باغ گلشن طبس ، نگینی لاجوردی در میان شوره‌زارهای ایران

باغ گلشن طبس گردشگران را حیرت‌زده می‌کند. فکرش را هم نمی‌توانید بکنید که در دل یک شهر کویری، درست میان دو نمک‌زار بزرگ ایران، باغی به این وسعت، سرسبزی، پرآبی و تنوع ببینید. هر سمتش را که نگاه می‌کنید، لذت می‌برید و تعجب می‌کنید. از پلیکان‌های توی حوض پرآبش بگیر تا درختان نخل گرمسیری، سیکاس استوایی و چنار سردسیری در کنار یکدیگر. همه چیز این باغ فوق‌العاده است. همین است که در وبسایت انگلیسی تلگراف دیلی، یکی از زیباترین باغ‌های جهان معرفی شده است. با سفرزون همراه باشید تا همه چیز را درباره باغ گلشن طبس با شما در میان بگذاریم:

باغ گلشن طبس ، ظهور رویایی از دل تاریخ

باغ گلشن را میر حسن خان زنگویی، در شرق شهر طبس، در انتهای خیابانی به همین نام بنا کرده است. امیر حسن خان عرب زنگویی از نسل خوانینی بود که از زمان نادرشاه افشار بر فردوس و طبس حکومت می‌کردند. او املاک زیادی در منطقه فردوس، طبس، گناباد و … داشت که بخش زیادی از آن را در دو مرحله وقف کرد. یکی از مهم‌ترین این وقفیات باغ گلشن طبس است. زمان احداث باغ را سال‌های آخر حکومت لطفعلی‌خان زند دانسته‌اند. درست زمانی که آغا محمدخان قاجار سودای حکومت در سر داشت. به خاطر همین است که مورخان قدمت این باغ را اواخر دوران زندیه و اوایل قاجاریه می‌دانند. این باغ زیبا در ۲۰ دی ماه ۱۳۵۵ با شماره ۱۳۱۰ به عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شد.

لذت گشت و گذار در باغ گلشن طبس

بیراه نیست که می‌گوییم باغ گلشن طبس گردشگران را حیرت‌زده می‌کند. کسی نیست که این باغ زیبا را در دل کویر دیده باشد و زبان به تعریف و تمجید باز نکرده باشد. از قدیمی‌ها و خارجی‌ها بگیر تا امروزی‌ها و گردشگران داخلی. پنه‌لوپه هابهوس کارشناس بریتانیایی باغ‌های ایرانی باغ گلشن را بهشتی بر روی زمین معرفی می‌کند. او وجود آب در این باغ سرسبز را معجزه‌ای در دل کویر می‌داند و می‌گوید که دیدن این باغ ارزش ۷ ساعت رانندگی در دل کویر را دارد. او همین‌طور از کنار هم قرار گرفتن درختان گرمسیری مانند نخل و انار و درختان متنوع استوایی و سردسیری مانند سیکاس و گل‌های رز و ختمی در این باغ اظهار تعجب و علاقه می‌کند.

از دیگر گردشگرانی که لذت گشت و گذار در این باغ را با دیگران به اشتراک گذاشته‌اند همسر اندره گدار معمار معروف است. این خانم فرانسوی هم در توصیف‌هایش از باغ گلشن از زیبایی فواره‌هایی که آب، این نعمت با ارزش را به آسمان می‌فرستند تعریف می‌کند. سون هیدن، گردشگر سوئدی هم پس از بازدید از این باغ دلگشا از سایه خنک نخل‌ها، درختان زیبای نخل و مرکبات، چمن‌های میان جوی‌ها، نغمه زیبای آب روان و … تعریف کرده است.

معجزه آب در باغی در دل کویر

یکی از ویژگی‌های جالب باغ گلشن که تقریبا در میان باغ‌های ایرانی کم‌نظیر است آب جاری دائمی در آن است. جریان دائمی آب که طراوت همیشگی را برای باغ به ارمغان می‌آورد. چشمه‌های سرد و گرم آبی که از کوهستان‌های اطراف به سمت شهر طبس سرازیر می‌شوند، درست در ورودی باغ با یکدیگر ترکیب و وارد باغ می‌شوند. در باغ، آب از طریق جوی‌ها به صورت مساوی بین کرت‌ها تقسیم می‌شود. آب، پس از آبیاری کامل گل‌ها و درختان، دوباره نزدیک ساختمان سردرب در حوضچه‌ای به نام “ریمو” به هم می‌رسد. سپس از زیر هشتی ساختمان خارج می‌شود و به سمت شهر می‌رود.

