قطعا همه ما درباره عجایب هفتگانه جهان شنیدهایم. واقعا انتخاب هفت مورد عجایب در تمام جهان بسیار دشوار است. انتخاب هفت مورد از زیباییهای جهان پهناور اصلا کار سادهای نخواهد بود و قرار گرفتن در این لیست از آن هم سختتر بوده و واقعا احتمال بسیار کمی دارد تا یکی از جاذبههای جهان در این لیست قرار بگیرد. حال خیلی جالب است که در اثر نظرسنجی از حدود ششصد میلیون نفر در دنیا، تاج محل را به عنوان یکی از عجایب هفتگانه جهان برگزیدند. واقعا کسی نمیداند این انتخاب به دلیل عشق افلاطونی این دو زوج به هم بوده و یا به دلیل ساختمان زیبایی که گردشگران مختلف را از سراسر جهان برای دیدن آن به آگرای هندوستان میکشاند. با سفرزون همراه باشید تا این جاذبه عجیب جهانی را بهتر بشناسید.
کلامی درباره انگیزه ساخت تاج محل
شاید این بنای عظیم در ابتدا از نظر زیبایی ساخت بر دل شما بنشیند، اما این تا قبلی است که انگیزه ساخت آن را ندانید. انگیزه ساخت تاج محل از خود آن نیز زیباتر است و ای کاهش همه عاشق و معشوقها به این شکل بودند.
تاج محل در حقیقت مقبره شاه گورکانی، شاه جهان و همسر ارجمند او، بانو بیگم ملقب به ممتاز محل است. ساخت این بنا متعلق به سال ۱۰۲۵ هجری شمسی بوده و در شهر آگره هندوستان بنا شده. همانطور که بیان کردیم، تاج محل یکی از عجایب هفتگانه جهان به شمار میآید و هر ساله سیل گردشگران انبوهی را به سمت خود جذب میکند.
تاج محل ، این بنای زیبا و عظیم، به دستور شاه جهان ساخته شد. او این بنا را برای یادبود همسرش، یعنی ممتاز محل که در سال ۱۶۳۱ چشم از جهان فرو بست ساخت تا یاد او را همواره زنده نگه دارد. ممتاز محل پیش از مرگ از همسرش درخواست کرد تا ازدواج نکند و همچنین برای او یک مقبره بسازد.
شاه جهان و کنار آمدنش با ممتاز محل
شاه نیز پس از فوت همسرش که بسیار سوگوار بود، تصمیم گرفت تا بنای یادبودی بسازد و او را برای همیشه جاودانه کند که همینطور هم او آرامگاهی زیبا را در کنار رود جمنا بنا کرد تا روح او همانند آب رودخانه زلال و جاری باشد. سپس تصمیم گرفت تا در کران دیگر رودخانه جمنا، آرامگاه دیگری برای خود بسازد تا پس از مرگ، او را در کنار همسرش به خاک بسپارند. همچنین در نظر داشت تا این دو مقبره را به وسیله یک پل که از رودخانه جمنا عبور میکرد به هم وصل کند تا نشان دهنده ارتباط قلبی او به همسرش باشد و این ارتباط را جاودانه کند.
شاه قصد داشت تا بر خلاف نمای خارجی تاج محل که از مرمر سفید ساخته شده بود، مقبره خودش را از مرمر مشکی بسازد. اما متاسفانه شاه جهان هیچ گاه قادر به ساخت این مقبره نشد و پیکر او را نیز داخل تاج محل به خاک سپردند. خیلی جالب است بدانید که تاج محل را به تازگی و بعد نظرسنجی از ششصد میلیون نفر در لیست عجایب هفتگانه جهان قرار دادند.
شاه جهان، فرمانروای عشاق جهان
شهابالدین محمد شاه جهان که در سال ۱۵۹۲ میلادی و در روز ۵ ژانویه چشم به جهان گشود، در ۲۲ ژانویه ۱۶۶۶ میلادی و در سن هفتاد و چهار سالگی دار فانی را وداع گفت. این یعنی او حدود سی و پنج سال در سوگ همسرش نشست. شاه جهان فرزند جهانگیر و همچنین پنجمین امپراطور سلسله گورکانیان هندوستان بود. او در بین سالهای ۱۶۲۷ تا ۱۶۵۸ میلادی حاکم بخش بزرگی از شبه قاره هندوستان بود.
اکبر شاه، پدر شاه جهان، عاشق هنر، معماری، شعر و ادب فارسی بود. شاه جهان نیز این را از پدر به ارث برده بود و میراث این علاقه تبدیل به تاج محل شد. اما تاج محل تنها میراثی نبوده که جهان شاه از خود بر جای گذاشته. قلعه آگرا، آرامگاه آصف الدوله، قلعه سرخ دهلی و همچنین باغ شالیمار لاهور نیز جزء آثاری است که شاه جهان از خود برای ما به ارث گذاشته و هر یک از آنها جزئی جاذبههای دیدنی جهانی به شمار میآیند.
داستان عشق شاه جهان و ممتاز محل
داستان عشق این دو همانند عشقهای اساطیری ایرانی بسیار معروف است. این دو زوج عاشق در سال ۱۶۱۲ با یکدیگر ازدواج کردند. پیوند دنیوی این عشق تنها هجده سال پای برجا بود و حاصل آن چهارده فرزند شد. متاسفانه هفت تن از این چهارده فرزند جان باختند و تنها هفت تن از آنها دوران کهنسالی را تجربه کردند.
