فرهنگ و تمدنِ چند هزارسالهی ایران بر کسی پوشیده نیست. از این رو شهرها و روستاهای باستانی ایران بسیارند. یزد، با آب و هوای کویری، بناهای خشتیِ بینظیر و هنر و معماری مثالزدنیاش، یکی از این شهرهاست. بر اساس مستندات و کشفیات باستانشناسی عمری برابر با چند هزار سال را به آن نسبت دادهاند. دارا بودن چنین دیرینگی، آثار تاریخی فراوانی را در این شهر باقی گذاشته که هر یک از آنها به دورهای خاص تعلق دارد و خصوصیات و ویژگیهای منحصر به فردی را از زمان خود برایمان به همراه آورده است. زیاد بودنِ تعداد این آثار باعث شده که شهر یزد در جایگاه دوم شهرهای تاریخی جهان قرار گیرد. اگر دوست دارید به یکی از قدیمیترین و دیدنیترین مکانهای یزد بروید، در سفر کوتاه امروزمان به روستای خرانق اردکان ، همراه سفرزون باشید تا شما را به اعماق تاریخ ببریم و با نحوهی زندگی گذشتگان آشنا سازیم.
روستای خرانق کجاست؟
روستای تاریخی خرانق، در یکی از شهرستانهای استان یزد به نام اردکان قرار دارد. این روستا مرکزِ بخش خرانق بوده و فاصلهی آن از یزد حدود ۷۷ کیلومتر (از طریق بزرگراه ۷۰ آسیا) است. روستا در ۷۳ کیلومتری شرق اردکان قرار دارد. اگر بخواهید ابتدا به شهرستان اردکان بروید و از آنجا خود را به خرانق برسانید، باید وارد جادهی اردکان-طبس شوید و پس از گذراندن مسافتی حدوداً ۶۸ کیلومتری از ابتدای این جاده، به روستای خرانق خواهید رسید.
موقعیت روستای خرانق اردکان روی نقشه گوگل
چرا روستای خرانق به این نام خوانده میشود؟
خرانق در زمانهای قدیم به خورانق یا خورنق معروف بوده است و حتی امروزه هم مردم محلی به آن خورانق میگویند. این نام، در حقیقت از «هورنه» که از واژههای پارسی کهن و به معنی محل بالا آمدن خورشید یا زادگاه خورشید است، گرفته شده و در گذر زمان به خورانق، خورنق و نهایتاً خرانق تغییر یافته است.
نگاهی نزدیکتر به روستای خرانق اردکان
کهن روستای خرانق اردکان ، با عمر ۴۵۰۰ ساله یکی از گنجینههای تاریخی کشورمان محسوب میشود. قدیمیترین سندِ تاریخیِ موجود، که در آن به این منطقه اشاره شده است، به سال ۲۴ هجری شمسی و دوران پادشاهی یزدگرد ساسانی برمیگردد. این سند در واقع گزارشی از یک موبد زرتشتیست و نشان از رونق خرانق به عنوان استراحتگاه و کاروانسرایی برای تجار و مسافران دارد.
روستای خرانق از دو بخش قدیمی و جدید تشکیل شده است. بخش قدیم که به آن قلعهی خرانق نیز میگویند، از حدود سه دههی پیش خالی از سکنه باقی مانده و ساختمانهای قدیمی و دیدنی آن، بسیار مورد توجه گردشگران و مسافران قرار میگیرد. در این بخش سازههایی با قدمت ۱۸۰۰ سال را مشاهده خواهید کرد. بخش جدید نیز، محل سکونت روستاییان ساده و بیآلایشیست که با کشاورزی و کاشت محصولاتی همچون زردک، خربزه، پنبه، گندم و جو روزگار میگذرانند.
باغداری، قالیبافی و دامپروری از دیگر مشاغل رایج در میان مردم روستا است. روستاییان در ماههایی از سال نیز، برای گذران زندگی، به کار در معدن، انجام امور ساختمانی و … میپردازند. این بخش از روستا، ۵۳۰ نفر جمعیت دارد که در قالب ۱۴۵ خانوار در آن زندگی میکنند.