این تازه بخشی از سیستم آبیاری این باغ زیباست. بقیه آب مورد نیاز باغ از چاه آرتزینی است که زیر حوض بزرگ وسط باغ احداث شده است تأمین می‌شود. چاه آرتزین، چاهی است که برای استخراج آب از آن احتیاجی به فعالیت انسانی نیست و آب آن به صورت خود به خودی بیرون می‌جهد. آب فواره‌های وسط حوض بزرگ باغ نیز در واقع آب چاه آرتزینی است که در زیر آن قرار دارد. به خاطر همین هم همیشه فواره‌های حوض، آب و زیبایی مورد نیاز باغ را در کنار هم تامین می‌کنند. این همان ویژگی هوشمندانه تأمین آب باغ گلشن طبس در دل کویر است.

 معماری خاص باغ گلشن

نمای ۳۶۰ درجه باغ گلشن طبس روی نقشه گوگل

باغ گلشن طبس تا دلتان بخواهد ویژگی دارد. یکی از این ویژگی‌ها طراحی خاص این باغ به شکل مربع است. یعنی طول و عرض باغ با هم مساوی است. این نوع طراحی، که در دنیا تنها در تاج محل هند دیده می‌شود، باغ گلشن را حسابی خاص کرده است. معماری این باغ ایرانی نمونه چهار باغ است. در این نوع باغ‌های ایرانی معابر عمود بر هم محوطه را به چهار بخش مساوی تقسیم می‌کنند. این طراحی یادآور آیه‌هایی از قرآن است که بهشت را با دو نهر متقاطع توصیف می‌کنند.

در باغ گلشن نیز که حدود ۷ هکتار مساحت دارد، دو گذرگاه اصلی محوطه را به چهار مربع بزرگ تقسیم می‌کند.در مرکز این کرت‌ها استخر بزرگی با  ۳ فواره زیبا وجود دارد که آب چاه را بدون نیاز به نیرویی خارجی به زیبایی به نمایش در می‌آورند. هر یک از کرت‌ها نیز با گذرگاه‌هایی به چهار کرت کوچک‌تر تقسیم شده‌اند. چیزی که بیش ازهمه درباره معماری باغ به دل گردشگران می‌نشیند حوض بزرگ میان کرت‌ها و گردش آب در میان سبزه‌ها و درختان  است که هماهنگی چشم‌نوازی دارد.

ساختمان سردرب باغ

تنها ساختمان باغ گلشن طبس ساختمان سردرب آن است که در ورودی باغ واقع شده است. این ساختمانی بنایی دو طرفه و دو طبقه است و یک زیر زمین کوچک نیز دارد. معماری ساختمان سردرب نکته ویژه‌ای ندارد اما نمای گچ اندود آن با ایوان ستون‌دار و هشتی آجری‌اش به زیبایی باغ می‌افزاید. در طبقه دوم این عمارت، تالاری باشکوه و ایوانی بزرگ و زیبا وجود دارد. ایوانی که دو ستون با تزئینات آجری نقش‌دار به زیبایی و شکوهش می‌افزایند. بر روی ایوان که می‌ایستی انگار که باغ و شهر زیر پایت است. می‌توانی بایستی، نفس بکشی و از تماشای منظره خیره‌کننده پیش رویت لذت ببری. البته بنای اصلی ساختمان سردرب در زلزله ویرانگر طبس به طور کامل فرو ریخت و سپس در سال‌های بعد این ساختمان را بر اساس نقشه اولیه‌اش بازسازی کردند.

موزه میراث زمین طبس

در عمارت سردرب باغ، موزه‌ای به نام موزه میراث زمین وجود دارد. در این موزه زمین‌شناسی، می‌توانید مجموعه‌ای از کانی‌ها، فسیل‌ها، سنگ‌ها و مواد معدنی طبس را از نزدیک ببینید. طبس با بیش از ۵ میلیارد تن ذخیره زمین‌شناسی بهشت زمین‌شناسی ایران لقب گرفته است. اگر می‌خواهید، در کنار بازدید از باغ گلشن طبس، از این موزه هم دیدن کنید باید در روزهای فرد از ساعت ۵ و نیم تا ۹ به این مکان بروید. این موزه ورودی ناچیزی هم دارد اما به دیدن آن همه جاذبه زمین‌شناسی می‌ارزد.

پوشش گیاهی متنوع باغ گلشن طبس

همان‌طور که قبلا نیز اشاره کردیم، یکی از وجوه تمایز باغ گلشن تنوع کم‌نظیر پوشش گیاهی آن است. این تنوع جایی به اوج خود می‌رسد که می‌توانیم درختانی سازگار با شرایط آب و هوایی متضاد را، در کنار یکدیگر، سبز و خرم ببینیم. مثل درختان چنار سردسیری که در کنار نخل‌های گرمسیری روییده‌اند. درختان اصلی باغ شامل نخل‌های کهن آن، مرکبات و انار است. درخت‌های خرمای باغ که سن بعضی‌هایشان به ۴۰۰ سال می‌رسد از پیش از تاسیس باغ در نخلستانی در همین مکان می‌زیسته‌اند و مانند پدری، گذر زمان را بر این باغ زیبا دیده‌اند.