پایان این عشق و شروع تاج محل
عشق شاه جهان به همسرش در تمامی منابع تاریخی ثبت شده. او آنقدر دلباخته و شیفته همسر خود بود که حتی در سفرهای جنگی نیز ممتاز محل را کنار خود میبرد. همه اطرافیان شاه جهان بر این باور بودند که او یک روز هم بدون ممتاز محل طاقت نمیآورد.
متاسفانه در یکی از همین سفرها که به قصد جنگ بود، ممتاز محل به دلیل بارداری دچار بیماری و کسالت شد. شاه جهان همه چیز را فراموش کرد و به عیادت او شتافت. متاسفانه تقدیر طوری رقم زده شده بود که عشق دنیوی آنها در همان لحظه به پایان برسد.
ممتاز محل در واپسین لحظات عمرش از شاه جهان دو درخواست کرد. اول اینکه پس از او کسی را به همسری نگیرد و دوم اینکه برای او مقبرهای بسازد تا جاودانه شود. شاه جهان نیز با جان و دل هر دو وصیت را اجرا کرد.
دوران سلطنت جهان شاه، دوران اوج هنر هندوستان
هنر هندوستان در دوران سلطنت جهان شاه به نقطه اوج خود رسیده بود. این را میتوان مدیون جهان شاه و علاقه شدید او به هنر، معماری و شعر و ادب دانست. یکی از آثار هنری مخصوص به جهان شاه که در نوروز سال ۱۰۴۴ هجری شمسی مطابق با ۱۶۳۵ میلادی به دیده همگام رسید، تخت طاووس است. جهان شاه در جشن سال نو روی این تخت جلوس کرد. پس از آن نادر شاه این تخت را به عنوان غنیمت به ایران آور و در حال حاضر داخل موزه جواهرات ملی ایران قرار دارد.
هم شاه جهان و هم همسرش ممتاز محل، هر دو به ادبیات و شعر ایرانی علاقه زیادی داشتند و تاریخ نویسان این مساله را چندین بار در مورد اور ثبت کردهاند.
پایان عمر جهان شاه
جهان شاه نهایتا در ماه رمضان سال ۱۶۵۸ میلادی دچار بیماری سختی شد. به سبب اینکه چهار فرزند پسر او یعنی مرادبخش، اورنگ، دارا شکوه و شاه شجاع به خاطر جانشینی دچار درگیری شدند، بر طبق سنت گذشته، فرزند ارشد را جانشین او و پادشاه اعلام کردند.
اما با این وجود شاه جهان پس از مدتی بر خلاف چیزی که تصور میکرد، بهتر شد و قصد این را داشت که مجدد به تخت پادشاهی بازگردد. اما اورنگ زیب از برادران خود پیشی گرفت و پدرش را در قلعه آگره محاصر کرد و به زندان انداخت. سپس بر تخت پادشاهی نشست و خودش را پادشاه بر حق معرفی کرد.
پس از آن شاه جهان حدود ۸ سال در حبس خانگی بود. در این مدت دچار بیماری سختی شد و دخترش جهانآرا بیگم از او پرستاری کرد. او نهایتا در سال ۱۶۶۶ درگذشت و وی را در کنار پیکر همسرش، ممتاز محل به خاک سپردند.
ممتاز محل، مالک اصلی تاج محل
ارجمد بانو بیگم را که به ممتاز محل میشناختند، در حقیقت محبوبترین همسر شاه جهان بوده. او زاده میرزا ابولحسن آصفخان و نوه خواجه غیاثالدین محمد که جزء افراد مشهور و بانفود هند بودند بود. پدر بزرگ او یعی خواجه غیاثالدین، در زمان پادشاهی شاه طهماسب اول صفوی، وزارت یزد و اصفهان را بر عهده داشت. اما پس از اینکه شاه طهماسب درگذشت، او نیز به همراه خانواده خود ایران را ترک کردند و رهسپار هندوستان شدند. دلیل علاقه ممتاز محل به فرهنگ ایرانی نیز از همین جا نشات میگیرد.
خواجه غیاثالدین را در دربار اکبر شاه، پادشاه تیموری به “اعتمادالدوله” میشناختند و به او مقاوم “وزارت عظمی” اعطا کرده بودند. آصفخان نیز از همین رو نفوذ و مقام بالایی در دربار پادشاهی هندوستان به دست آورد.
چند ماهی از ازدواج جهانگیر با نور جهان نمیگذشت که، جهان شاه شیفته ارجمند بانو، دختر آصفخان شد. ارجمند بانو در آن زمان تنها بیست سال بیشتر نداشت و از نظر ظاهری فوق العاده زیبا بود. به همین دلیل جهان شاه را طوری شیفته خود کرد که وی را در تمامی سفرها کنار خود میبرد. القابی همچون “ممتاز محل” و همچنین ” ممتاز الزمانی” نیز از جانب جهان شاه به او اعطا شده بود.
ارجمند بانو و سیاست دربار هندوستان
ارجمند بانو هیچگاه نمیخواست که همانند عمه قدرتمند خود در امور اداری و سیاسی دخالتی داشته باشد. اما به جای آن، فهرست زنان بیوه و کودکان یتیم را ایجاد میکرد و از شوهر خود یعنی جهان شاه میخواست تا به امور آنها رسیدگی کند.
عشق زمینی این دو عاشق تنها هجده سال دوام آورد و گوهر آرا که فرزند چهاردهمشان بود را در برهانپور به دنیا آوردند. ارجمند بانو از شدت درد زایمان متاسفانه درگذشت.