اگرچه منطقهی خرانق به لحاظ منابع آبی شرایط مناسبی ندارد و کشاورزان با مشکلاتی در این زمینه روبرو هستند، اما خاک آن بسیار غنی است و معادن ارزشمند زیادی مانند اورانیوم، گرانیت، سنگ آهن و روی در حوالی آن وجود دارند. متأسفانه این روستای زیبا بیشتر از آنکه در بین مردم کشورمان شناخته شده باشد، میان اروپاییان به شهرت رسیده است.
ویژگیهای اقلیمی روستای خرانق اردکان
آنچه روستای خرانق اردکان را خاص و متفاوت میکند، تنها جایگاه و ارزش تاریخی آن نیست. بلکه موقعیت جغرافیایی ویژهی آن در ناحیهای کویریست. هنگامی که به نزدیکی خرانق میرسید، متوجه شگفتی منطقه خواهید شد. کوهستانی زیبا در قلب کویر! این کوهستان همچون مادری مهربان، روستای خرانق را از شمال در بر گرفته و جوّی متفاوت از نقاط کویریِ اطرافش به او هدیه داده است. در شرق روستا نیز رودخانهی فصلی خرانق وجود دارد و جنوب آن را کویرها فرا گرفتهاند. هوای معتدل و خنک در تابستان (حدوداً ۱۰ درجه پایینتر از شهر یزد) و سرسبزی منطقه، از ویژگیهای کمتر دیده شده در نواحی کویریاند که اگر خودتان از نزدیک لمسش نکنید، کمی دور از ذهن به نظر میرسد. این روستا زمستانهای سردی را تجربه میکند.
در خرانق گیاهان و درختانی نظیر گون، خارشتر، گز، آویشن، بادام کوهی، انجیر وحشی و… میرویند. این ناحیه، زیستگاه جانورانی همچون یوزپلنگ، گربهی وحشی، قوچ و میش، کل و بز، جبیر، خرگوش، روباه، لاکپشت، خاردم ایرانی و … و پرندگانی مثل تیهو، چکاوک بیابانی، کبک، انواع پرندههای شکاری و… است.
دیدنیها و جاذبههای تاریخی روستای خرانق
اکنون میخواهیم به میان روستا برویم، از ساختمانها و سازههای خشتیِ بخش قدیمی آن دیدن کنیم و دمی میهمان مردم بیریا و صمیمی روستایی شویم. با ما همراه باشید تا ۱۰ مورد از جذابیتها و دیدنیهای تاریخی روستای خرانق اردکان را به شما معرفی نماییم.
قلعهی ۱۸۰۰ سالهی خرانق
این قلعهی بزرگ که همان بخشِ قدیمی روستای خرانق اردکان است، در دوران پس از اسلام ساخته شده، اما قدمت حصارها و برجهای نگهبانی آن به حدود ۱۸ قرن پیش، یعنی زمان حکومت ساسانیان باز میگردد. بزرگترین قلعهی مسکونی ایران است که در فضایی به مساحت ۱/۱ هکتار احداث شده و در آن ۸۰ خانهی دو، سه و گاهاً چهار طبقه وجود دارد. برخلاف آنچه در خانههای نواحی کویری مشاهده میشود، اینجا اکثر خانهها حیاط ندارند. دیوارِ خانهها از خشت و گل ایجاد شده و در سقف گنبدی شکل و زیبای آنها، تیرهایی از جنس پوشال، چوب و حصیرهای الیافی به کار رفته است.
برای افزایش امنیت ساکنان قلعه در مقابل حملههای دشمن، آن را بر فراز تپهای ساختند تا بتوانند بر اطراف، اشراف کامل داشته باشند. همچنین گرداگرد قلعه را به طور کامل با حصارهایی پوشانده و در بیرون آن خندقهایی حفر کرده بودند. استحکاماتی نظیر ۶ برج نگهبانی در جهات مختلف قلعه و چسبیده به آن نیز بنا کردهاند. قلعهی خرانق، ۴ دروازهی ورود و خروج دارد.
کوچههای تنگ و پر پیچ و خم از بخشهای جالب توجه این قلعهاند، که داستانی تاریخی در پشت آنها پنهان است. روستاییان از این معابر باریک برای غافلگیر نمودن دزدها و راهزنها استفاده میکردند. یکی از معروفترینِ آنها «کوچه گرگ» نام داشت که دزدها را در آن به دام میانداختند.
