قلعه شوش ، تلفیق تاریخ و معماری دو ملت

قلعه شوش ترکیب خوشایندی از تاریخ و معماری ایرانی و اروپایی ایست که در شهر باستانی شوش خودنمایی می کند. شهری که تمدنی عظیم در دل خود نهفته و با داشتن آثار تاریخی و باستانی قابل توجه، همواره مورد توجه عاشقان باستان شناسی است. قلعه شوش یکی از منحصربه فردترین آثار تاریخی و دیدنی شهر شوش و استان خوزستان است که روی تپه باستانی شوش و در کنار کاخ آکروپل بنا شده است. در ادامه گشت و گذاری خواهیم داشت در دل این قلعه باستانی که از اتفاق تاریخچه جالبی هم دارد. پس با سفرزون همراه باشید

قلعه شوش ، دروازه تمدن

 نمی‌توان از تاریخ تمدن صحبت کرد و اسمی از شوش نیاورد. شهری باستانی و از قدیمی ترین سکونتگاه های شناخته شده جهان که فعالیت های باستان شناسی در آن هنوز ادامه دارد. شوش، هزاران سال مرکز تمدن مهم ایلامیان و در دوره هخامنشیان نیز پایتخت سیاسی بوده است. آثار باستانی شوش که بخش مهمی از تمدن کهن ایران‌زمین را شامل می شود سرشار از فرهنگ، هنر و برگرفته از عناصر معماری ایرانی است. اما در مورد قلعه شوش این ویژگی فقط شامل تزئینات می شود؛ چرا که اساس معماری آن به شیوه اروپایی است و دلیل آن هم خواستگاهی تاریخی- سیاسی دارد.

در سفرزون بخوانید: دیدنی های شوش ، پایتخت چند هزار ساله‌ی تمدن ایرانی

حکایت ساخت قلعه

اولین حرکت‌های باستان شناسی در محوطه تاریخی شوش در سال ۱۸۵۱ توسط کنت لفتوس انگلیسی آغاز شد. مدتی بعد، ژان و مارسل دیولافوای فرانسوی فعالیت‌های او را ادامه داده و کارشان توسعه پیدا کرد. تپه‌های شوش نظر دمورگان را بسیار به خود جلب کرد و با هدف یک تحقیق دراز مدت کار خود را شروع کرد. چون در این زمان آثار ارزشمندی از این منطقه کشف شد و امنیتی برای حفظ این آثار وجود نداشت، هیئت فرانسوی تصمیم به ساخت مکانی در این محوطه تاریخی برای نگهداری آثار تاریخی گرفت. از مهم‌ترین آثار بدست آمده از این تپه‌ها، می‌توان به مجسمهٔ معروف ملکه ناپیر اسوستون، لیوان مشهور سفالی شوش به رنگ نخودی و نقش بزکوهی و قانون حمورابی اشاره کرد.

این گونه بود که در سال ۱۸۹۸ میلادی ژان ژاک دومورگان قلعه را از آجرها و آثار بازمانده از بنای کاخ داریوش بنا کرد. برای ساخت قلعه بلندترین نقطه تپه های شوش یعنی آکروپل انتخاب گردید و قلعه ای به شکل قلعه های قرون وسطا و با پلانی ذوزنقه ای شکل بر روی آن ساخته شد. ساختمان این قلعه اغلب با خشت و بقایای باستانی آجرها و خشت های دوره های مختلف که در محوطه باستانی شوش باقی مانده بود بنا گردید و در سال ۱۹۱۲ میلادی کار ساخت آن به پایان رسید. قلعه شوش به قلعه فرانسوی ها نیز مشهور است.

معماری قلعه شوش

معماری قلعه شوش شباهت بسیاری به زندان باستیل در فرانسه دارد. پلان قلعه به شکل ذوزنقه ساخته شده که قاعده‌ای کوچک در سمت شمال دارد. دورتادور این ذوزنقه راهرویی واقع شده است و ردیف اتاق‌هایی به سمت حیاط، بر گرد آن قرار گرفته‌اند. تقسیم‌بندی کلی قلعه با دو حیاط و فضای پیرامون آن شکل گرفته است. قلعه دارای سه ورودی است که یکی از آن‌ها در حال مسدود شدن است.