ممتاز محل واقعا در آن زمان جوان بود تنها ۳۹ سال داشت. دنیای جهان شاه پس از مرگ او به مات پیوست و کمتر از دو سال بعد تمام موهای سر او سفید شدند. جهان شاه تا مدتها در مراسم شادی حضور پیدا نکرد و تا آخر عمر کمتر کسی خنده بر لبهای او دید. غن چنان دنیای او را گرفت که پادشاهی بر اقلیم هندوستان نیز تنوانست جای او را برایش پر کند.
جالب است بدانید که ارجمند بانو ده میلیون روپیه هند پس انداز داشت که به فرزندانش ارث رسید. به دستور شاه جهان نیمی از آن را به دختر بزرگتر یعنی جهانآرا بیگم اعطا کردند و مابقی آن را به تساوی میان فرزندان دیگر تقسیم نمودند.
شاه جهان با تمام غرور خود، ساعتها گریست
پیکر ارجمند بانو را به صورت موقتی در باغ دینآباد قرار دادند. باغ دینآباد در حومه برهانپور قرار داشت. زمانی که یک بنا موقتی برای قبر او ساختند، شاه جهان برای خواندن فاتحه بر سر مزار او رفت. جالب است بدانید شاه جهان، شاه شاهان، ساعتها بر سر مزار همسر از دست رفته خود گریست.
او هر شب جمعه به زیارت او میرفتد و باز هم میگریست. زمانی که ساخت تاج محل تمام شد، پیکر پاک او را به آنجا منتقل کردند.
تاریخچه تاج محل و هزینه ساخت آن
مکان احداث تاج محل را شاه جهان خودش انتخاب کرد. او مکانی خوش آب و هوا، زیبا و وسیع را در کنار رود جمنا انتخاب کرد. این بنای عظیم ۵۸ متر ارتفاع دارد. شاه جهان تاج محل را به قدرتی مرتفع ساخت تا از تمامی نقاط هندوستان بتوان آن را دید. طول عرض این بنای زیبا حدود ۵۶ متر است و در نزدیکی آگرا واقع در ایالت اوتار پرادش هندوستان ساخته شده.
این بنای اساطیری بر روی یک تخته عظیم مرمر به ابعاد یکصد متر در یکصد متر قرار دارد. جهان شاه باغی پهناور به مساحت ۱۸ هکتار را برای ساخت تاج محل انتخاب کرد. در مرکز این باغ نهری طولانی جریان دارد و روش ساخت آن را میتوان برگشته از چهار باغهای ایرانی دانست.
زمین تاج محل
شاه جهان به دلیل عشق زیادی که به همسر خود داشت، در هر قصد از ساخت تاج محل، وسواس زیادی به خرج داد. برای انتخاب زمین مناسب ساخت مقبره همسرش، زمان زیادی را جستجو کرد. او به دنبال زمینی بود که دو از دسترس دیگران باشد و حاضر بود برای تهیه چنین زمینی، هزینههای گزافی را نیز پرداخت نماید. از این رو در نهایت زمینی در جنوب شهر آگرا و در کنار رودخانه جمنا بیابد.
این زمین به ماهارجا جای سینگ تعلق داشت. جالب است بدانید شاه جهان برای اینکه زمین را به دست بیاورید، قصری بزرگ در مرکز شهر آگرا را به او اهدا کرد! و به این ترتیت زمین مورد نظر خود را به دست آورد. این زمین در ابتدا اصلا مسطح نبود و حدود ۱٫۲ هکتار مساحت داشت. شاه جهان در گام اول اقدام به صاف کردن زمین نمود و در نهایت یک سطح مسطح با ۵۰ متر ارتفاع از سطح رودخانه را برای ساخت تاج محل آماده کرد.
مصالح ساخت تاج محل
در آن زمان معمولا از بامبو به عنوان داربست استفاده میکردند. اما شاه جهان دستور داد که به جای بامبو از آجرهای بزرگ استفاده کنند. جالب است بدانید که تنها داربستهایی که هنگام ساخت تاج محل ایجاد شدند، آنقدر بزرگ بودند که مشاور معمار پیش بینی کرده بود سالها برای جدا کردن آنها از بنا باید زمان صرف کرد!
اما از طرف دیگر افسانهای در مورد شاه جهان و دابستها وجود دارد. این افسانه چنین بیان میکند که شاه جهان دستور داد تا تمام مردم یک سنگ از این داربست را بردارند. به این ترتیب داربست عظیم تاج محل در طول یک روز ناپدید شد!
شاه جهان با بیش از هزار فیل عظیم الجثه، مصالح ساختمانی را از سراسر دنیا جمع آوری کرد و به آگرا رساند. علاوه بر استفاده از مصالح با کیفیت، از سنگهای تزئینی گران قیمی مثل مرمر سفید، یشم و کریستال نیز در ساخت تاج محل استفاده شده است.
او برای تهیه این سنگهای قیمتی از ماراکانا در راجستان، پنجاب و چین کمک گرفت. همچنین برای فیروزه به تبت، برای لاجورد به افغانستان، برای یاقوت کبود به سریلانکا و برای عقیق سرخ به عربستان مراجعه کرد. او تمام این سنگها را از سراسر دنیا کنار هم جمعآوری کرد تا قصه عاشقی شاه جهان و ممتاز محل را به سمع و بصر تمام مردم دنیا برساند.
روش ساخت تاج محل، معجزه معماری
زمانی که تاج محل را نیز در کنار اهرام مصر قرار میدهند و با هم مقایسه میکنند، در نتیجه باید انتظار یک معجزه معماری را داشته باشید. خوشبختانه به دلیل اینکه از نظر تاریخی مدت خیلی زیادی از ساخت تاج محل نمیگذرد، مستندات زیادی در مورد نحوه ساخت آن وجود دارد.