قلعهی تاریخی روستای خرانق اردکان در سال ۱۳۸۳ در لیست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
منارجنبان خرانق ، جنبشی به بلندای دهها قرن
منارهی تمام خشتی روستای خرانق اردکان، که در نوع خود یگانه است، درون قلعه دارد. در زمان سلسلهی ساسانی ساخته شد و در زمان سلجوقیان تکمیل گردید. جنبش و حرکت باورنکردنی این مناره که با دست امکانپذیر است، نشان از طراحی و ساخت استادانهی آن دارد. همهی ما پس از شنیدن منارجنبان، اولین کلمهای که به ذهنمان میآید، اصفهان است. اما جالب اینجاست که این منارجنبان، قدمتی بالاتر از رقیب اصفهانی خود دارد.
منارجنبان خرانق دارای سه طبقه و دو مسیر پلکانیِ مارپیچیِ جداگانه است. پلههای پایینی، عرضی ۶۰ تا ۷۰ سانتیمتری دارند و هرچه بالاتر روید، باریکتر شده و به ۴۰ تا ۵۰ سانتیمتر میرسند. این مناره با ارتفاع ۱۵ متر، بلندترین سازهی موجود در قلعهی خرانق است و از آن به عنوان فانوسخانه و برج دیدهبانی استفاده میشد. بر فراز مناره، بخشی چوبی وجود داشت که زلزله و باد آن را کج کرده بود. اهالی روستا برای جلوگیری از افتادن و ایجاد خطر، آن را از مناره جدا کردند و پایین آوردند.
حمّام قاجاری خرانق
حمّام روستای خرانق اردکان، یادگاری از دوران قاجار است. این حمّام تاریخی، در کاروانسرا و نزدیک به مزارع کشاورزی قرار دارد. از ویژگیهای شاخص آن، طراحی اصولی و ماهرانهی سیستم ورود و خروج آب و فاضلاب، جهت استفادهی بهینه از منابع آب است. حمام را به گونهای ساختهاند که آب قنات به آسانی به درون آن هدایت شود. جالب است بدانید که قنات خرانق حدود ۱۸۵۰ سال قدمت دارد. فاضلاب را نیز به سمت زمینهای کشاورزی اطراف و آسیاب میفرستادند. این حمّام شامل دو بخش کوچک و بزرگ است و همهی عناصر حمامهای ایرانی مانند ورودی، هشتی، رختکن، میاندر، گرمخانه،گلخن و … را به طور کامل در خود دارد. در ساخت دیوارها از آجرهایی با ضخامت زیاد استفاده شده است و روزنههایی در سقف حمّام ایجاد کردهاند تا نور به داخل راه یابد. حمّام خرانق در سال ۱۳۸۹ در لیست میراث ملی ایران قرار گرفت.
پل آبروی خرانق
در مورد زمان دقیقِ احداث پل تاریخی خرانق، مدارکی در دست نیست. اما اسنادی مبنی بر ساخت آن در زمان اشکانیان وجود دارد. برخلاف آنچه احتمالاً از شنیدن واژهی پل در ذهنتان تداعی میشود، این پل برای رفت و آمد مردم و چهارپایان ساخته نشده بود، بلکه برای انتقال آبِ قناتِ خرانق از یک سوی رودخانهی فصلی دوکالی، به سوی دیگر آن، و آبرسانی به باغها و کشتزارهای آن طرف، احداث گردیده بود. این سازهی آبی، قدیمیترین پل انتقال آب ایران است و به آن آبرو یا آبراه نیز میگویند.
پلِ روستای خرانق اردکان طولی برابر با ۴۰ متر و ارتفاعی برابر با ۵/۷ متر دارد و در ساخت آن از روشهای معماری ساسانی و رومی بهره گرفتهاند. سنگ، ساروج و ملات، اصلیترین مصالح به کار رفته در آن هستند. دارای چهار دهانهی طاقی شکل است و طاقها از سنگ و گچ ساخته شدهاند. شواهد تاریخی نشان میدهد که زمانی یک سیل بزرگ در منطقه روی داده و قسمت زیادی از سیلبند پل و طاقهای آن را تخریب کرده است. سپس در بازسازی، آن را به سیستم انتقال آب پیشرفتهتری مجهز نمودند. متأسفانه سالهاست که هیچ آبی از زیر این پل نمیگذرد.