قلعه شوش مثل قلعه‌های قرون وسطی در اروپا از دو حیاط تشکیل شده که حیاط دوم مرتفع‌تر از اولی است. در زیرزمین حیاط دوم ۲ تالار تعبیه شده است. مصالح قلعه از خشت ساخته شده، اما روکشی از آجر روی این خشت‌ها قرار دارد که آجرهایش مربوط به ادوار مختلف تاریخی است. عناصر تشکیل‌دهنده معماری قلعه شامل طاق‌های رومی، درگاه‌های قوسی و تزیینات آجری است که از معماری ایرانی الهام گرفته‌اند. معماران اصلی این بنا دو تن از معماران دزفولی بوده‌اند.

در سفرزون بخوانید: شهرهای تاریخی جهان ، سفری در دل تاریخ

تزئینات قلعه شوش، تجلی گاه هنر ایرانی

تزئینات این قلعه شامل نعل درگاه‌های قوسی و نماهای تزئینی با آجر و نقاشی‌هایی به سبک تلفیقی اروپایی و شرقی و آجرهای کتیبه‌دار است. اما آنچه سبب شهرت قلعه شوش در بین گردشگران شده بیش از هر چیز  استفاده از آجرهایی است که از کاخ آپادانای داریوش در شوش به دست آمده است. در تعداد دیگری از آجرهایی که برای ساخت قلعه استفاده شده نیز آجرهایی می بینید که به خط میخی زیگورات چغازنبیل منقوش شده اند. به دلیل وجود انواع آجر، به‌خصوص آجرهای کتیبه‌دار با ابعاد مختلف و منقوش مینایی، نام دیگر قلعه را موزه آجر گذاشته‌اند.

این قلعه که در مهر ماه سال ۱۳۸۰ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته از سال ۱۳۷۱ به‌عنوان پایگاه باستان‌شناسی و انبار نگهداری اشیای تاریخی استفاده می‌شود. قلعه دارای اتاقی کوچک شیشه‌ای است که به کلاه فرنگی شهرت دارد. همچنین برج استوانه‌ای که در ضلع غربی بنا قرار دارد، مربعی شکل است و به‌عنوان کبوترخانه مورد استفاده قرار می‌گرفت. برج دیگر این بنا در وسط حیاط قرار گرفته است که به برج شمالی نیز شهرت دارد. شکل این برج به‌صورت دایره تعبیه شده است.

نزدیک‌ترین جاذبه های گردشگری به قلعه شوش

موزه شوش در سال ۱۳۴۵ در جوار قلعه و محوطه باستانی شوش گشایش یافت. این موزه یکی از مهمترین موزه های اشیای ایران باستان است و آثار با ارزشی از دوره های مختلف تاریخی را در خود جای داده است.

بقایای کاخ آپادانا نیز در نزدیکی همین قلعه میباشد که کاشی های نفیس و سایر آثار آن بیشتر در موزه لوور پاریس هستند.

آرامگاه دانیال نبی هم که از زیارتگاه های مهم استان خوزستان به شمار می رود در نزدیکی این تپه ها واقع شده است.

در سفرزون بخوانید: قلعه های ایران ، بازمانده‌ای از افسانه‌های تاریخی

چگونه به قلعه برویم؟

قلعه در خیابان طالقانی شهر شوش، بر روی تپه آکروپل واقع شده است. در حال حاضر  این قلعه یکی از مکان‌های پرگردشگر به حساب می‌آید. این بنای تاریخی در ایام تعطیل سال بسیار شلوغ است. اما گاهی با وجود بازدیدکنندگان بسیار هم درهای قلعه بسته است.

گردشگرانی که به تاریخ باستانی ایران علاقه بسیار دارند، بر این نکته اذعان می‌کنند که قلعه شوش تکه‌ای از چغازنبیل و کاخ داریوش را در خود به امانت محفوظ داشته است.