غارهای آجانتا ، میراثی کهن در دل کوه‌های هند

آجانتا، نام مجموعه غارهای اعجاب‌انگیزی است که در نزدیکی شهر جالگائون هند قرار دارد. این غارها، در واقع معابدی بودایی هستند که حدود ۲۰۰ سال پیش از میلاد ساخته شده‌اند. در این منطقه مجموعاً ۳۰ غار اسرارآمیز وجود دارد که درون آن‌ها پر از مجسمه‌ها و نقاشی‌هاییست که با دیدن آن‌ها انگشت به دهان خواهید ماند. هر یک از این نقاشی‌ها و تندیس‌ها راوی داستان‌ یا عقیده‌ای مذهبی در رابطه با آیین بودا هستند. غارهای آجانتا میراثی از انسان‌های گذشته‌اند که به‌کارگیری این میزان از ظرافت، زیبایی و هنر در ساخت آن‌ها، هر بیننده‌ای را به شگفتی وا می‌دارد. با سفرزون قدم به تاریخ بگذارید تا شما را با رمز و رازهای این غارها آشنا کنیم و با هم غرق در داستان‌ها و افسانه‌های کهن شویم.

موقعیت جغرافیایی غارهای آجانتا

غارهای باستانی آجانتا در ۵۶ کیلومتری جنوبِ شهر جالگائون، در یکی از ایالت‌های هند به نام مَهاراشترا قرار دارند. این غارها در خارج از روستایی به همین نام و در بخشی از کوه‌های گهات غربی واقع شده‌اند. معابد زیبای آجانتا در شیب سنگیِ دره‌ای U-شکل و در امتداد رودخانه‌ای به نام وگهور (Waghur) ساخته شده‌اند.

ماجرای کشف غارها

غارها حدود هزار سال زیر جنگل‌های انبوهی پنهان بودند و به صورت مکانی متروکه در آمدند، اما کاملاً اتفاقی پیدا شدند. ماجرا از این قرار است که در سال ۱۸۱۹ میلادی، یک افسر انگلیسی به نام جان اسمیت که به همراه چند تنِ دیگر، برای شکار به این منطقه آمده بودند، در مسیر خود تصادفاً با غارهایی کشف نشده برخورد کردند. غارهایی که نمونه‌ای عالی از هنر مذهبی بودایی هستند. بدین ترتیب پس از قرن‌ها پنهان ماندن، درهای غار دوباره به روی انسان‌ها گشوده شد.

طی چند سال، آوازه‌ی کشف غارها در همه جا پیچید و به هدفی برای سو‌ءاستفاده‌ی افراد سودجو و شکارچیان گنج تبدیل شد. اندکی بعد، توجه باستان‌شناسی به نام جیمز فرگوسن که به شدت به تاریخ‌ معماری و عتیقه‌جات هندی علاقه‌مند بود، به غارها جلب شد. این باستان‌شناس تصمیم گرفت به مطالعه و تحقیق روی این معابد تاریخی که در دل کوه حفر شده‌اند، بپردازد. او غارها را شماره‌گذاری کرد و اقدامات مهم و ارزشمندی را در جهت حفظ این گنجینه‌ی باستانی انجام داد. از جمله‌ی این اقدامات، بازسازی و احیای نقاشی‌های داخل غارها با کمک گرفتن از نقاش، عکاس و عتیقه‌شناسی به نام رابرت گیل بود.

این مجموعه در سال ۱۹۸۳ میلادی وارد فهرست میراث جهانی یونسکو شد و در حال حاضر توسط و تحت کنترل و نظارت سازمان مطالعات باستانی هند(ASI)  نگهداری می‌شود.

تاریخچه‌ی غارهای آجانتا

مجموعه غارهای آجانتا در دو مرحله ساخته شده‌اند. نخستین مرحله‌ به سده‌ی دوم پیش از میلاد و زمان حکومت سلسله‌ی ساتاوانا (قرن دوم پیش از میلاد- قرن ۲ میلادی) برمی‌گردد که غارهای ۸، ۹، ۱۰، ۱۲، ۱۳و A15 در این زمان احداث شدند. در این دوره، هینه‌یانه که از شاخه‌های دین بودا است، رواج داشت. فعالیت این بخش از آجانتا، تا قرن اول میلادی ادامه پیدا کرد. مرحله‌ی بعدی در قرن‌های ۵ و ۶ میلادی و با حمایت حاکمان امپراتوری واکاتاکا (قرن ۳ تا ۶ میلادی)، و به طور خاص پادشاه هاریسنا (Harisena) انجام شد. در آن زمان، گرایش زیاد اندیشه‌های هند به اسطوره‌سازی سبب پیدایش شاخه‌ی جدیدی از دین بودا به نام مهایانه (Mahayana) شد که اعمال دینی سخت‌تری نسبت به هینه‌یانه داشت.

