لباس های محلی ایران ، جلوه‌ای از تنوع قومی و فرهنگی

کشورمان ایران، رنگین‌کمانی از اقوام را در چهارگوشه‌ی خود جا داده است؛ اقوامی که هر کدام سنت، فرهنگ، مراسم و آیین‌ها و لباس‌های محلی خاص خود را دارند. لباس ‌های محلی ایران آنقدر متنوع و گوناگون هستند که احتمالا برخی از آنها را نمی‌شناسیم و نمی‌دانیم که مربوط به کدام شهر یا منطقه هستند. لباس و پوشش یکی از نمادهای برجسته‌ در زمینه‌ی شناخت فرهنگِ اقوام است و این روزها، گردشگری فرهنگی یکی از دلچسب‌ترین شیوه‌های رو به گسترشِ صنعت گردشگری و سفرگردی کشور است. بسیارند گردشگرانی که به شهرها و روستاهای مناطق مختلف ایران سفر می‌کنند و در عینِ حال، علاقه دارند که پیش از سفر خود، اطلاعاتی درباره‌ی نوع پوشش منطقه‌ای که به آن سفر می‌کنند به دست آورند. جالب‌تر آنکه هم تنوع لباس های محلی کشورمان بسیار زیاد است و هم زیبایی‌های فرهنگی نهفته در سبک پوشش اقوام.

خلاصه که اگر شما هم جزو این دسته از گردشگران فرهنگی هستید، با ما در مجله سفرزون همراه باشید تا با همدیگر، سفرمان را از نواحی شمالی شروع کنیم و به نواحی جنوبی کشور برسیم. البته از آنجا که تنوع لباس‌های محلی اقوام محلی کشورمان بسیار فراتر از حوصله‌ی این نوشته است، آنهایی را با هم مرور می‌کنیم که هنوز به صورت روزمره در دل زندگی مردمان آن نواحی، استفاده می‌شوند.

پوشش محلی ساکنان شمال کشور، هماهنگ با طبیعت سرسبز و رنگارنگ

در شمال ایران پوشش گیلانی‌ها، مازنی‌ها و ترکمن‌ها از بقیه شاخص‌تر است. وجه مشترک تمام لباس‌های محلی این منطقه که از سرسبزی و شادابی طبیعت الهام گرفته‌اند، حضور بی‌دریغ رنگ‌ها است. لباس زنان گیلانی، سه سبک قاسم‌آبادی، تالشی و رسوخی دارد که تفاوت‌هایی باهم دارند و وجه مشترک‌شان این است که از سرزنده‌ترین لباس های محلی ایران هستند و در هر سه نوع دامن‌های پرچین و بلند و رنگارنگ و جلیقه‌های پولک‌دوزی و پیرهن‌های بلند دو طرف چاک‌دارِ یراق دوزی و روسری سفید و سربند دیده می‌شود. رنگ در لباس مردان کمتر از لباس زنان حضور دارد و جلیقه، کت و شلوار چروداری (که در غرب گیلان دم‌پایی تنگ و در شرق دم‌پایی راسته دارد)، قدک و کلاه از بخش‌های اصلی لباس مردان گیلان هستند.

پوشش ترکمن ها و ساکنین استان گلستان

ترکمن‌ها در استان گلستان و شمال خراسان ساکن هستند. پیراهن بلندی که تا زیر زانو می‌رسد و «دون» نام دارد، بخش اصلی لباس مردان ترکمن است. شلوار مردانه که گشاد است «بالاق» نامیده می‌شود. مردان ترکمن دو نوع بالاپوش دارند به نام‌های «چاکمن» که از پشم شتر بافته می‌شود و «ایچمک» که در زمستان استفاده می‌شود از پوست گوسفند دوخته می‌شود. «کونیک» که پیراهن آستین بلند بی‌یقه‌‌ای است از دیگر اجزای لباس مردان ترکمن است. مردان ترکمن دو نوع کلاه دارند: «بوریک» یا همان عرق‌چین که با سوزن‌دوزی تزئین شده و «تلپک» که کلاه پوستی با پشم‌های بلند است.

پرورش کرم ابریشم در استان گلستان بسیار مرسوم بوده و بیشتر زنان به این کار اشتغال داشتند، به همین دلیل لباس مردم این منطقه و به خصوص زنان بیشتر از جنس ابریشم بوده است. زنان ترکمن در شهر بیشتر پیراهن‌های ساده، بلند و راسته‌ای به رنگ‌های شاد به همراه روسری بزرگ سنتی ترکمن به تن می‌کنند. استفاده از رنگ قرمز در میان زنان ترکمن هم بسیار مرسوم است و پیراهن ابریشمی سرخ رنگ را «قیرمیز کونیک» می‌نامند که در یقه و سرآستین سوزن‌دوزی شده است. این پیراهن به همراه شلواری پوشیده می‌شود که از ساق تا پایین سوزن‌دوزی می‌شود و زنان ترکمن مانند مردان عرق‌چین به سر می‌گذارند با این تفاوت که عرق‌چین زنان با زینت‌آلات نقره تزیین می‌شود.

