تپه سیلک ؛ خواستگاه تمدنی هفت‌هزار ساله

حتما تا به حال به این فکر کرده‌اید که انسان‌های اولیه چگونه و در کجا‌ها زندگی می‌کرده‌اند. مطالعه‌ی سرگذشت انسان‌ها و تماشای بقایایی از دوران گذشته، سرگرمی مورد علاقه‌ی بسیاری از گردشگران است. ایران عزیزمان هم که خواستگاه ابتدایی‌ترین تمدن‌های بشری است، از نظر باستان‌شناسی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. مکان‌های باستانی منحصر به فردی در گوشه‌ و کنار سرزمین‌مان وجود دارد که مورد توجه جهانیان‌اند. یکی از آن‌ها تپه سیلک در کاشان است که قدمت آن را تا هفت هزار سال پیش نیز تخمین می‌زنند. امروز می‌خواهیم به دیدن این تپه‌ی باستانی برویم و آن را به شما همراهان همیشگی معرفی کنیم. حس قدم زدن در مکان‌هایی که هزاران سال پیش، آبا و اجداد ما بر روی آن پا‌ گذاشته‌اند می‌تواند حس فوق‌العاده‌ای باشد. پس سفرزون را تا انتها همراهی کنید.

حدود پنج هزار سال پیش از میلاد، مردم غارنشین فلات مرکزی ایران در پی دگرگونی‌‌هایی که از لحاظ آب و هوا و تشکیل مزارع به وجود آمد به دشت‌‌ها روی آوردند و زندگی تازه‌‌ای را آغاز کردند. کهن‌‌ترین مردم دشت‌‌نشین، مردم محل سیَلْک نزدیک کاشان بودند که آثار زندگی ایشان در آنجا یافت شده است. محوطه‌ی باستانی تپه سیلک اولین تمدن شهرنشین در بخش مرکزی ایران است که در منطقه فین کاشان واقع شده‌ و پیشینه‌‌ای هفت‌هزار‌ساله دارد. به گواهی تاریخ، تمدن مردمان تپه‌های سیلک مغلوب تمدن آریایی شد و تنها یادگارهایی از آن‌ها در لایه‌های گوناگون حفاری یافت شده است. از این محوطه میراث ارزشمند تاریخی نظیر قدیمی‌ترین خشت دست‌ساز، زیگورات سیلک و سفال‌های منقوش به دست آمده است.

موقعیت تپه سیلک

محوطه‌ی باستانی سیلک، در سه کیلومتری ضلع جنوبی‌غربی شهر کاشان و در سمت راست جاده‌ی کاشان به فین یعنی خیابان امیر‌کبیر واقع شده است. این محوطه از دو تپه‌ی شمالی و جنوبی یا همان گورستان الف و ب تشکیل شده که از هم‌دیگر ۶۰۰ متر فاصله دارند. گورستان الف با قدمت ۳۵۰۰ ساله  امروزه روی بلوار امیرالمومنین کشیده شده است. گورستان ب نیز با قدمت ۳۰۰۰ ساله در زیر باغ ها و مزارع کشاورزی ضلع غربی تپه قرار گرفته است.

آدرس تپه سیلک روی نقشه گوگل

کشف و کاوش‌های باستان‌شناسی در تپه سیلک

از زمان کشف و آغاز کاوش‌ها در محوطه‌ی باستانی سیلک، بیش از ۸۰ سال می‌گذرد. حوالی سال ۱۳۱۰ بود که جاری شدن سیل در زمین‌های کشاورزی کاشان، مقدمات کشف تمدنی بزرگ و چندهزار ساله را فراهم کرد.  ابزارآلات و سفالینه‌هایی متفاوت با ابزارهای مکشوف قبلی پیدا شدند که حیرت و حس کنجکاوی همه را برانگیختند. تمدنی گمشده که هزاران سال از عوامل مخرب طبیعی در امان مانده بود، توجه جهانیان را به خود معطوف کرد و مشهور‌ترین باستان‌شناسان زمان را به ایران کشاند. رومن گیرشمن، باستان‌شناس موزه‌ی لوور پاریس، در رأس هیأتی، کاوش‌های خود را در منطقه آغاز کرد و نتایج تحقیقاتش را در دو مجلد تحت نام سیلک کاشان به چاپ رساند.

اما در ابتدای دهه‌ی هشتاد کاوش‌های جدیدی هم در محوطه‌ی باستانی سیلک کاشان کلید خورد. این‌بار گروه کاوش به سرپرستی دکتر صادق ملک‌شهمیرزادی از سوی سازمان میراث فرهنگی ایران به منطقه فرستاده شد. این گروه که اعضای آن از کارشناسان ایرانی و خارجی در حوزه‌های مختلف گزینش شده بود، طی ۵ فصل کاوش تا سال ۱۳۸۵ به نتایج جدیدی دست یافتند. این نتایج هم در کتاب‌هایی تحت عناوین مرتبط با سیلک کاشان به چاپ رسیدند.

در تپه سیلک چه چیز‌هایی یافت شد؟

از هشتاد سال پیش تا کنون، حداقل شش دوره کاوش در این محوطه انجام شده و هر بار اشیاء مختلفی از دل زمین بیرون کشیده شده است؛ از استخوان‌های مردگان و خانه‌های اقوام باستانی گرفته تا ظروف قدیمی، زیورآلات ارزشمند، کاشی، فلزات، سفال و ابزارآلات زندگی و کار. دیوارهای داخلی خانه‌ها را با گل اُخری رنگ و مردگان را در زیر کف اتاق‌ها، که فاقد آجر‌فرش یا سنگ‌فرش بود، دفن می‌کردند. از حالت استخوان‌های مردگان مشخص شد که اقوام باستانی ساکن در این منطقه، مرده‌های خود را به حالت چمباتمه در داخل قبر، همراه با اشیایی ارزشمند یا بی‌ارزش دفن می‌کردند.