مرگ ناگهانی هاریسنا باعث متوقف شدنِ ساخت آجانتا گردید.

نمای ۳۶۰ درجه از غارهای آجانتا

غارهای سی‌گانه‌ی آجانتا و معماری آن‌ها

مجموعه معابد آجانتا شامل ۳۰ غار است که هر یک ویژگی خاص خود را دارند. ۵ مورد از این غارها چایتیا (سالن‌های مخصوص دعا و مراقبه‌ی راهبان بودایی‌) و بقیه ویهارا (معبد بودایی) هستند. جزئیات خیره‌کننده و تحسین برانگیزی که در نقاشی‌های دیواری و مجسمه‌های این غارها وجود دارد، آن‌ها را در شمار بهترین غارنگاره‌های باستانی هند قرار داده است. نقاشی‌هایی که با رنگ‌های گرم و زنده‌ی طبیعی و مصنوعی رنگ‌آمیزی شده‌اند. رنگ‌هایی که با گذشت بیش از هزار سال هنوز بخش زیادی از آن‌ها سالم باقی مانده‌اند. تأثیرپذیری از سبک‌های معماری مناطقی چون سریلانکا و تبت در نقاشی‌های غارهای آجانتا کاملاً مشهود است. در بیشتر این مجسمه‌های سنگی و نقاشی‌های دیواری، زندگی بودا و پیروانش و آموزه‌های دینی و فلسفی او را نشان می‌دهد. در ادامه هر یک از غارها را به صورت مختصر معرفی می‌کنیم. شروع نامگذاری غارها، به ترتیب از نزدیک‌ترین غار به روستای آجانتا است.

• غار ۱

این غار یک ویهارا (معبد بودایی) است که به قرن‌های ۶ و ۷ میلادی تعلق دارد. فضایی مربعی شکل که دارای حیاطی بزرگ و ایوانی با چندین اتاقک‌ است و جلوی این ایوان، ستون‌هایی دیده می‌شوند. همچنین یک تالار مرکزی با ۱۴ اتاقک، یک دالان و یک خلوتگاه درونی دارد. در خلوتگاه، تندیسی سنگی از بودا با حالت نشسته به چشم می‌خورد. این الگو در اکثر غارهای آجانتا تکرار می‌شود. درگاه ورودی غار، پر از نقش و نگارهای زیبا از الهه‌های رودخانه و درخت، کوتوله‌های در حال پرواز و … است.

در تزئینات حاشیه‌های بالای غار از اَشکالی همچون اسب‌ها، شیرها، گاوها و راهبان در حال مراقبه استفاده گردیده که به طرز استادانه‌ای بر روی سنگ‌ها حکاکی شده‌اند. گذشته از معماری و سنگ‌تراشی‌های کم‌‌نظیر، نقاشی‌های فوق‌العاده‌ای که بخش اعظم غار را پوشانده‌اند نیز هر بیننده‌ای را به وجد خواهد آورد. این نقاشی‌های دیواریِ با ارزش، افسانه‌های جاکاتا، که مجموعه‌ی داستانی بزرگی از تولدهای قبلی بودا است را به تصویر می‌کشند. نقاشی‌ها و کارهای هنری این غار بیشتر مضامین و شکلی شاهانه و ملوکانه دارند و مورخان بر این عقیده‌اند که به دستور امپراتور هاریسنا، ساخته شده است.

از دیگر نکته‌های جالب این غار، قسمتی از نقاشی‌هاست که فرستادگانی از ایران را نشان می‌دهد. گفته می‌شود این نقاشی مربوط به یک رویداد واقعی در بارگاه پولاکشی دوم(از پادشاهان هند) در اواخر قرن ۶ام میلادی است.