این اسناد تاریخی بیان میکنند که یک سطح شیبدار به طول ۱۵ کیلومتر ساخته شده بود تا سنگهای مرمر عظیم اجثه و سایر مصالح را به بالای ساختمان برسانند. در ابتدا سنگها را داخل واگنهایی روی این سطح قرار میدادند و با حدود بیست تا سی گاو بزرگ آنها را به بالا میکشیدند.
پس از گذشت مدتی نسبتا کوتاه و پیشرفت علم و تکنولوژی، سیستم نخ و قرقره جای سیستم قدیمی حمل و نقل را گرفت. از این سیستم برای انتقال آب به مخزن نیز استفاده میشد. آب را به وسیله سطل و طناب به مخزن منتقل میکردند و از آنجا وارد شبکه توزیع میشد.
اتمام ساخت و ساز تاج محل
همانطور که اشاره کردیم، در سال ۱۶۳۲ و پس از فوت ممتاز محل، کار ساخت این مقبره زیبا و به یادماندی آغاز شد. نهایتا در سال ۱۶۴۳ ساخت کلی بنا به پایان رسید اما برای اتمام ریزهکاریهای پروژه، ده سال دیگر زمان میخواست.
بر اساس مستندات تاریخی، سال ۱۶۵۳ کار ساخت این مقبره عظیم به پایان رسید. یعنی حدودا شاه جهان بیست و یک سال درگیر ساخت تاج محل بوده و برای ساخت آن حدود سی و دو میلیون روپیه هزینه کرده. البته ارزش آن در حال حاضر حدود پنجاه و سه بیلیون روپیه و معادل حدود نهصد میلیون دلار آمریکا است. پس قطعا آن را میتوان یک سرمایهگذاری عاقلانه دانست!
معماری تاج محل
جالب است بدانید که بنا اصلی تاج محل، تنها روی یک صفحه قرار نگرفته. دو صفحه به ابعاد ۱۴۱ در ۳۷۴ ذراع و ۱۲۰ در ۱۲۰ ذراع وجود دارند که سنگینی بار این بنای عظیم را روی شانههای خود تحمل میکند. اگر کمی دخت کنید، طرح هشت بهشت را در طراحی ساختمان مزار خواهید دید. هشت بهشت نوعی از معماری است که در ساختمانهای باستانی ایرانی نیز به چشم میخورد.
در این سبک معماری معمولا از یک گنبد استفاده میشود. این گنبد عموما باید در مرکز نقشه و روی بنای اصلی قرار گرفته باشد. از طرف دیگر دقیقا از مرکز نقشه هم چهار محور تقارن عمور میکنند. در نتیجه باید انتظار دیدن یک معماری متقارن سنتی را داشته باشید. به همین دلیل است که قسم تشرقی و غربی عمارت دقیقا مشابه به هم ساخته شدهاند.
در بخش شرقی مزار، بنایی شبیه به یک مسجد وجود دارد. این بنا با اینکه یک مهمانخانه است، به خاطر وجود یک مسجد در بخش غربی به این شکل ساخته شده است. در بخش غربی نیز یک مسجد با سه گنبد و سه ایوان وجود دارد و ساختمان موجود در بخش شرقی را نیز به همین دلیل مشابه آن ساختهاند. البته تنها تفاوت این مهمانخانه با مسجد غربی، عدم وجود محراب و سنگفرشهای جانماز روی زمین است.
گنبد و مناره تاج محل
در قسمت بالایی تاج محل، یک گنبد گلابی شکل به چشم میخورد. این گنبد دو پوسته دارد و ارتفاع آن حدود پنجاه متر است. چهار طاقی زیبا با گنبدهای کوچک در چهار طرف گنبد اصلی به چشم میخورند. دلیل وجود این چهار طاقی، اصلی تقارن چهار جهتی معماری هشت بهشت است که در آن به کار رفته. شاید با دیدن این چهار طاقی به یاد مقبره امیر اسماعیل سامانی که در بخارا واقع شده بیافتید. در نتیجه میتوان گفت که در ساخت تاج محل از معماری ایرانی نیز تاثیر گرفته شده.
دقیقا مشابه معماری گورکانی، در چهار گوشه صفه عمارت، چهار منار به چشم میخورد. این سبک از معماری ار دوره تیموری بیشتر رایج شد و تا دوره گورکانی نیز ادامه داشت. به همین دلیل از این چهار منار در اطراف عمارت مزار استفاده کردند. این منارها باعث ایجاد تاثیر بصری و روانی بر مخاطب میشود. به این ترتیب مزار بیش از آنچه که هست، عظیم و چشم پر کن به نظر میرسد. البته پوشش سنگ مرمر سفید اعلاء و سنگهای سرخی که در ساخت نمای مساجد جبههای شرقی و غربی به کار گرفته شدهاند نیز بر عظمت این عمارت افزودهاند.
باغ جلوی عمارت اصلی تاج محل
این باغ مربع شکل که در جلوی عمارت آرامگاه قرار دارد، یکی از نشانههای تاثیر معماری ایرانی بر معماری آن دوره هندوستان است. این باغ به شکل مربع کامل ساخته شده. باید بدانید که طراحی به شکل مربع کامل در شهرشازی و معماری ایرانی مرسوم بوده. از طرف دیگر سبک باغ نیز دقیقا به شکل چهارباغ ساخته شده. اگر از اصفهان دیدن کرده باشید، به یاد خواهید آورد که حتی خیابان بزرگی در این شهر به نام چهارباغ نامگذاری شده.
