پل خواجو ، جواهری در میان پل‌های زاینده رود

شهر زیبای اصفهان که به نصف جهان معروف است، یکی از پر طرفدارترین مقاصد گردشگری برای بازدیدکنندگان داخلی و خارجی است. از میان بناها و پل‌های تاریخی که در این شهر وجود دارد؛ پل خواجو یکی از شاخص‌ترین‌ و شناخته شده‌ترین آن‌هاست که زیبایی آن تحسین همگان را برانگیخته است. در این مطلب از سفرزون می‌خواهیم سفر کوتاهی به اصفهان داشته باشیم و با پل خواجو بیشتر آشنا شویم. با ما همراه باشید.

موقعیت مکانی پل خواجو در شهر اصفهان

پل تاریخی خواجو در انتهای جنوبی خیابان چهار باغ خواجو و انتهای شرقی خیابان کمال الدین اصفهانی واقع شده است. این پل بر روی زاینده رودِ زیبا و در شرق سی و سه پل قرار دارد.

آدرس پل خواجو روی نقشه گوگل

نگاهی به تاریخچه‌ ساخت پل خواجو

پل خواجو در سال ۱۰۶۰ هجری قمری، یعنی در زمان حکومت صفویان و به دستور شاه عباس دوم صفوی بنا شد. باستان‌شناسان بر این عقیده‌اند که این پل پس از تخریب پل دیگری مربوط به دوره‌ تیموری، به نام پل حسن بیگ و در جای آن ساخته شده است. از این رو آن را پل حسن بیگ و همچنین پل شاهی، شیراز و پل بابا رکن الدین (مسیر رفتن به مزار بابا رکن‌ الدین یکی از عرفای مشهور و خانقاه) نیز می‌نامیدند. اما امروزه به دلیل قرارگیری در محله‌ خواجو بدین نام شناخته می‌شود. تاریخ‌دانان بر این عقیده‌اند که شاه عباس دوم این پل را برای ارتباط بین دو محله‌ی دروازه ‌حسن آباد و خواجو  با راه شیراز و تخت فولاد ساخته است.

در وسط پل خواجو، ساختمانی مخصوص ساخته شده است که معروف به بیگلربیگی است و در حال حاضر نیز وجود دارد. این بخش از پل، به عنوان اقامتگاهی موقت برای پادشاه صفوی و خانواده‌ی او به مجموعه اضافه شده است. در ساخت و تزئین طاق‌های این قسمت، از نقاشی‌ها و کاشی‌کاری‌های بی‌نظیری بهره گرفته شده که آن را نسبت به پل‌های دیگری که بر روی زاینده رود ساخته شده، خاص‌تر و زیباتر کرده است.

این پل زیبا حقیقتاً یکی از شاهکارهای معماری ایرانی- اسلامی است که هر بیننده‌ای را مسحور زیبایی خیره کننده‌ی خود می‌سازد. پل خواجو در پانزدهم دی ماه ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

دلیل نام‌گذاری پل خواجو

پل خواجو هم مثل بسیاری از بناهای تاریخی اصفهان چند نام دارد. نام‌هایی که برگرفته از موقعیت تاریخی و جغرافیایی این شاهکار عصر صفوی است. معروف‌ترین اسم پل، پل خواجو است که به دلیل قرار گیری پل در منطقه خواجو اصفهان برگزیده شده است. به این پل حسن بیک هم می‌گویند چرا که باستان‌شناسان معتقدند پیش از این پلی متروک به نام حسن بیک به جای پل خواجو قرار داشته است که آن پل تخریب شده و به جایش این پل باشکوه جای گرفته است.

نام دیگر آن پل تیموری است به این دلیل که تیمور دستور ساخت آن را داده بود و پل شاهی، چون به دستور شاه عباس دوم آراسته شد و به شاهکار بدل شد. پل بابا رکن‌الدین برای اینکه بر سر راه مزار بابا رکن‌الدین قرار دارد نیز از دیگر نام‌های این پل است. نام دیگر پل خواجو « پل شیراز » است چرا که این پل بر سر راه شیراز قرار دارد. پل خواجو به « پل حسن آباد » نیز معروف است چرا که نام قدیم محله خواجو حسن آباد بود و پل گبرها چون گبرها یا همان زرتشتیان از این پل به محله خود می‌رفتند.