• غار ۲

معبد شماره‌ی ۲، ایوانی با چند اتاقک‌ در جهات مختلف، تالاری ستون‌دار با ده اتاقک در اطراف، سرسرا و یک گاربهاگریها (خلوتگاه درونی و جایگاه مقدس) دارد. هنگامی که قدم به غار می‌گذارید، نقاشی‌های زیبا و رنگارنگی که تمامی سقف‌ها، دیوارها و ستون‌های غار را پوشانده‌اند، شما را غرق در حیرت خواهد کرد. سنگ‌تراشی‌ها و نقاشی‌ها، مضامین زیبایی درباره‌ی انسان، حیوانات، گیاهان، الهه‌های بودایی و … دارند، که آن را به نمونه‌ای عالی و مهم در میان غارهای آجانتا تبدیل کرده است. اکثر تصاویر و حکاکی‌های این معبد، به زنان و فعالیت‌های مربوط به آن‌ها اختصاص یافته و تصویرگر زنان قدرتمندیست که نقش برجسته‌ای در جامعه داشته‌اند. در بخش دیگری از نقاشی‌ها که متعلق به قرن پنجم است، مدرسه‌ای دیده می‌شود که گروهی از کودکان در حال گوش دادن به صحبت‌های آموزگار خود هستند و گروه دیگر به انجام کاری مشغولند.

• غار ۳

این غار، معبدی نیمه کاره بوده و تنها چیزی که در آن دیده می‌شود، ایوانی ستون‌دار است.

• غار ۴

بزرگ‌ترین معبدِ موجود در غارهای آجانتا بوده و در ساخت آن از الگوی پایه‌ی حاکم بر تمامی معابد این مجموعه پیروی شده است. با یک ایوان ستون‌دار که شامل تعدادی اتاقک در اطراف خود است، شروع می‌شود. این ایوان به یک تالار مرکزی با چند اتاقک راه می‎‌یابد و به یک سرسرا و نهایتاً یک گاربهاگریها منتهی می‌گردد. نمای این غار تزئینات بسیار زیادی دارد که واقعاً جذاب و خیره‌کننده‌اند. بخش‌هایی از غار ناقص است و تصاویر نیمه‌کاره‌ی بزرگی از بودا در قسمت‌های مختلف آن دیده می‌شود.

• غار ۵

در اینجا فقط یک ایوان سرپوشیده‌ی T-شکل به چشم می‌خورد، که نقش درگاهِ ورودی غار را دارد. جالب است بدانید که این بخش هیچ یک از ویژگی‌های معماری و مجسمه‌سازی هنرمندانه‌ی حاکم بر سایر غارهای آجانتا را ندارد و تزئینات چارچوب درگاه ورودی، تنها نقش‌مایه‌های معماری این غار هستند.

• غار ۶

دارای دو طبقه‌ی زیرین و بالایی است و در هر دو طبقه، تمثالی از بودا در حالت‌های مختلف دیده می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهد که زمانی یک ایوان سرپوشیده در طبقه‌ی پایین وجود داشته، اما در حال حاضر اثری از آن باقی نمانده است. در سرسرا و زیارتگاه طبقه‌ی زیرین، نقاشی‌های دیواری زیبایی قابل مشاهده است.

• غار ۷

معبدی با دو رواق که توسط ستون‌هایی هشت ضلعی نگه داشته می‌شوند. دارای یک تالار مرکزی تقریباً مستطیلی و یک گاربهاگریها است که مجسمه‌ای از بودا در جایگاه وعظ آن قرار دارد. تعداد مجسمه‌های این غار زیاد است. حکاکی‌ها بسیار ساده هستند.

• غار ۸

احتمالاً قدیمی‌ترین معبد مجموعه است و ساخت آن به زمان حکومت ساتواهانا (یک قرن پیش از میلاد) برمی‌گردد. بر اثر رانش زمین بخش بسیاری بزرگی از غار شماره‌ی ۸ از بین رفته و تنها یک خلوتگاه که هیچ تمثالی از بودا در آن وجود ندارد، باقی مانده است.