در این سبک معماری ساخت باغ، دو پیادهروی متقاطع، باغ را به چهار قسمت تقسیم میکنند. سپس در ادامه هر یک از این چهار قسمت، به چهار قسمت مساوی دیگر تقسیم میشوند. در هر قسمت درختان و گلهای منحصر به فرد خود قرار داده میشود تا تمایز آنها به چشم بیایند. در هر گوشه از این عمارت مضاربی از عدد چهار را مشاهده خواهید کرد که این نشان دهنده تقدس این عدد و تاثیر از معماری ایرانی اسلامی است.
دروازه ورودی عمارت
بعد عبور از باغ زیبای جلوی عمارت، مات و مبهوت یک دروازه عظیم و زیبا به نام جلوخان خواهید شد. طراحی و معماری این دروازه مشابه به معماری هشت بهشت است اما نسبتا فضای سادهتری دارد. معمماری جلوخان را میتوان رابطی بین یک فضای معماری و فضای شهری دانست. انگار که این دروازه شما را برای ورود به عمارت مزار آماده میکند. در دروازههای بازار و یا میادین نیز از این سبک معماری استفاده مینمایند.
این دروازه، دروازه اصلی تاح محل نیست. دروازه اصلی آن، دروازه روضه نام دارد و در جبشه شمالی واقع شده. این دروازه که در میدان جلوخانه قرار دارد، مهمترین دروازه تاج محل به شمار میآید. در ساخت و معماری تاج محل از سلسله مراتب به کرات استفاده شده و شما میتوانید از نحوه معماری اجزای مختلف، میزان اهمیت آنها را دریابید.
این دروازهها را میتوان به دروازههای عبور از جهان ماده به آخرت نسبت داد. به این ترتیب حرکت از بازار که نماد دنیای مادی باشد آغاز شده و به مزار که نماد آخرت باشد میرسد. میدان جلوخان نیز از طرفی انگار که همان برزخ است و شما باید از دروازه دیگری وارد عمارت مزار و یا همان آخرت شوید. استفاده از عناصر معنوری، رعایت تقارن و مرکزیت و ریتم خاص معماری، این حس را به خوبی منتقل میکند.
معمار تاج محل
شاید تعجب کنید اگر بدانید که در اسناد تاریخی به نام معمار تاج محل اصلا اشاره نشده. اما در برخی از اسناد تاریخی چنین بیان شده که معمار این بنا عیسی نام داشته. در این متون تاریخی ذکر شده که استاد عیسی اهل شیراز بوده و البته برخی دیگر او را اهل استانبول و ترکیه میدانند. پژوهشگران در این زمینه تحقیقات زیادی را به عمل آوردهاند. نتیجه این تحقیقات به دو عبارت ” امانت خان شیرازی طغرالنویس” و “استاد عیسی شیرازی نقشه نویس” منتهی شدهاند.
نمای ۳۶۰ درجه از تاج محل
البته در برخی از اسناد نیز از استادان حمید لاهوی و احمد لاهوری نام بردهاند که دو برابر معماری ایرانی بودهاند. البته اینکه معمار بنا اصالت ایرانی داشته باشد اصلا بعید نیست. با کمی دقت خواهید دید که تاثیر زیادی از معماری ایرانی در تاج محل به چشم میخورد و هم اینکه در آن دوران، صعنت معماری در ایران بسیار پیشرفته بوده و احتمال زیاد شاه جهان از ایرانیان برای ساخت این بنا کمک گرفته.
حداقل میتوان اطمینان داشت که خطاطیهای انجام شده روی دیوارها و دربهای مختلف تاج محل، اثر امانت خان شیرازی بوده. روی اکثر دیوارها نام امانت خان شیرازی حک شده و یکی از این آثار در ایوان جنوبی این سازه قرار دارند.
البته نباید این مساله را نادیده گرفت که ساخت این بنای عظیم به دست یک معمار بسیار عجیب و دور از ذهن خواهد بود. در نتیجه حتی اگر معمار بنا را یک فرد لاهوری بدانیم، نمیتوان گفت که معمار ایرانی در این بنا مشارکت نداشته.
گنبدهای تاج محل
باید بدانید که تاج محل به صورت کلی دارای پنج گنبد است. گنبد اصلی حدود ۵۰ متر طول دارد که برخی آن را ۳۵ متر میدانند. چهار گنبد کوچکتر نیز در اطراف آن قرار دارند. در این جا نیز مجدد از عدد چهار استفاده شده که نشان دهنده تاثیر از معماری ایرانی اسلامی است. از طرف دیگر میتوان آن را به معماری هشت بهشت و رعایت اصل چهار محور تقارن نسبت داد.
در اطراف سازه نیز چهار مناره وجود دارند که هر یک از آنها حدود ۴۱ متر طول دارند. شاید در ابتدا تصور کنید که بر اثر اشتباه معماری، این منارهها کمی به سمت جلو انحارف دارند. این در حالی است که هدف از ساختمان آنها به این شکل، ضد زلزله شدن آنها بوده. این چهار مناره را به این شکل ساختهاند تا در اثر زلزله و ریزش، به سمت بیرون کج شده و به ساختمان اصلی آسیب نرسانند.
ویژگیهای منحصر به فرد تاج محل
در حدود چهارصد سال پیش این بنای عظیم ساخته شده است. از آن پس مقبرههای مختلفی در هندوستان و یا کشورهای دیگر ساخته شدهاند. اما با این وجود هنوز هم تاج محل با اختلاف زیاد جزء برترین بناهای این سبک است. در حقیقت میتوان تاج محل را بعد از کعبه، مسجد النبی و مسجد الحرام، جزء مشهورترین بناهای جهان اسلام دانست.