لباس محلی زنان مازندرانی از لباس‌های محلی شمالی دیگر کوتاه‌تر است. پیراهنی از جنس کتان بخش اصلی لباس محلی مردان در مازندران است.

لباس های محلی ایران ، پوشش مردمان خراسان بزرگ

لباس کُرمانج‌های شمال خراساناز شناخته‌شده‌ترین لباس های محلی ایران ، لباس‌های اهالی خراسان بزرگ است که امروز به سه استان مجزا تقسیم شده است و اقوام متنوعی از ترکمن و کرد و بلوچ و…در آن زندگی می‌کنند. اما وقتی از لباس محلی خراسان صحبت می‌کنیم لباسی سفید را به یاد می‌آوریم که مردان هنگام چوب‌بازی معروف خراسانی به تن می‌کنند که از جنس کرباس سفید است و شامل یک نیم‌تنه و شلوار به همراه پاپوش و دستاری سفید دورسر است. این لباس مرسوم مردان خراسان جنوبی است. لباس خراسان شمالی شامل نیم‌تنه، شلوار و کمربند و عرق‌چین است و رنگ قرمز در آن حضوری قابل توجه دارد.

زنان در خراسان هم در مناطق مختلف این استان لباس‌های متنوعی به تن می‌کنند. در شمال خراسان و در شهر قوچان زنان بیشتر لباس‌های محلی را در مراسم‌هایی مانند عروسی به تن می‌کنند. لباس محلی این منطقه شامل «شلیته» یا همان دامن چین‌دار گشادی است که چندین لایه دارد و با پارچه‌های رنگارنگ دوخته می‌شود، به‌علاوه‌ی جلیقه‌ی مخمل و چارقد و قبا است.

استان خراسان جامعه‌ی بزرگی از کردها دارد. لباس مردان کرد در خراسان به لباس‌های کردهای استان کردستان شباهت زیادی دارد. زنان کرمانج خراسان لباس مخصوصی به نام «شیلوار» دارند که دامنی چین‌دار با قیطان‌دوزی در حاشیه است.

مهم‌ترین بخش لباس زنان ترکمن شمال خراسان پیراهن قرمز رنگی به نام «چاوک» است. شنلی که در گویش محلی «کولته» نامیده می‌شود و سربندی که سکه تزئین می‌شود و یلک نام دارد از دیگر اجزای لباس محلی زنان شمال خراسان هستند.

لباس محلی بلوچی ، چشم‌نواز و باشکوه مانند کویر

یکی از زیباترین لباس های محلی ایران، لباس زنان بلوچ است. لباس زنان بلوچ رنگارنگ و زیباست و با هنردست بسیار زیبا و ارزشمند آنها یعنی سوزن‌دوزی آراسته شده. لباس زنان بلوچ شامل شلوار و پیراهنی تا زانو و با رنگ یکسان است. این پوشش با شالی بلند که سرو شانه‌ها را می‌پوشاند کامل می‌شود. در این منطقه استفاده از زیورآلات بسیار مرسوم است که در کنار رنگ‌های زنده لباس‌ها و سوزن‌دوزی‌های نقش‌بسته بر آنها ترکیب دلپذیری خلق می‌کنند. اما لباس مردان بلوچ برخلاف زنان ساده است و از شلواری گشاد و پیراهنی تا پایین زانو و عمامه‌، همه به رنگ سفید،  تشکیل شده است.

پوشش محلی بختیاری‌ها و قشقایی‌ها، جلوه‌های بی‌بدیل کوهستان‌ها و دشت‌های ایران

اقوام عشایر بختیاری و قشقایی عمدتا در جنوب غربی ایران و در استان‌های چهارمحال و بختیاری، خوزستان، کهگیلویه و بویراحمد، اصفهان، بوشهر، لرستان و فارس زندگی می‌کنند. عواملی مانند آب‌وهوا، محیط، منطقه و سن‌وسال بر طراحی و رنگ لباس زنان بختیاری اثرگذار است. لباس زنان بختیاری کوهرنگ که منطقه‌ای سردسیر است با لباس بختیاری‌هایی که ساکن مناطق گرمسیری جنوب هستند تفاوت‌هایی دارد. زنان جوان‌تر لباس‌های روشن و رنگی به تن می‌کنند و زنان مسن معمولا از رنگ‌های تیره استفاده می‌کنند.