به خاطر همین هم هست که نظم خاصی در کاشت این ۲۰۰۰ درخت دیده نمی‌شود. اما درختان انار و مرکبات که توسط معماران اصلی باغ کاشته شده‌اند به تعداد مساوی در ۴ کرت تقسیم شده و به صورت شطرنجی کاشته شده‌اند. حدود ۵۰۰ اصله درخت انار و ۲۵۰۰ اصله درختان مرکبات از جمله نارنج در این باغ به صورت منظم کاشته شده است. از دیگر درختان باغ می‌توان بید، چنار و سرو را در کنار گذرگاه‌های باغ مشاهده کرد. این درختان بلند و سایه‌دار زیبایی، امینت و آسایش خاصی به باغ می‌بخشند. زیر این درختان بلند و با عظمت نیز، بوته‌های زیبای گل‌های رز سرخ، ختمی و اطلسی سفید دلبری می‌کنند. همین است که قدم زدن در باغ گلشن طبس و استراحت بر نیمکت‌های ساده‌اش زیر سایه درختان را به خاطره‌ای فراموش‌نشدنی تبدیل می‌کند.

داستان پلیکان‌های باغ

فقط ما گردشگران نیستیم که وقتی وارد باغ گلشن طبس می‌شویم دیگر دلمان نمی‌خواهد، هیچ وقت، از آن دل بکینم. حتی حیوانات هم این زیبایی و صفا را درک می‌کنند. شاهدش هم پلیکان‌های باغ گلشن. سال‌ها پیش در دهه پنجاه دو تا از پلیکان هایی که از مناطق سردسیری برای مهاجرت از بالای این باغ عبور می‌کرده‌اند، برای استراحت، چند وقتی را مهمان باغ می‌شوند. آب و هوا و شرایط مناسب باغ و بازدیدکنندگان مهربانی که با غذاهایشان پلیکان‌ها را نمک‌گیر می‌کنند، باعث می‌شود پلیکان‌ها باغ را برای همیشه به عنوان محل زندگی خود انتخاب کنند. یکی از این پلیکان‌ها در زلزله سال ۵۷ از دست می‌رود ولی پلیکان دیگر تا سال ۹۴ با خوشی در باغ زندگی می‌کند. این روزها دوباره چند پلیکان خوشحال را در باغ گلشن رها کرده‌اند تا این پرنده زیبا هم تبدیل به نمادی از آبادی این باغ زیبا شود.

زمان مناسب خوش‌گذرانی در باغ

باغ گلشن طبس با سابقه تاریخی‌، آب جاری دائمی و درختان متنوعش در تمام فصول و ساعات شبانه روز دیدنی و زیباست اما بهارهای فوق‌العاده‌اش را نباید از دست داد. بهارهای باغ گلشن به قدری زیباست که به یکی از بزرگترین جاذبه‌های گردشگری شرق ایران تبدیل می‌شود. انقدر زیبا که همه طبسی‌ها رسم دارند روز طبیعت را به باغ گلشن بیایند و ۱۳ خود را در این باغ زیبا به در کنند. اگر بهار را به باغ گلشن بروید، دم در باغ هم می‌توانید با خرید کلی چیزهای هیجان‌انگیز لذت گشت و گذارتان را کامل کنید. چیزهایی مثل کاهو، نارنج، آب نارنج، ریواس و لاله‌های کوهی که محلی‌ها از روستاها یا دامنه کوه‌ها تهیه کرده‌اند.

خلاصه هر وقتی از سال و هر ساعتی از شبانه‌روز می‌توانید به باغ گلشن بروید. باغ گلشن را در طبس به راحتی می‌توانید پیدا کنید. باید بلوار امام خمینی را تا انتها بروید تا به باغ برسید. می‌توانید از اتوبوس‌هایی که ایستگاه باغ گلشن دارند هم استفاده کنید. باغ رستوران، کافی شاپ و پارکینگ هم دارد. از بابت اینترنت هم خیالتان راحت. اینجا باغ گلشن طبس است. فقط لذت ببرید. دوربین عکاسی‌تان را هم فراموش نکنید.

حتی خواندن مطلبی درباره باغ گلشن انگار که روحمان را جلا می‌دهد. چه برسد به اینکه چند ساعتی را در آن به گشت و گذار بگذرانیم. شما تا به حال به باغ گلشن طبس رفته‌اید؟ از این همه خصوصیات کم‌نظیر باغ از کدام یک بیشتر لذت بردید؟ تجربه گشت و گذار در باغ‌های ایرانی را چطور توصیف می‌کنید؟ با سفرزون خاطرات و نظراتتان را در میان بگذارید.