نکته قابل توجه در مورد تاج محل این است که در ساعات خاصی از روز، رنگ داخل محیط تغییر میکند. این به دلیل وجود سنگها و شیشههای رنگی مختلف است که باعث شکست نور در ساعات خاصی میشود و به همین دلیل نور محیط را به رنگهای متفاوت مشاهده خواهید کرد.
به این ترتیب اگر در ساعات ابتدای صبح از تاج محل بازدید کنید، رنگ غالب صورتی، در هنگام عصر رنگ غالب شیری و در هنگام شب رنگ غالب طلایی خواهد بود. در گذشته اعتقاد بر این بوده که به دلیل انعکاس نور در آب رودخانه جمنا این اتفاق رخ میدهد. اما امروزه با تحقیقات به این نتیج رسیدهاند که طراحی باغ، آن را با خورشید تراز کرده و دلیل تغییر رنگ نور همین است.
سنگ آرامگاه ممتاز محل از مرمر اعلاء ساخته شده. نکته دیدنی در مورد آن این است که روی این سنگ ۹۹ مورد از اسما خداوند نوشته شده تا غرق در رحمت الهی شود.
کاربرد اعداد در معماری تاج محل
یکی دیگر از نکاتی که دانستن آن شما را متعجب خواهد کرد، استفاده نمادین از اعداد در معماری و طراحی داخلی تاج محل است. در بین تمام آرامگاههای اسلامی، تاج محل از نظر نمادپردازی اعداد تقریبا بدون رقیب در مقام اول قرار دارد. همانطور که اشاره کردیم، یکی از اعدادی که در ساخت تاج محل بسیار مورد توجه واقع شده، عدد چهار است.
چهار مناره، چهار گنبد کوچک، چهار ایوان برونگرا، طراحی باغ به سبک چهار باغ، طرح چهار سو بازار، طرح هشت بهشت که دارای چهار برج است و طرح چهار طاق، همه اینها کاربرد عدد چهار هستند که در معماری ایرانی – اسلامی عددی مقدس به حساب میآید.
ثبت جهانی تاج محل
از سال ۱۹۸۳، تاج محل را در فهرست رسمی ابنیه تاریخی یونسکو قرار دادند. پس از آن در سال ۲۰۰۷، طی یک نظرسنجی عمومی، آن را جزء عجایب هفتگانه به شمار آوردند. دانستن این خالی از لطف نیست که سالهاست ساخت هر گونه سازه بیش از چهار طبقه تا شعال ۳ کیلومتری این مقبره زیبا ممنوع شده تا همیشه زیبای خود را به رخ دیگران بکشد.
مقبره تاج محل
دقیقا در مرکز عمارت تاج محل، مقبره و یا همان سنگ قبر ممتاز محل قرار گرفته است. همانطور که اشاره کردیم، مقبره او یک سازه بزرگ است که از مرمر سفید اعلاء ساخته شده. این مقبره روی یک پایه قرار گرفته. بنا بر اصل تقارن، یک بنای دیگر متقارن به همراه یک ایوان است که همه آنها زیر گنبدی پوشیده شدهاند.
همانطور که اشاره کردیم، معماری این بنا به سبک گورکانی بوده و عناصری که در آن به کار رفته، تحت تاثیر فرهنگ فارسی هستند.
سازه اصلی اساس یک مکعب است که در چند طبقه ساخته شده. هر یک از زوایههایی که برش خوردهاند، باعث ایجاد یک ساختمان ۸ ضلعی نامتقران کردهاند. این سازه بسیار عظیم است به شکلی که هر یک از اضلاع چهارگانه آن حدود پنجاه و پنج متر طول دارند!
یک پیش طاق عظیم یا قوسی شکل که به شکل طاق هستند، همراه با دو بالکن قوسی شکل مشابه به هم در هر یک از اضلاع ایوان به چشم میخورند. فرورفتگی موجود روی لبهها، باعث ایجاد اشکالی هندسی شده. همانطور که گفته بودیم، جهار مناره در چهار طرف مقبره وجود دارند.
تابوت شاه جهان و ممتاز محل
در تالار اصلی تابوتدان جعلی شاه جهان و ممتاز محل قرار گرفته .باید بدانید که تابوت اصلی این دو در طبقه زیرین قرار دارد و اصلا قابل دسترسی نیستند. یکی از نکاتی که قطعا توجه شما را به خود جلب خواهد کرد، نوشتهای به خط نسخ پارسی است که به دوره صفویه باز میگردد. روی این سنگ مرمر چنین نوشته شده که ” مرقد منور ارجمند بانو بیگم مخاطب بممتاز محل متوفی سنه….. ”
همچنین باید بدانید که در کنار سنگ قبر شاه جهان نیز چنین نوشته شده که ” مرقد مطهر اعلی حضرت فردوس آشیانی صاحبقران ثانی شاه جهان طاب ثراه سنه ۱۰۷۶ ق” و این نیز نشانه دهنده مشارکت معماران ایرانی در ساخت این بنای زیبا است.
آسیبهای وارد شده به تاج محل در اثر آشوب و بلاهای طبیعی
متاسفانه در طول سالیان طولانی، آسیبها زیادی به این بنا وارد آمد و به دفعات این بنا را مورد حمله و یورش خود قرار دادند. حاکمان بهارات پور در قرن هجدهم این منطقه را مورد یورش خود قرار دادند. در طی این حمله طلا و نقرههایی که در لوسترهای مسجد به کار رفته بود را به یغما بردند. اما خوشبختانه به سنگهای زینتی یشم و لاجورد که در دیوارها به کار رفته بود، دست درازی نکردند.