لباس محلی زنان بختیاری‌ که از زیباترین لباس های محلی ایران است، شامل لچک، مینا، جومه، شولارقری و جلیقه است. می‌نا، روسری مستطیل بزرگی از جنس حریر است، می‌نا را با سنجاق به لچک وصل می‌کنند و گیسوان جلوی سر را از تاب می‌دهند و با مهره‌های رنگی تزئین می‌کنند و از زیر لچک بیرون می‌آورند و زیر می‌نا پنهان می‌کنند. لچک کلاهی است که زیر مینا به سر گذاشته می‌شود و با سکه و مروارید و …تزئین می‌شود. جومه پیراهنی است که در دو طرف چاک دارد و زیر آن شولاقری که دامن پرچین بلندی است پوشیده می‌شود و جلیقه‌ای از جنس مخمل کامل‌کننده‌ی این پوشش زیبا و رویایی است.

لباس مردان بختیاری شامل شلواری بسیار گشاد به نام دبیت است که در قسمت مچ پا تنگ می‌شود، به‌علاوه‌ی کلاه نمدی به رنگ مشکی یا قهوه‌ای است و گاهی با نقش فَروَهر تزئین می‌شود. بالاپوشی به نام چوقا مشخصه‌ی پوشش مردان بختیاری است که از پشم گوسفند و توسط زنان بافته می‌شود. زیر چوقا مردان کت و پیراهن به تن می‌کنند که جنس و رنگ کت و پیراهن به سن و موقعیت اجتماعی افراد بستگی دارد.

قشقایی ها چه می‌پوشند؟

قلمرو اصلی قشقایی‌ها دشت‌های استان فارس است. لباس محلی عشایر قشقایی که ترک زبان هستند هم یکی از شاخص‌ترین لباس های محلی ایران است. لباس زنان قشقایی از دامن‌های چند لایه‌ی بلند و رنگارنگ به همراه پیراهنی به نام قیناق که در دو طرف چاک دارد تشکیل شده است. زنان قشقایی از روی موها کلاهی به نام کلاقچه به سر می‌گذارند و چارقد یا روسری حریر نازکی که زیر چانه بسته می‌شود روی کلاه به سر می‌کنند.

لباس مردان قشقایی شامل کلاه دوگوشی، ارخالق، شال کمر، شلوار و پیراهن است. مردان عشایر قشقایی همیشه باید کلاه به سر داشته باشند، کلاه دوگوشی که از جنس نمد است،  و از پشم لطیف بز در رنگ‌های نخودی و خاکستری درست می‌شود. ازخالق لباس اصلی مردان قشقایی است و از پارچه‌‌های ضخیم و با رنگ‌های متناسب با سن و سال افراد بافته می‌شود. مردان قشقایی همیشه شال کمر که پارچه‌ای به طول ۵ تا شش متر است را روی ارخالق به کمر می‌بندند. رنگ شال معمولا سفید یا قهوه‌ای تیره است.

لباس محلی ابیانه ، رنگین‌کمانی در قلب کویر

روستای سرخ‌رنگ و خوش آب و هوای ابیانه در قلب منطقه‌ی کویری کاشان همچون بهشتی بی‌نظیر است. این روستا امروز یکی از کانون‌های گردشگری ایران است و زیبایی و اصالت روستا هر گردشگری را وا می‌دارد بارها و بارها به آن سفر کند و این لباس های زیبا در میان لباس های محلی ایران از نردیک ببیند. در سفر به ابیانه اهالی این روستا را می‌بینید که با لباس محلی خود که از زیباترین لباس‌ های محلی ایران است در روستا تردد می‌کنند. مشخصه‌ی لباس زنان ابیانه، چارقدهایی با زمینه‌ی سفید و طرح گل‌های رنگارنگ است که همراه با دامن‌های زیرزانو به تن می‌کنند. مردان هم شلوارهای سیاه و سفید گشاد همراه با جلیقه و کلاه پشمی می‌پوشند.

لباس محلی ساکنان سواحل و جزیره‌های خلیج فارس، نگین‌های رنگ‌به‌رنگ ساحل

وقتی از لباس‌های اهالی استان هرمزگان و جزیره قشم و…صحبت می‌کنیم، رنگ‌های چشم‌نواز و زنده را به یاد می‌آوریم که همچون نگینی در سواحل خلیج‌فارس می‌درخشند. پارچه‌های لباس اهالی این منطقه به دلیل گرمای هوا نازک است و در میان لباس های محلی ایران ، یک لباس سبک و راحت به حساب می‌آید. زنان در پوشش خود از رنگ‌ها با دست‌ودل‌بازی تمام استفاده می‌کنند، اما پوشش مردان به رنگ سفید است. لباس زنان شامل پیراهن، شلوار بندری، چادربندری، برقع و صندل است. پیراهن‌ها معمولا تا زانو هستند و رنگ‌ و طرح‌های متنوع و سنتی زیبایی دارند.