• غار ۹

غار شماره ۹ یکی از قدیمی‌ترین چایتیا(سالن دعا و مراقبه‌)های دسته جمعی، در مجموعه‌ غارهای آجانتا و مربوط به یک قرن پیش از میلاد است. در هر دو طرفِ صحن اصلی سالن، یک راهرو وجود دارد که با ردیف ۲۳ تایی از ستون‌ها از صحن اصلی جدا شده‌اند. سقف سالن، طاقی شکل است اما راهروها سقف صاف و مسطحی دارند. در نمای بیرونی نیز، یک پنجره‌ی بزرگ طاقی ‌شکل را مشاهده خواهید کرد. در بخش‌هایی نظیر نمای بیرونی، ستون‌های هشت ضلعی و سقف، نشانه‌هایی از تیر و الوارهای چوبی وجود دارد که ثابت می‌کند در ساخت بخش‌هایی از غار، از چوب استفاده شده و این چوب‌ها با گذشت قرن‌های طولانی از بین رفته‌اند. شواهد تاریخی نشان می‌دهد که نقاشی‌ها در زمان ساخت غار کشیده شده و در قرن پنجم میلادی بازسازی شده‌اند.

• غار ۱۰

این غار نیز یک چایتیا(سالن دعا و مراقبه‌ دسته جمعی) بوده و طرح آن بسیار شبیه به غار شماره‌ی ۹ است. یک چایتیا با مساحتی حدود ۳۸۰ متر مربع و ارتفاع ۱۱ متر دارد. راهروهای دو طرف سالن با ۳۹ ستون ۸ ضلعی از صحن اصلی جدا شده‌اند. این سالن اولین و قدیمی‌ترین چایتیای ساخته شده در غارهای آجانتا است که به قرن دوم  پیش از میلاد باز می‌گردد. بودا و راهب یک چشم، فیل‌هایی با ۶ عاج و … از جمله نقاشی‌های این بخش هستند.

• غار ۱۱

یک معبد قرن پنجمی است و قسمت‌هایی چون ایوان ستون‌دار، جایگاه مقدس، تمثالی از بودا در حالت موعظه و یک نیمکت بزرگ دارد. یکی از جذابیت‌های غار ۱۱ به تصویر کشیده شدنِ گذار از مرحله‌ی هینه‌یانه به مهایانه (شاخه‌های آیین بودا) است.

• غار ۱۲

احداث این معبد بین قرن دوم پیش از میلاد تا قرن اول پیش ازمیلاد برمی‌گردد. بخش جلوییِ معبد کاملاً از بین رفته و فقط دارای یک سالن مرکزی با سه اتاقک در سه ضلع داخلی آن است. درِ اتاقک‌ها طاقی شکل بوده و در بالای آن‌ها نقش و نگارهای زیبایی به چشم می‌خورد. بر اساس یکی از کتیبه‌های به جا مانده از غارهای آجانتا، این معبد به عنوان یک پیشکش توسط تاجری به نام گَهانامَدَدا ساخته شده است.

• غار ۱۳

معبدی که احتمال می‌رود مربوط به یک قرن پیش از میلاد باشد. اندازه‌ی آن نسبت به غارهای پیشین کمی کوچک‌تر است و تنها یک تالار مرکزی بدون ستون، با ۷ اتاقک دارد.

• غار ۱۴

غار ۱۴، یک ویهارای نیمه کاره است. در ابتدا قرار بود که معبد بسیار بزرگی در اینجا ساخته شود اما تنها نیمه‌ی جلویی آن به مرحله‌ی اجرا رسید و ناتمام ماند. آنچه هنگام ورود به این معبد نگاه‌ها را به خود جلب می‌کند، تصویر زنی در حال شکستن شاخه‌ی درخت شوریه است. این نماد، سَلَبهانجیکا نامیده می‌شود.

• غارهای ۱۵، ۱۶ و ۱۷

این غارها با پیروی از طرح کلی معابد آجانتا اما با ابعاد متفاوت بنا شده‌اند. همگی دارای ایوانی ستون‌دار، تالاری بی‌ستون، یک سرسرا و یک خلوتگاه درونی(جایگاه مقدس) که مجسمه‌ای از بودا در آن قرار دارد، هستند.

معبد شماره‌ی ۱۵ در اواسط قرن پنجم بنا گردید. در هنگام شماره‌گذاری غارهای آجانتا، بنایی که در مجاورت معبد شماره‌ی ۱۵ قرار دارد از نظرها پنهان ماند. این غارِ قدیمی که تنها شامل یک تالار مرکزی کوچک و بدون ستون است، پس از کشف، A15 نامیده شد.