اما متاسفانه در سال ۱۸۷۵ بود که انگلیسیها به هندوستان حمله کردند. در طی این حمله، آسیب زیادی به تاج محل وارد شد. انگلیسیها با کمال بیرحمی سنگهای زینتی روی دیوار را نیز ربودند و باغ را نیز تخریب کردند. با وجود بازسازی انجام شده، اما حضور گردشگران از سراسر جهان، تاج محل را در معرض آسیب زیادی قرار میدهد.
اکثر گردشگران ترجیح میدهند که از آرامگاه بازدید کنند و همین مساله باعث شده تا دیوارههای این تالار در معرض خطر شدیدی قرار بگیرند. از طرف دیگر نزدیکی به رودخانه باعث شده تا آبهای زیرزمینی به پایه ساختمان نفوذ کنند و آنها را دچار فرسایش و پوسیدگی نمایند.
همچنین ریز گردهای داخل هوا روی سنگهای قیمتی و زیبای تاج محل تاثیر گذاشته و آنها را به رنگ زرد در آوردهاند. به همین دلیل قانونی وضع کردهاند و در اطراف بناهای تاریخی، انتشار گازهای گلخانهای را ممنوع نمودند.
بازسازی تاج محل
لورد کورزون که نایب السلطنه پیشین دولت هندوستان تحت سلطه انگلیس بود، در قرن نونزدهم برای اولین بار دستور بازسازی این بنای زیبا را صادر کرد. تعمیرات و بازسازی تاج محل در سال ۱۹۰۸ به پایان رسید و باغ زیبایی که امروزه شاهد ان هستیم، ثمره آن بازسازی محسوب میشود. در ادامه بازسازی، شخص لورد کورزون لوستری را به تاج محل هدیه داد که امروز هم میتوانید آن را ببینید.
در حال حاضر تا شعاع هفده کیلومتری اطراف تاج محل را باغها پوشیدهاند. البته در میان این فضای سبز و زیبا، یک مسجد و چند مسافرخانه به چشم میخورد. شاید تا به همین امروز هم بنای تاج محل در برابر بلاهای طبیعی همانند زلزله، فرسایش و آلودگی هوا مقاومت خیلی خوبی از خود نشان داده باشد. شاید بتوان این مقاومت و ایستادگی را مدیون عشقی اساطیری دانست که در قلب تاج محل هنوز سوزان است.
تنها خدا میداند که این دو عاشق و معشوق در دنیای آخرت کنار هم چقدر خوشحال و خرسند هستند.
چه فصلی را برای بازدید از تاج محل انتخاب کنیم؟
هندوستان به صورت کلی کشور بسیار گرمسیری است. از طرف دیگر در منطقه آگرا تابش آفتاب بسیار مستقیم است و واقعا گرمای طاقت فرسایی انتظار شما را میکشد. در نتیجه اگر طاق گرمای این چنینی را ندارید، بهتر است در تابستان و به صورت کلی شش ماه اول سال، اصلا فکر بازدید از تاج محل را نکنید.
اما اگر گرما شما را آزار نمیدهد، فصل تابستان برای سفر بسیار مناسب خواهد بود. در این فصل گردشگران کمتری نسبت به فصلهای خنکتر به چشم میخورند و نور برای عکاسی به اندازه کافی وجود دارد. همچنین باید بدانید که هزینه سفر در این فصل کمتر است و تابستان جزء فصلهای کم مسافر هندوستان به شمار میآید.
چه وسایلی را باید همراه خود داشته باشیم؟
در هر فصلی که عازم هندوستان هستید، حتما عینک آفتابی، کلاه آفتابگیر و کرم ضد آفتاب همراه داشته باشید. حتی بهترین کرم ضد آفتاب نیز باید هر سه ساعت تمدید شود. آب خنک همراه خود داشته باشید و بهتر است داخل آب کمی نمک و شکر بریزید. زیرا در اثر تعریق زیاد ممکن است املاح بدن شما دچار مشکل شود و از حال بروید.
شکلات و یا تنقلات کوچک را همراه خود ببرید تا حین بازدید دچار گرسنگی نشوید. شما هرگونه لباسی که راحت هستید را میتوانید بپوشید، اما بهتر است یک لباس نخی که تمام قسمتهای بدن شما را پوشش میدهد بر تن کنید. به این طریق از سوختگی پوست خود جلوگیری میکنید. در ضمن اگر قصد دارید حسابی داخل تاج محل را بگردید، بهتر است یک کفش راحتی داشته باشید تا دچار مشکل نشوید.
اقامت در آگرا
آگرا در شهرهای اصلی مثل بمبئی فاصله زیادی دارد و باید ساعتها در قطار یا هواپیما سپری کنید تا به مقصد خود برسید. اما اگر خیلی خسته هستید، بهتر است یک شب را در این شهر زیبا اقامت کنید. به این طریق میتوانید حتی یک بار هم در شب از تاج محل بازدید نمایید.
اطراف تاج محل، هتل و مسافرخانههای زیادی وجود دارند که میتوانید در آنها اقامت داشته باشید. معمولا نیازی به رزرو نیست و با کمی وقت گذاشتن میتوانید یک اتاق مناسب پیدا کنید.