تمدن در تپه‌ی سیلک چند هزار ساله اما به روز بوده است. از دیگر یافته های ارزشمند و مهم در کاوش های این منطقه، کشف دوک های نخ‌ریسی و سایر وسایل بافندگی است که نشان‌دهنده‌ی پیشرفته بودن صنعت نساجی در اقوام آن دوران است. همچنین با تلاش‌های دکتر ملک‌شهمیرزادی و گروه کاوش او، عبادت‌گاه باستانی تپه‌ی سیلک کاشان با دیوار‌های گل‌اندود کشف شد. امروزه چند اسکلت انسان و ظروف باستانی پیدا‌شده در این محوطه در موزه‌های خارج از ایران، مثل موزه لوور فرانسه در معرض بازدید قرار گرفته‌اند. بقیه‌ی آن‌ها نیز در موزه‌ی ملی ایران ، موزه‌ی باغ فین و موزه‌‌ای در کنار این مجموعه‌ی باستانی نگهداری می‌شوند.

تپه سیلک ، زیگورات و نیایشگاهی باستانی

تپه سیلک در حقیقت زیگورات یا نیایشگاه مردمان باستانی بوده که از گل رس و سفال ساخته شده ‌است. زیگورات سبک معماری مذهبی ویژه‌ای است که در منطقه‌ی ایران و بین‌النهرین مرسوم بوده است و مطابق با آن، بنا به‌ صورت برج مطبق هرمی شکل بنا می‌شد. تعداد ۳۲ زیگورات در ایران و بین النهرین شناسایی شده است که به دوره‌های تاریخی از زمان اورنمو مؤسس سلسله‌ی اور تا زمان آشور بانیپال پادشاه آشور تعلق دارند. در ایران سه زیگورات شوش، هفت تپه و چغازنبیل وجود دارند و زیگورات سیلک چهارمین زیگورات کشف شده در فلات ایران است. از زمان کشف آن دیگر نباید بنای زیگورات را بنایی سومری تلقی نمود؛ بلکه می‌توان آنرا سبکی معماری فرض کرد که از مرکز فلات ایران برآمده است.

مردم‌شناسی ساکنان تپه سیلک بر اساس دوره‌های تاریخی مختلف

کشف بقایای مربوط به کوره‌های مخصوص ظروف سفالی و نیز سفالینه‌های یافت شده در محوطه‌ی باستانی سیلک، اطلاعات مردم‌شناسی بسیاری را از شش دوره‌ی‌ تاریخی مختلف در اختیار باستان‌شناسان گذاشته است. نقوش هندسی، گیاهی و جانوری روی سفالینه‌های موجود در این تپه مربوط به دوره‌های تاریخی اول و دوم مربوط به هفت‌هزار سال پیش است. مردمان این دوره به کارهایی همچون شکار، کشاورزی و شبانی اشتغال داشته‌اند. در دوره‌ سوم، نقوش انسانی به نقوش قبلی در سفالینه‌ها اضافه شد و صنعتگران سیلک توانستند نقره را از سنگ معدنش استخراج کنند و اشیاء زینتی و زیورالات بسازند.

دوره‌ی چهارم مربوط به پنج هزار‌سال پیش را، آغاز شهرنشینی مردمان این تپه می‌دانند. پیدایش نگارش و خط، تحول فرهنگی عظیمی در این دوره به شمار می‌آید. دوره‌ پنجم در حدود سه هزار و ۲۰۰ سال پیش، مربوط به مهاجرت مهاجران جدید به سیلک است. مهم‌ترین فرهنگ این اقوام ساختن ظروف سفالی خاکستری رنگ است. دوره‌ی ششم هم با ظهور سفالینه‌هایی با شکل حیوانات و پرندگان و تزئینات مختلف و کاربرد تدفینی همراه بود.

اطلاعات بازدید از تپه‌ سیلک :

ساعت بازدید : از ساعت ۹ تا ۱۸:۳۰ (در شش ماه اول سال) از ساعت ۹ تا ۱۶:۳۰ (در شش ماه دوم سال)

قیمت بلیت : ۲۵۰۰ تومان

آدرس تپه‌ سیلک : شهرستان کاشان، جنوب غربی فین، تپه سیلک

مسیر دسترسی به تپه‌ سیلک : برای دسترسی به این سایت باستانی می‌توان از کاشان به سمت فین رفت و از آنجا با طی کردن حدود سه کیلومتر در مسیر جنوب غربی به تپه‌ی سیلک رسید. از آنجا که این محوطه باستانی به شهر بسیار نزدیک است، می‌توانید از طریق تاکسی‌های درون شهری نیز خود را به تپه‌ سیلک برسانید.

آیا شما هم دوست دارید سفری به خواستگاه هفت‌هزار ساله‌ی تمدن بشری داشته باشید؟ به نظرتان چنین سفری چقدر می‌تواند هیجان‌انگیز باشد؟ دیدگاه‌تان را در مورد سفر به تپه سیلک با سفرزون در میان بگذارید.