معماری و ویژگی‌های پل خواجو

پل خواجو در زمان صفویان یکی از بهترین و زیباترین پل‌های دنیا به شمار می‌رفت. این پل در ۴ طبقه و از سنگ و آجر و ساروج ساخته شده است. طولی معادل ۵/۱۳۲ متر و عرضی برابر با ۱۲ متر دارد و معبر آن ۵/۷ متر است. تزئینات زیبا و کاشی‌کاری‌های کم‌نظیر در ساختمان میانی این پل، آن را به بنایی برجسته در بین بناهای تاریخی اصفهان تبدیل کرده است. این پل به گونه‌ای ساخته شده است که به صورت سد عمل می‌کند. به این گونه پل‌ها اصطلاحاً سد پل گفته می‌شود. این پل ۱۶ عدد دریچه‌ی تخلیه‌ی آب دارد و کشوهایی در آن تعبیه شده است. این کشوها با بالا و پایین بردن دریچه‌ها، میزان جریان آب و نیز مقدار آب جمع شده در پشتِ این پلِ سدی را کنترل و تنظیم می‌نمایند.

پل خواجو ۲۴ دهانه دارد. این دهانه‌ها با مربع‌هایی که به دقت تراش خورده‌اند ساخته شده‌اند. در بخش شرقی پل دو صفه‌ی سنگی مسطح به چشم می‌خورد. در بخش میانی آن نیز سنگ‌فرش نسبتاً بزرگی در کف رودخانه  وجود دارد. از بستر رودخانه تا کف پل، ۱۱ پله‌ سنگی ساخته شده است.

در کناره‌های ضلع شرقی پل، دو شیر سنگی بزرگ وجود دارد که گفته می‌شود سمبل سپاهیان بختیاری و محافظ اصفهان در عصر صفویان بوده است. متأسفانه با کم لطفی عده‌ای از بازدیدکنندگان، در سال‌های اخیر خسارات زیادی بر این دو مجسمه‌ی سنگی وارد آمده است. استفاده از اصل تناسب در ساخت بنا و تکرار فضاهای هم اندازه و یک شکل با عملکرد یکسان نیز باعث شده که تصویر زیبا و جالب توجهی از پل در چشم بینندگان ایجاد شود.

پل خواجو ، محلی برای تفریح و گذراندن اوقات خوش از دیرباز تاکنون

فضای اطراف این پل در ایام تعطیل و بیشتر در فصل‌های بهار و تابستان، مکانی برای گردش و تفریح مردم است. زیبایی این پل در هنگام شب نیز مثال زدنی‌ست و افراد بسیاری در هنگام غروب برای گذراندن ساعاتی از شب و لذت بردن از این فضای زیبا به این نقطه از شهر می‌آیند.

بر اساس اسناد تاریخی که وجود دارد، گفته می‌شود که پل خواجو در گذشته نیز، تنها یک راه ارتباطی ساده نبوده؛ بلکه همواره مکانی برای خوش‌گذرانی و تفریح مردم به شمار می‌رفته است. در مراجع تاریخی به دفعات در مورد چراغانی کردن پل و برگزاری جشن در آن صحبت شده است. به عنوان نمونه در کتاب قصص الخاقانى تألیف ولی قلی بیگ شاملو که در رابطه با تاریخ مختصر صفویه نوشته شده، آمده است:

«در سال ۱۰۶۰ هجری قمری که پل ساخته شد و به پل شاهى شهرت یافت؛ بعد از تعطیلات نوروز آن سال برحسب فرمان شاه عباس ثانى پل را آذین‌بندى و چراغان کردند و هر یک از غرفه‌‏هاى آن را یکى از امراء و بزرگان تزئین نمود و براى جشن مهیا گردید و شعراى مشهدى قصیده‏اى در ۴۵ بیت و نیز صائب تبریزى قصیده‏اى در وصف آن چراغانى و جشن سروده‏‌اند.»

جاذبه‌های اطراف پل خواجو

هر کوچه‌ای از اصفهان زیبا، جایی برای دیدن دارد و این یعنی هر کجای این شهر که باشید بینهایت جاذبه گردشگری در اطرافتان هست. در غرب پل خواجو می‌توانید سی و سه پل زیبا را ببینید. تا خیابان چهار باغ عباسی و میدان جلفا هم مسافت زیادی نیست. میدان نقش جهان هم با دیدنی‌های پرتعداد حدود سه کیلومتر با شما فاصله دارد. اگر عاشق طبیعت و گل‌های زیبا هستید هم باغ گل اصفهان درست بیخ گوشتان است. از دیگر دیدنی‌های اطراف این پل می‌توان به چهلستون، کاخ هشت بهشت و قبرستان تخت فولاد اشاره کرد.

اشعار شاعران درباره پل خواجو

پل خواجو همواره مورد توجه پادشاهان و مردم بوده است و زیبایی چشم‌نواز و خیره‌کننده‌اش در تلفیق با مراسم شادمانه‌ای که مردم و پادشاهان در این پل برپا می‌کرده‌اند آن را بیشتر مورد توجه قرار می‌داده است. همین هم سبب شده شاعران بسیاری درباره این پل شعرهای زیبا بسرایند.