رنگین کمان پوشاک در جنوب ایران

چادر بندری در سه رنگ قهوه‌ای، خردلی، خاکستری مایل به آبی وجود دارد و به شیوه‌های کول‌زدن، لانیم‌لا بسته می‌شود. شلوار بندری از زانو تا مچ پا تنگ است و با گلدوزی تزیین می‌شود. برقع را زنان بعد از ازدواج استفاده می‌کنند و نشانه‌ی تأهل است. لباس مردان هرمزگان ازجمله لباس های محلی ایران است که کم و بیش میان مردان در تمام منطقه جنوب مشترک است و  پوششی است شامل دشداشه، خاچیه، کوفیه و عقال. دشداشه پیراهنی بلند به رنگ سفید است که پوشش اصلی مردان جنوب است. خاچیه بالاپوشی است از جنس پشم نازک که مردان روی دشداشه به تن می‌کنند. کوفیه یا همان چفیه را هم که می‌شناسیم، پارچه‌ای نخی و چهارخانه است که برای محافظت در برابر آفتاب و باد و خاک استفاده می‌شود. عقال از نخ‌های بافته درست می‌شود و برای نگه داشتن کوفیه روی سر به کار می‌رود.

پوشش کردستان ، به شکوه کوهستان

کردها از جمله اقوام ایرانی هستند که لباس‌های محلی خود را به صورت روزمره به تن می‌کنند. اگر به مناطق کردنشین سفر کرده باشید حتما از این همه رنگ و سرزندگی به نشاط آمده‌اید و شاید حتی وسوسه شده باشید که لباسی مشابه برای خودتان تهیه کنید و با این وسوسه ساعت‌ها در بازار پارچه‌فروشان گردش کرده و لذت برده‌اید. لباس زنان در این منطقه براساس منطقه نام‌گذاری می‌شود مانند لباس اورامی، سقزی، مریوانی و غیره. این لباس‌ها در کل به هم شبیه هستند و تفاوت‌های بسیار جزئی و ظریف دارند. لباس کردی زنانه مانند تمام لباس های محلی ایران جزئیات زیادی دارد.

بخش اصلی لباس زنان کرد کراس یا همان پیراهن بلند است. نوعی از کراس که جشن‌ها استفاده می‌شود معمولا پرزرق و برق‌تر است. زنان کرد روی کراس پوشش دیگری به نام کوا به تن می‌کنند که پشت لباس را می‌پوشاند. زنان کرد سه نوع نیم‌تنه به نام‌های سوخمه، کوله‌بال و سلطه دارند. سوخمه به شکل جلیقه است و آستین ندارد و با گلدوزی تزئین می‌شود. آستین کوله‌بال تا آرنج است و سلطه کاملا آستین بلند است. لباس کردی شال هم حتما دارد که روی کمر بسته می‌شود و برای پوشش سر از پارچه‌های رنگی نفیس استفاده می‌شود.

لباس محلی مردان کرد

لباس مردان کرد هم براساس منطقه‌ نام‌گذاری می‌شود. لباس کردی مردانه شامل یک نیم‌تنه کتانی یا پشمی است که به همان شلوار گشاد معروف کردی وصل می‌شود. نیم‌تنه چوخه و شلوار رانک نامیده می‌شوند. مردان کرد روی بخش اصلی پوشش‌شان شالی خیلی بلند به کمر می‌بندد. روی آستین و در بخش مچ پوششی مثلثی به نام سورانی بسته می‌شود. لباس مردان کرد هم مانند اغلب لباس های محلی ایران با پوششی برای سر که کلاه یا دستار است تکمیل می‌شود. در فصل‌های سرد از فرنجی به عنوان بالاپوش استفاده می‌شود. مردان اغلب از ساق‌بند روی شلوار استفاده می‌کنند که در فصل‌های سرد نقش گرم‌کننده را دارد و در فصل‌های گرم  پاها را در برابر نیش حشرات حفظ می‌کند. علاوه بر اینکه ساق‌بند شلوار گشاد کردی را جمع می‌کند که هنگام تردد در مناطق کوهستانی بسیار کارآمد است.

شما کدام لباس محلی ایرانی را بیشتر از بقیه‌ی لباس‌ها دوست دارید؟