غار ۱۶ در انحنای دره‌ی U-شکل واقع شده و یکی از بزرگ‌ترین نمونه‌های احداث شده در غارهای آجانتا است. تالار بسیار بزرگی دارد و مجسمه‌ی غول‌پیکری از بودا در خلوتگاه درونی آن دیده می‌شود. در این بخش، شاهد تعدادی از بهترین‌ نمونه‌های نقاشی دیواری باستانی در هند خواهید بود. در این نقاشی‌ها به تصویرگری وقایع و رویدادهای زندگی بودا پرداخته شده است.

غار شماره‌ی ۱۷ کلکسیونی بی‌نظیر و ارزشمند از نقاشی‌ها و نقش‌مایه‌های معماری است،که لذتِ دیدن آن‌ها قابل توصیف نیست. با پرسه زدن در این غار شیفته‌ی زیبایی‌های آن می‌شوید. نقاشی‌های این قسمت به تعدادی از بهترین و جذاب‌ترین داستان‌های جاکاتا(مجموعه داستان‌هایی درباره‌ی زندگی‌های پیشین بودا) اختصاص دارد.

• غار ۱۸

اشتباهاً به عنوان غار شماره‌گذاری شده و احتمالاً بخشی از غار شماره‌ی ۱۹ است که با گذر زمان به عنوان گذرگاهی بین غارهای ۱۷ و ۱۹ مورد استفاده قرار می‌گرفت. این بخش تنها یک ایوان دو ستونه دارد.

• غار ۱۹

بخش قابل توجه این غار، نمای بیرونی آن است که سرتاسر آن را نقش‌مایه‌ها و حکاکی‌های پیچیده و زیبا پوشانده‌اند. غار شماره‌ی ۱۹ یک چایتیا است که راهروهای دو طرف آن با ردیف‌های ۱۷ ستونه، از صحن اصلی جدا می‌شوند. در انتهای سالن یک استوپا (سازه‌ای تپه مانند، نماد مرگ بودا و مکانی برای پرستش) قرار دارد که به شکل تاج، و همچون چتری مجسمه‌ی ایستاده‌‌ی بودا را در برگرفته و این تاج تا سقف طاقی شکل سالن می‌رسد.

• غار ۲۰

معبدی که طرح کلی آن مشابه سایر ویهاراهای موجود در غارهای آجانتا است، اما نکته‌ی جالب آن است که در غار ۲۰، سرسرا جلوتر از تالار مرکزی قرار دارد. پلکان‌های این بخش به زیبایی هرچه‌تمام‌تر خودنمایی می‌کنند. از دیگر بخش‌های برجسته‌ی غار می‌توان به یک تابلوی سنگی بزرگ که ۷ بودا و همراهانشان را نشان می‌دهد، اشاره کرد.

• غار ۲۱

اولین غاری که پشت آبشار قرار دارد. ویهارایی به جا مانده از قرن پنجم و با ایوان ستون‌دار، تالار ستون‌دار و خلوتگاه درونی که شمایل بودا در آن حجاری شده است. ستون‌ها دارای نقش‌های جذابی هستند و نقاشی‌ها، بودا را در حال موعظه برای گروهی از مردم نشان می‌دهد. آثار باقیمانده روی سقف ثابت می‌کند که زمانی سرتاسر آن پوشیده از نقاشی‌های زیبا و رنگارنگ بوده است.

• غار ۲۲

معبدی کوچک که تالار مرکزی آن فاقد ستون است و تنها ۴ اتاقک ناتمام دارد. اشکال و فرم‌های مختلفی از بودا در قالب مسمه‌های سنگی در این غار دیده می‌شود. پشت دیوار زیارتگاه(خلوتگاه درونی)، تصویری از بودا را که در وضعیت پرالامبا پاداسانا(Pralamba Padasana) که حالت خاصی از نشستن است، به نمایش می‌گذارد.

• غار ۲۳

این ویهارای ناتمام همچون دیگر معابدِ ساخته شده در غارهای آجانتا، دارای یک ایوان، یک سالن مرکزی بدون ستون، یک سرسرا و یک خلوتگاه درونی است. غار ۲۳ بیشتر با سنگ‌تراشی‌های ماهرانه و استادانه و پیچیده بر روی ستون‌ها و دیوارها شناخته می‌شود. دربان‌های ناوا(نیمه انسان-نیمه مار) از دیگر حکاکی‌های برجسته‌ی این بخش هستند.

