگاه خان ایل

قشقایی‌ها در مرگ خان یا کلانتر، مانند عزیزان و فرزندان خود متأثر می‌شوند. گورستان‌های قشقایی در سر راه کوچ ایل قرار گرفته تا هنگام کوچ بتوانند برای مردگان خود فاتحه‌ای بخوانند. به سبب علاقه‌ای که به خان‌های خود دارند برای آنها آرامگاه‌های باشکوه و استوار می‌سازند که سالیان متمادی پابرجا می‌ماند و هر سال هنگام کوچ قبر آن‌ها را زیارت می‌کنند. آرامگاه عده‌ای از سران ایل قشقایی به‌ویژه خان‌های طایفه کشکولی در دامنه با صفای شهدای اردکان با سنگ و شیروانی به سبک مزار حافظ ساخته شده و نظر بیننده را به خود جلب می‌کند.

خانه داری زنان ایل قشقایی

خانه داری زنان ایل
خانه داری زنان ایل

تمام کارهای خانه به عهده زن‌ها است. دختران و زنان ایل هر صبح از کوه و دشت، هیزم سوخت خود را گردآوری می‌کنند و پس از آن از رودخانه یا چشمه، مشک‌های آب را پر می‌کنند و به پشت می‌گیرند و به چادر می‌آورند. سپس گندم و برنج را در هاون‌های چوبی به نام «دیوَک» می‌کوبند و پوست آن‌ها را می‌گیرند. هنگام کوبیدن، آهنگ ویژه‌ای را زیر لب زمزمه می‌کنند که آهنگ «برنج کوبی» نامیده می‌شود. پس از آن آرد را خمیر و چانه می‌کنند و از آن نان می‌پزند. نان را روی ساج‌های فلزی می‌پزند. تمام خوراک‌های گوناگون دیگر روی اجاق‌های جلوی چادر تهیه می‌شود. زنان از شیر انواع لبنیات شامل کره، ماست، کشک، قره قروت، سرشیر و جز آن تهیه می‌کنند. ماست را در مشک‌هایی که به سه‌پایه چوبی متصل است می‌آویزند و آنقدر تکان می‌دهند تا کره و دوغ به‌دست آید.

صنایع دستی

گبه بافی
گبه بافی
چنته بافی
چنته بافی

از مهم‌ترین صنایع دستی مردم قشقایی می‌توان به قالی‌بافی، گلیم‌بافی، جاجیم‌بافی، چنته‌بافی ، گبه‌بافی و همچنین بافته‌های رِند و بافته‌های «چرخ» اشاره کرد. به‌طور کلی تولید دستبافته‌ها از مرحله ابتدایی تا آخرین مرحله به دست زنان صورت می‌گیرد. علاوه بر این‌ها، فعالیت‌های دستی دیگری مانند طناب بافی، چیق بافی و… (برای تولید لوازم مصرفی) نیز به وسیله قشقایی‌ها انجام می‌شود.

سیاهچادر

سیاه چادر
سیاه چادر

حتماً تا به‌حال سیاه‌چادرهای عشایر را دیده‌اید و هوس اقامت در آن‌ها به سرتان زده است! چادرهای ایلی را که «بوهون» خوانده می‌شود، از موی بز و به رنگ سیاه می‌بافند. این چادرها به شکل مستطیل است و از چند بخش گوناگون شامل سقف، لتف‌های اطراف چادر، تیرک‌ها، چند قطعه «کمَّج» یا ;کمجِّه»، بندها، میخ‌های بلند چوبی، میخ‌های کوچک چوبی که به نام «شیش» خوانده می‌شود و لفاف یا «چیق» یا «نی چی» اطراف چادر تشکیل شده است. لتف‌ها از جنس سقف و به رنگ سیاه بافته می‌شوند. پهنای لتف یک متر و درازای آن نامعین است و گاهی تا ده متر می‌رسد.

اگر در راه سفرتان با خوش‌شانسی به یکی از مسیرهای کوچ ایل قشقایی برخوردید،‌ حتماً عشایر مهمان‌نواز شما را به درون سیاه‌چادرهایشان دعوت خواهند کرد.