کاروانسرای روستای خرانق اردکان
ساختمانِ اولیهی کاروانسرای خرانق مربوط به زمان ساسانیان است. اما با گذر زمان، بخش عمدهی آن ویران گردید. در زمان قاجار و به دستور ولی میرزا(پسر فتحعلیشاه) به نحو احسن تحت مرمت و نوسازی قرار گرفت و به توقفگاه و استراحتگاهی پر رفت و آمد برای تجار، کاروانها و مسافران مشهد تبدیل شد. به لحاظ معماری، در شمار کاروانسراهای عباسی قرار میگیرد. دارای یک حیاط زیبا و بزرگ مرکزی است و حجرهها و صفههایی(ایوانها و تالارهایی با سقف منحنی و طاقی شکل که در جلوی فضاها و اتاقهای بسته ساخته میشوند) گرداگرد آن واقع شدهاند.
کاروانسرای شاه عباسیِ خرانق، از ۴ تیمچه(به کاروانسراهای کوچکتر گفته میشود) تشکیل شده که هر یک، ایوانی اصلی و بزرگ در مرکز و چند ایوان کوچکتر در دو طرف خود دارند. سه مورد از این تیمچهها سرپوشیده و یکی از آنها روباز است. سقف فضاهای بزرگ کاروانسرا را، به صورت قوسدار و طاقی بنا کردهاند.
نکتهی جالب این مکان تاریخی در تیمچههایش نهفته است. اگر در وسط آنها بایستید و پایتان را بر زمین بکوبید، صدا در سقف گنبدیش پیچیده و تکرار میشود. گچبریها، آجرکاریها و کاشیکاریهای این بنا بسیار زیبا و هنرمندانه انجام گرفته است. کاروانسرای تاریخی روستای خرانق اردکان در سالهای اخیر بازسازی گردید و به اقامتگاهی مناسب برای کویرگردان و گردشگران ایرانی و خارجی تبدیل شد. این بنا در سال ۱۳۷۷ به فهرست آثار ملی ایران اضافه گردید.
مزار بابا خادم، از همراهان امام رضا(ع)
مردم محلی بر این باورند که امام رضا (ع) در سفر خود به مرو، با کاروانی از روستای خرانق اردکان گذشته است. در اینجا مزاری با بنای ساده و گنبدی دیده میشود. این مزار را به یکی از خادمان آن حضرت نسبت میدهند. نقل است که این خادم در مسیر سفر بیمار شد و از دنیا رفت و او را در اینجا به خاک سپردند. سازهای که بر روی آرامگاه بابا خادم قرار دارد، در سال ۱۳۹۰ مرمت گردید.
گورستان تاریخی روستای خرانق
در جنوب غربی روستای خرانق، مخروبهای به چشم میخورد که در گذشته گورستانی برای شستشو و تدفین مردگان بوده است. این گورستان تاریخی، یک غسالخانه با اتاقهای گنبدی شکل و ساخته شده از خشت و گل دارد. در حال حاضر از این مکان برای نگهداری علوفه استفاده میشود.
بقعه ی مشهدک
بقعهی مشهدک یکی دیگر از جاذبههای تاریخی و مذهبی روستای خرانق اردکان است. بنایی از خشت و گل که در حوالی گورستان روستا قرار دارد. اهالی آن را به عنوان محل توقف و نماز خواندن امام رضا(ع)، در سفر از مدینه به مرو، میشناسند. بر دیوار بنا، کتیبهای وجود دارد که تاریخ ۵۹۵ هجری قمری بر روی آن به چشم میخورد. این مکان که «قدمگاه» نیز نامیده میشود، بسیار مورد احترامِ بومیان منطقه است.