یکی از این شاعران صائب تبریزی است که در قصیده‌‌ای زیبا درباره جشنی که در این پل برپا بوده است از پل خواجو تعریف می‌کند و می‌گوید:

اصفهان یک دل روشن ز چراغان شده است        پل ز آراستگی تخت سلیمان شده است

باده چون سیل ز هر چشمه روان گردیده است    کمر پل ز می لعل، بدخشان شده است

از گل و شمع که افروخته و ریخته است             کهکشان دگر از خاک نمایان شده است

چون مه عید که گردد ز شفق چهره فروز            طاق ها از می گلرنگ فروزان شده است

عالم آب، دو بالا شده از عشرت پل                  شادی و عشرت ایام دو چندان شده است

همین طور بابا محمد علی اصفهانی درباره این پل سدی گفته است:

ندانم چون کنم تعریف آن پل

کزو ایجاد شد راه توکل

شکوه بحر اگر آنجا کشد سر

جهد مانند میمونی ز چنبر

داستان دو شیر سنگی پل خواجو

در گوشه ضلع‌های شرقی پل خواجو دو شیر سنگی قرار دارد. بسیاری بر این باورند که این دو شیر سنگی نماد سپاهیان بختیاری است که با رشادتی مانند شیر از اصفهان و زاینده‌رود مراقبت می‌کنند. این شیرها که به زیبایی تمام حجاری شده‌اند هنوز هم چنان جذبه زیبایی دارند که وقتی در چشمانشان نگاه می‌کنی احساس می‌کنی که زنده‌اند و درخششی عجیب در چشمانشان است. بر روی بدنه این شیرها حرفی حکاکی شده است که می‌گویند ابتدای اسم سازندگانشان است.

دیگر حکاکی بر روی شیرها مربوط به ورزش‌های باستانی است و بسیار جالب است. این روزها به دلیل کم‌توجهی‌های مردم، گردشگران و مسئولان این دو شیر سنگی بسیار آسیب دیده‌اند و از زیبایی و وقارشان کاسته شده است اما هنوز هم مانند شیر ایستاده‌اند تا از اصفهان و زاینده‌رود مراقبت کنند.

اسرار و عجایب پل خواجو

پل خواجو به همان اندازه که زیبا و دیدنی است رازها و عجایب جالبی نیز در سینه دارد که دانستن آن‌ها شما را برای بازدید از این پل تاریخی مشتاق‌تر می‌کند. یکی از اسرارآمیزترین نکات درباره پل خواجو سنگ‌های علامتدار آن است. در سال ۸۸ در عملیات مرمت این پل ، دست اندر کاران این تخریب و بازسازی به سنگ قبرها و تخته سنگ‌های حجاری شده‌ای برخوردند که بسیار قدیمی و پرارزش بود. همین‌طور بر روی بسیاری از سنگ‌های پل مخصوصا آن‌هایی که در قسمت زیرین پل کار شده است کنده‌کاری‌های عجیب و  غریبی به چشم می‌خورد که معلوم نیست نشانه چیست و توسط چه کسی انجام گرفته است. بسیاری از این سنگ قبرهای کشف شده را به موزه تخت فولاد تحویل داده‌اند. اینکه این سنگ‌های حکاکی شده کار کیست و متعلق به چه زمانی است همچون رازی سر به مهر باقی مانده است.

یکی دیگر از جالب‌ترین نکات مربوط به پل خواجو، عقاب زیبایی است که بر فراز زاینده رود در حال پرواز است. وقتی از بالا به این پل دیدنی نگاه کنید، آن را شبیه به یک عقاب با بال‌های گشاده می‌بینید. شاهکار این معماری به حدی ظریف است که حتی پرهای عقاب را نیز با کنگره‌های پل نشان داده است و شاه‌نشین وسط پل نیز به شکل سر عقاب در آمده است.

اگر عاشق این جور ظرافت‌ها هستیند، باید به طبقه پایین پل بروید و از لبه آن به صورت ۳۹ درجه نسبت به افق به پل نگاه کنید. آنگاه شمعی سه بعدی روبروی شما ظاهر می‌شود. این شمع که حاصل تلفیق جالب طاق‌های و دیواره‌های عقبی و جلویی پل است به قدری زیبا و ظریف ساخته شده است که حتی اشک‌های حاصل از سوختنش هم به چشمتان خواهد آمد. ترکیب این زیبایی‌هاست که پل خواجو را به یکی از شاهکارهای معماری دوران خود بدل کرده است.

بهترین زمان سفر به اصفهان برای بازدید از پل خواجو

برای سفر به اصفهان بهترین فصل بهار و پاییز است چرا که زمستان‌های سرد و تابستان‌های گرم اصفهان ممکن است کمی گشت و گذار را برایتان در این شهر زیبا سخت کند. بهارهای زیبا و پاییزهای بارانی در کنار پل خواجو صفای دیگری دارد مخصوصا اگر زاینده‌رود پر آب باشد و دنیا دنیا طراوت به کل شهر اصفهان پراکند.