اطلاعات بازدید از تاج محل
ساعات بازدید از تاج محل در ماههای مختلف سال متفاوت است:
در شش ماه اول سال، همه روز به غیر از جمعهها میتوانید از ساعت ۶ صبح تا ۱۸:۳۰ عصر، از تاج محل بازدید کنید.
شش ماه دوم سال همه روز از ساعت ۵:۳۰ صبح تا ۱۷ عصر، درب تاج محل به روی بازدیدکنندگان عزیز باز است.
جالب است بدانید که ۵ شب در هر ماه، میتوانید نیمه شب از تاج محل بازدید کنید. این شب مصادف با کامل شدن قرص ماه است. به همین دلیل دو شب پیش از نیمه ماه قمری و دو شب پس از نیمه ماه قبری، شما میتوانید شبها هم از تاج محل بازدید کنید. در نتیجه اگر برنامه بازدید و اقامت در آگرا را دارید، بهتر است در این شبها باشد تا چنین تجربهی دلپذیری را از دست ندهید.
نکته قابل توجه این است که باید یک روز قبل، بلیت خود را برای بازدید شبانه تهیه کنید. برای این کار روز قبل بین ساعات ۱۰ صبح تا ۱۸ عصر باید به دفتر مطالعات باستان شناسی هنر رفته و یک بلیت تهیه نمایید.
هزینه بازدید از تاج محل
هزینه بازدید از تاج محل برای افراد مختلف، متفاوت است:
هزینه بازدید از تاج محل برای شهروندان هندی : ۵۰ روپیه هند
هزینه بازید از تاج محل برای گردشگران خارجی: ۱،۱۰۰ روپیه هند
هزینه بازدید از تاج محل برای کودکان زیر ۱۵ سال: رایگان (حتی برای گردشگران)
نحوه دسترسی به تاج محل
آدرس تاج محل روی نقشه گوگل
همانطور که اشاره کردیم، تاج محل در شهر آگرا قرار دارد. از بمبئی تا آگرا حدود ۱۲۰۰ کیلومتر فاصله است. آگرا در مرکز و نزدیکی شمال هندوستان قرار دارد در حالی تاج محل در ضلع جنوب غربی هندوستان واقع شده. شما میتوانید با استفاده از اتوبوس، هواپیما و یا قطار به آگرا بروید.
پرواز بمبئی به آگرا حدود ۶۰۰۰ روپیه هزینه دارد که حدودا معادل یک میلیون تومان میشود. این پرواز تقریبا سه تا چهار ساعت به طول خواهد انجامید. البته شما میتوانید از قطار و اتوبوس با هزینه بسیار کمتر استفاده کنید اما واقعا به دلیل گرمای هوا و طولانی بودن مسیر، اصلا توصیه نمیشود.
در نهایت شما به ترمینال اتوبوس، قطار و یا فرودگاه آگرا وارد خواهید شد. از آنجا تاکسی، کالسکه و اتوبوسهای مختلفی به صورت ۲۴ ساعته وجود دارند که مستقیم شما را به سمت تاج محل خواهند برد.
البته بهتر است پیش از سفر به آگرا، یک تور رزرو کنید تا همه چیز شما از پیش برنامهریزی شده باشد و دچار مشکل نشوید.
خب سفرزونی عزیز، نظر شما در مورد این عشق اسطیری چیست؟ آیا تا به حال از تاج محل بازدید کردهاید؟ یا اینکه دوست دارید از آن بازدید کنید؟ چه چیز تاج محل بیش از همه نظرتان را به خود جلب کرده؟ آیا حاضر هستید این همه مسافت را بپیمایید و این مقبره دیدنی را ببینید؟
برای آشنایی بیشتر با دیدنی های هندوستان کلیک کنید.
علیرضا مشرقی
دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ
9 دیدگاه
مطالب مرتبط
پربحث ترین مطالب
- تعداد نظرات: 372
- تعداد نظرات: 169
- تعداد نظرات: 161
- تعداد نظرات: 158
- تعداد نظرات: 150
- تعداد نظرات: 146
- تعداد نظرات: 131
- تعداد نظرات: 128
- تعداد نظرات: 121
- تعداد نظرات: 115
عالی بود ممنون.فقط به تاریخ آذر ۱۴۰۱ بلیط های تاج محل برای غیر هندی های همسایه ی هند ۷۴۰ روپیه و برای باقی غیرهندی ها ۱۳۰۰ روپیه هستش.
عالی و کامل توضیح دادید خیلی دوس دارن برم ببینمش
مرسی
با تشکر از مطالب خیلی جالب و کاملی که ارائه دادید. به نظر می رسد عکسی که به عنوان محوطه داخلی تاج محل گذاشته اید مربوط به نمای داخلی مسجد شیخ زاید در ابوظبی می باشد.
بسیار خوب بود گرچه اشتباهات املایی و تایپی زیاد بود…
با این حال متشکرم برایم مفید بود امیدوارم بتوانم از تاج محل دیدن کنم.
عالی بودواقعا..از جذابیتهای تاج محل سیرنمیشم مخصوصاًاز داستان عاشقانه شاه جهان انتظارمان.. واقعا عالیییییییی
چجوری بدزدیم ؟؟؟؟؟
ممنون از مطلب خوبتون
ولی بهتره بدونید که عشق افلاطونی به عشق بدون رابطه جنسی گفته میشه که نمیشه به عشقی که حاصلش چهارده فرزند بوده نسبتش داد.
عاالی و کامل بود
خیلی لذت بردم
ممنون از شما
عااااااالی و جامع و کامل و واضح بود
انگار ی دور رفتیم تاج محل و بازدیدکردیم
ممنوووون از شما