مساجد روستای خرانق
در روستای خرانق چندین مسجد تاریخی وجود دارد. یکی از آنها، مسجد جامع خرانق است که زمان ساخت آن بین قرنهای هشتم تا دهم هجری قمری تخمین زده میشود. بهرهگیری از عناصر معماری ایرانی در ساختمان بنا کاملاً مشهود است. مسجد جامع کوچک خرانق دارای یک شبستان مربعی بوده و دور تا دور آن، اتاقهایی قرار دارند. برای استفاده از مسجد در روزهای گرم تابستان، فضای بازی نیز در آن وجود دارد. گل و خشت اصلیترین مصالح مورد استفاده در این بنای مذهبی هستند و نمای آن به زیبایی با آجر تزئین شده است. یک سنگ قبر قدیمی به نام علی بن محمد اسحاق که تاریخ ۴۹۹ هجری قمری بر روی آن حک شده بود در پشت منبر قرار داشت، که به ادارهی میراث فرهنگی یزد منتقل گردید.
در جنوب شرقی مسجد و چسبیده به آن نیز، حسینیهای با قدمت کمتر از بنای اصلی وجود دارد. مسجدِ دیگر روستای خرانق اردکان، سرچشمه نام دارد و در خارج از قلعه واقع شده است. روستاییان، تاریخ ساخت مسجد سرچشمه را حدود ۱۲۰ سال پیش میدانند. درون قلعه هم مسجدی قدیمی با نام بیتالمقدس وجود دارد که مردم روستا ۴۰ سال قبل آن را بازسازی کردند. محلیها باور دارند که امام رضا (ع) در این مسجد، نماز به جا آورده است.
آینههای خرانق، جاذبهای نو در میان دیدنیهای تاریخی
برای اینکه بازدیدکنندگان توجه بیشتری به معماری پل و قلعهی خرانق داشته باشند، در سال ۱۳۹۵ هجری شمسی، ۹ عدد آینهی دایرهای دو طرفه، با قطرهای ۲ متر تا ۴۰ سانتیمتر را در ورودی روستای خرانق نصب کردند. این آینهها به گونهای قرار گرفتهاند که قلعهی خرانق را در کنار پل تاریخی آن نشان میدهند.
تعدادی دیگر از جاذبههای تاریخی روستای خرانق اردکان عبارتند از: آسیابهای آبی، بوکنها (حفرههای عمیقِ غار مانند که با دست ایجاد شدهاند و به عنوان پناهگاه مسافران مورد استفاده قرار میگرفتند)، خرابههای کبرها، آب انبار، شترگلویی(لولههایی برای جلوگیری از نشت فاضلاب) از جنس سنگ و ساروج، روستایی قدیمی به نام شمسآباد در مجاورت خرانق و … .
جاذبههای طبیعی روستای خرانق
حال میخواهیم کمی هم راجع به جاذبههای طبیعی روستا و اطراف آن برایتان سخن بگوییم. روستای خرانق در حقیقت بخشی از منطقهی حفاظت شدهی دره انجیر است. این منطقه به دلیل حضور یوزپلنگ آسیایی ارزش بسیار بالایی به لحاظ زیستگاهی دارد. کوهستانهای اطراف روستا نیز از دیگر زیباییهای طبیعی منطقهاند که دیدن آنها در مناطق کویری اردکان، جذاب و البته کمی هم عجیب به نظر میرسد. معروفترین قلههای این منطقه، خوانزا، بزکوه، اشتری، بندر و هامانه نام دارند و صعود به آنها میتواند برای علاقهمندان به کوهنوردی تجربهی لذتبخش و منحصر به فردی باشد. آبشار بسیار زیبایی به نام آبشار ساعتی نیز در نزدیکی روستا وجود دارد که در ماههای پر باران سال، قد علم کرده و بر زیباییهای طبیعی منطقه میافزاید.
دیدنیهای اطراف روستای خرانق
از دیدنیهای اطراف روستا، میتوان به زیباییهای انسانی و طبیعی اشاره کرد که هر کدام جذاب و جالب هستند:
- شترگلو (سیفونی از جنس سنگ و ساروج برای انتقال آب به زمینهای کشاورزی)،
- بوکنها (حفرههای عمیقی که با دست کنده شدهاند و در گذشته سرپناه مسافران بودهاند)،
- آسیابهای با قدمت ۱۴۰ سال و قریه شمسآباد (باقیمانده یک روستای قدیمی و تاریخی)
بهترین زمان سفر به روستای خرانق اردکان
برای رفتن به روستای خرانق اردکان، ماههای فروردین تا مهر را به شما پیشنهاد میکنیم، زیرا با توجه به موقعیت جغرافیایی، در فصلهای گرم سال، آب و هوای خنکتری نسبت به دیگر نقاط استان یزد دارد. در فصلهای پاییز و زمستان هوا در اینجا بسیار سرد است اما اگر سفر در سرما را هم دوست داشته باشید، میتوانید با لباس مناسب و تجهیزات کافی به روستای خرانق بروید.