• غار ۲۴

بزرگ‌ترین بخش، بعد از غار شماره ۴ و احتمالاً یکی از آخرین غارها است. اگرچه ساخت آن نیمه کاره ماند اما در سردر ورودی اشکال زیبایی از چند شمایل در حال پرواز به چشم می‌خورد که دو تای وسطی تاجی را نگه داشته‌اند. تخمین زده می‌شود که در زمان متوقف شدن کار، حدود ۲۰۰ کارگر در اینجا مشغول بوده‌اند.

• غار ۲۵

در سطح بالاتری نسبت به سایر غارهای آجانتا قرار دارد و یکی دیگر از بخش‌های ناتمام مجموعه است. هیچ خلوتگاه درونی در آن دیده نمی‌شود و تالار مرکزی آن برخلاف بقیه‌ی معابد آجانتا، اتاقکی ندارد.

• غار ۲۶

غار ۲۶ یک چایتیا(سالن دعا و مراقبه) است که تاریخ ساخت آن به قرن ۵ میلادی بازمی‌گردد. شاخص‌ترین بخش این غار، به تصویر کشیدن مرگ بودا بر روی دیوار راهروی سمت چپ است. نمونه‌ی جذاب دیگر از نقاشی‌های دیواری، یک گروهِ خانوادگی را نشان می‌دهد که تمام فضای اطراف آن‌ها با گل‌ آراسته شده است. این نقاشی، شکلی ایده‌آل از یک جامعه‌ی انسانی را به نمایش می‌گذارد. ستون‌های داخل سالن، دیوارهای راهروها و نمای بیرونی ساختمان، به زیبایی و مهارت هرچه تمام‌تر تزئین شده‌اند.

• غار ۲۷

احتمال می‌رود که بخشی از غار ۲۶ باشد. در دو طبقه احداث شده است. طبقه‌ی فوقانی آن تا حدی تخریب گردیده اما طبقه‌ی زیرین تمامی بخش‌های یک معبد آجانتایی را در خود دارد.

• غار ۲۸

یکی از غارهای ناتمام آجانتا که کارگرانش قبل از اینکه نیمه‌کاره رهایش کنند، ستون‌های ایوان را ساخته بودند. در حال حاضر امکان بازدید از این غار وجود ندارد.

• غار ۲۹

یک چایتیای ناقص که بین غارهای ۲۰ و ۲۱، در بالاترین سطح نسبت به سایر غارها واقع شده است. امکان دسترسی به این غار وجود ندارد.

• غار ۳۰

هنگام پاکسازی و آواربرداری از غارهای ۱۵ و ۱۶، غار دیگری کشف شد که بنایی نسبتاً کوچک است. ورودی باریکی دارد و سالن داخلی آن دارای سه اتاقک است.

راه‌های رفتن به غارهای آجانتا

از طریق هواپیما: فرودگاه محلی اورنگ آباد، نزدیک‌ترین فرودگاه به غارهای تاریخی آجانتا است. می‌توانید ابتدا از شهرهای بزرگی چون بمبئی و دهلی خود را به اورنگ آباد برسانید و سپس مسیر ۳۳۳ کیلومتری تا آجانتا را با تاکسی طی کنید.

از طریق قطار: ایستگاه جالگائون که در فاصله‌ی ۵۶ کیلومتری از آجانتا قرار دارد، نزدیک‌ترین ایستگاه قطار به غارهاست. از اکثر شهرهای بزرگ هند، می‌توان از طریق قطار به جالگائون رفت و سپس با استفاده از تاکسی به غارهای آجانتا رسید.

از طریق اتوبوس: می‌توانید ابتدا به طریقی به اورنگ آباد بروید و سپس با استفاده از خطی که مقصد آن بوستان و باغ وحش سیدارت (Siddharth) است، در ورودی مجموعه‌ی آجانتا پیاده شوید.

موقعیت غارهای آجانتا روی نقشه گوگل

زمان‌های بازدید از مجموعه‌ی آجانتا

گردشگران می‌توانند در تمام روزهای هفته به جز دوشنبه، از ساعت ۹ صبح تا ۵ عصر از این غارهای افسانه‌ای دیدن کنند.

برای آشنایی بیشتر با دیدنی های هندوستان کلیک کنید.

بگرد، بخند، زندگی کن

تور های سفرزون

تور یک روزه و تور چند روزه

تور های سفرزون

تور طبیعت گردی و تور هند