اطلاعات بازدید پل خواجو

قیمت بلیط: رایگان

ساعت بازدید: شبانه‌روز

آدرس پل خواجو: اصفهان، خیابان کمال اسماعیل، پل خواجو

مسیر دسترسی به پل خواجو

با اتوبوس، تاکسی و ماشین شخصی می‌توانید به راحتی به این پل دسترسی داشته باشید. پل خواجو خیابان کمال اسماعیل و بلوار آیینه خانه را به یکدیگر متصل می‌کند پس از هر یک از این خیابان‌ها با ماشین شخصی به پل خواجو بیایید. اتوبوس‌های اصفهان هم ایستگاه‌هایی برای پل خواجو دارند. برای استفاده از مترو نزدیک‌ترین ایستگاه سی و سه پل است که با گرفتن یک تاکسی می‌توانید خودتان را به پل خواجو برسانید.

نقاط قوت و ضعف

• هر چه درباره نقاط قوت این شاهکار معماری عصر صفوی بگوییم کم گفته‌ایم. از مصالح به کار رفته در این پل تا اصول مهندسی، محاسبات دقیق و طرح باشکوه آن همه و همه جزو نقاط قوت پل خواجو به حساب می‌آید. مصالح به کار رفته در این پل که آجر، ساروج، چوب و سنگ است با کارکرد پل مطابقت دارد و استحکام پل را تضمین می‌کند. خوب است این نکته جالب را هم بدانید که درست مثل سی و سه پل، پی‌های این پل هم با آب میانه خوبی دارد و به جای فرسایش با عبور آب تقویت و محکم‌تر می‌شود.

• پل خواجو علاوه بر یک پل زیبا و باشکوه سدی عظیم بوده است که در هنگام سیلاب آب را کنترل می‌کرده است و برای آبیاری باغ‌های بالا دست سطح آب را بالا نگه می‌داشته است تا کنترل آب در سال‌های پرباران یا کم‌آب سخت نشود.

• یکی دیگر از نقاط قوت این سازه پرابهت اما بسیار زیبا رعایت اصل تناسب است. در این پل از المان‌های بسیار و شبیه به هم استفاده شده است که در ترکیب با یکدیگر اثری خیره‌کننده را پدید می‌آورد. علی‌الخصوص اینکه با قرینه‌سازی چشم‌نوازی نیز همراه است که زیبایی این پل را به اوج خود می‌رساند. پل خواجو از نظر تزئینات نیز در اوج است و با کاشی‌کاری‌های ظریف و رنگارنگ در هر گوشه و کنار خود دیدنی‌های بسیار دارد.

• اما شاید بی‌توجهی این روزهای ما باعث شده است که این اثر معماری باشکوه و این اثر تاریخی کم‌نظیر دارای نقاط ضعفی نیز باشد. در جریان مرمت سال ۸۸ بسیاری از سنگ‌های پل را عوض کردند و جای آن سنگ‌هایی گذاشتند که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان نه تنها به زیبایی و حس کهن بودن پل ضربه زده است، حتی می‌تواند برای استحکام پل بسیار مضر باشد.

امکانات رفاهی پل خواجو

پل خواجو در میانه شهر قرار دارد پس خیالتان از امکانات رفاهی در اطراف این پل راحت باشد. درست در کنار پل دو تا کافه درجه یک قرار دارد که بسته به سلیقه‌تان می توانید چیزی در آنجا بخورید و لذت ببرید. رستوران‌های خوب و هتل‌ و اقامت‌گاه‌های قابل قبولی هم همان دور و اطراف پیدا می‌کنید. پس حتما در سفرتان به اصفهان به پل خواجو بروید. مخصوصا هنگام غروب. مردم محلی شب‌ها دور هم جمع می‌شوند و شب را با آوازخوانی صفا می‌بخشند. شما هم می‌توانید به آن‌ها اضافه شوید و از همخوانی با خوانندگان محلی و آرامش و صفای این پل لذت ببرید.

کلام پایانی

زیبایی این مکان سالیان سال در فصل بهار و در زمان طغیان آب زاینده رود، دو چندان می‌شده و مردم با شور و هیجان بسیار، در کنار این رودخانه‌ی زیبا می‌نشستند و از فضای زیبای پل و رودخانه لذت می‌بردند. در حال حاضر به دلیل مشکلات کم آبی، پل خواجو بر روی بستری خشک و بی‌آب قرار گرفته ‌است. با این وجود، هنوز هم دیدن این پل تاریخی خالی از لذت نخواهد بود. امیدواریم که با بازگشت آب به زاینده رود دوباره شاهد رونق و زیبایی گذشته‌ی این بنای زیبا بر روی این رودخانه باشیم.