امکانات روستا
در روستای تاریخی و گردشگری خرانق، امکانات زیادی برای تفریح و اقامت مسافران وجود دارد:
- در این روستا، اقامتگاههای گردشگری زیادی بنا شدهاند و اگر دوست دارید شب را در روستا بگذرانید، میتوانید از آنها استفاده کنید.
- شاید جالب باشد که بدانید در روستای خرانق، پمپ بنزین هم وجود دارد و دیگر نگرانی برای تمام شدن بنزین از بین میرود.
- برای خرید خوراکی و دیگر مایحتاج در سفر به این روستا، نیازی نیست به خارج از روستا بروید؛ چرا که سوپر مارکت درون روستاست و به راحتی نیازتان را برطرف میکند.
- مسجد باصفای روستا نیز از دیگر امکانات روستا به شمار میرود و محلی برای دیدار و گفتوگوی گردشگران با اهالی روستای خرانق اردکان است.
- دیگر امکان برای مسافران وجود سرویسهای بهداشتی عمومی است که خصوصا برای رهگذران بسیار کاربردی است.
- در روستای خرانق به راحتی میتوانید به هر آنچه که نیاز دارید دسترسی داشته باشید و سفرتان را به آسانی پیش ببرید.
اقامت در روستا
برای ماندن در این روستا میتوانید بر اساس علاقهمندی و بودجه سفرتان، چند راه را انتخاب کنید.
۱- در روستای زیبای خرانق، میتوانید در اقامتگاههای زیبای بومگردی بمانید. اگر به شناخت فرهنگها، زندگی در کنار مردم مهربان و میهماننواز یزد و اقامت در یک جای سنتی علاقهدارید، حتما اقامتگاه بومگردی را انتخاب کنید.
۲- در صورتیکه علاقه به کمپیک و برپایی کمپ دارید، باید بدانید روستای خرانق محل فوقالعادهای برای این کار است. میتوانید چادرهایتان را زیر آسمان روستا بنا کنید و از تماشای ستارهها در سیاهی شب لذت ببرید.
۳- اگر هم میانهای با کمپینگ یا اقامتگاههای بومگردی ندارید، میتوانید در هتلها، خانههای اجارهای و دیگر اقامتگاهها، در شهر اردکان شب را بگذرانید.
اطلاعات بازدید از روستای خرانق اردکان
ساعات بازدید: همه روزه، ۲۴ ساعته
قیمت بلیت: رایگان
آدرس روستای خرانق اردکان : یزد، اردکان، فاصله ۸۵ کیلومتری شهر یزد.
مسیر دسترسی به روستا : برای رفتن به این روستای تاریخی، ابتدا باید خودتان را به استان یزد برسانید. خرانق، در ۴۴ کیلومتری شهر یزد قرار گرفته است. بهتر است برای رسیدن به آنجا، جاده اردکان_طبس را انتخاب کنید و پس از طی حدود ۵۰ کیلومتر به راحتی، به روستای خرانق اردکان برسید.
سخن آخر
نظر شما درباره روستای زیبا و باستانی اردکان چیست؟ آیا تاکنون به اینجا سفر کردهاید یا تصمیمی برای رفتن به این روستا دارید؟ منتظر نظرات، پیشنهادات، دانستهها و تجربیات شما هستیم.
برای آشنایی بیشتر با دیدنی های یزد کلیک کنید.
نازنین آرزم
دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ
یک دیدگاه
مطالب مرتبط
پربحث ترین مطالب
- تعداد نظرات: 361
- تعداد نظرات: 148
- تعداد نظرات: 147
- تعداد نظرات: 146
- تعداد نظرات: 145
- تعداد نظرات: 144
- تعداد نظرات: 124
- تعداد نظرات: 123
- تعداد نظرات: 120
- تعداد نظرات: 115
عالی بود