دریاچه ارومیه ، نماد دلشوره سرزمین‌مان ایران

به جرات هیچ کس را نمی‌توان پیدا کرد که در مورد دریاچه ارومیه چیزی نداند. همه ما این دریاچه بزرگ و زیبا که در شمال غرب کشور عزیزمان ایران قرار دارد را به خوبی می‌شناسیم. دریاچه‌ای که نامش همواره در کنار نام ایران آورده می‌شده و حالا چند صباحی است به کم لطفی مردم این سرزمین، در بحران دست و پا می‌زند. دریاچه ارومیه برگی جدانشدنی از صفحه خاطرات این مرز و بوم است. دریاچه‌ای که نه در ایران، بلکه در سراسر جهان زبانزد خاص و عام است. حال با سفرزون دست در دست همراه شوید تا دریاچه ارومیه را بیش از پیش بشناسید.

دریاچه ارومیه ، بزرگ‌ترین دریاچه آب شور در تمام خاورمیانه

دریاچه ارومیه ، دریاچه‌ای که در دل تمام مردم آذربایجان جای دارد. دریاچه‌ای که اعتدال را رعایت کرده و دقیقا در مرز میان آذربایجان شرقی و غربی قرار گرفته. دریاچه‌ای که فرای مرز و بوم درون استانی است و مردم ایران یکدل و یک صدا آن را با تمام وجود دوست دارند. دریاچه‌ای که دست خوش تغییرات بسیاری شده و متاسفانه بی‌مهری‌های زیادی را بر جان خریده.

دریاچه ارومیه هنوز هم که هنوز است، مقام بزرگ‌ترین دریاچه داخل ایران را بر دوش می‌کشد. با وجود غم و اندوه فراوانی که بر بستر خشک او روانه شده، هنوز هم ششمین دریاچه آب شور بزرگ دنیا و بزرگ‌ترین دریاچه آب شور کل خاورمیانه شناخته می‌شود. دریاچه‌ای که از تلاقی رود‌های زرینه رود، تلخه رود، باراندوز، گادر و سیمینه رود به وجود آمده و چنین اثر هنری زیبایی را در شمال غرب ایران به تصویر کشیده.

چرا نام این دریاچه را ارومیه قرار دادند؟

جالب است بدانید که نام این دریاچه، همیشه “ارومیه” نبوده. در حال حاضر نام این دریاچه را از شهر ارومیه اقتباس کرده‌اند. شهری که در حال حاضر مرکز استان آذربایجان غربی است. اما حدود نود سال پیش و در سال ۱۹۳۰ میلادی، نام این دریاچه را به افتخار رضا شاه پهلوی، دریاچه رضائیه قرار دادند. اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷، نام این دریاچه به ارومیه تغییر پیدا کرد.

البته جالب است بدانید که پیش از رضائیه نیز نام این دریاچه ارومیه بوده. البته مردم آذری زبان، این دریاچه را اورمو گولو خطاب می‌کنند. همچنین در دوران ایران باستان پیش از اسلام، این دریاچه را چیچست خطاب می‌کردند. چیچست در زبان فارسی کهن به معنای درخشنده بوده و الحق که چه نام زیبا و برازنده‌ای برای این دریاچه به شمار می‌آمده.

پارک ملی دریاچه ارومیه ، صفحه‌ای درخشان در فهرست پارک‌های ملی ایران

پارک ملی دریاچه ارومیه با وسعت تقریبی ۴۶۲۶۰۰ هکتار، زیستگاه گونه‌های خاص جانوری و گیاهی است. این پارک وسیع، در سال ۱۳۵۲ وارد فهرست پارک‌های ملی ایران شد. این پارک زیبا را می‌توان یکی از نه ذخیره‌گاه زیست کره در ایران دانست. جالب است بدانید که دریاچه ارومیه به دلیل وجود حدود یک‌صد جزیره کوچک صخره‌ای، تنوع زیستی بسیار زیادی دارد.

پرندگان زیبا و منحصر به فردی همانند اکراس، اردک پیسه، لک‌لک، کفچه نوک، پلیکان، فلامینگو، نوک خنجری، مرغ نوروزی و چوب پا را می‌توان در این منطقه مشاهده کرد. به دلیل شوری بیش از حد آب دریاچه، هیچ گونه‌ای از ماهی ها قادر به زندگی کردن در آن نیستند. اما گونه‌ای خاص از سخت پوستان با نام آرتمیا در این دریاچه یافت می‌شوند. گونه‌ای که بسیار شبیه به میگو هستند و باعث بقای گونه‌هایی از پرندگان، همانند پلیکان به شمار می‌آیند.

اهمیت پارک ملی دریاچه ارومیه برای منطقه

باعث ایجاد تعادل طبیعی در منطقه آذربایجان می‌شود.

• از نظر لجن درمانی بسیار ارزشمند است.
• از نظر توریستی، گردشگری، تفریحی و اجتماعی از ارزش زیادی برخوردار است.
• باعث حفاظت از گونه‌های خاص جانوری و گیاهی می‌شود.
• یک اندوختگاه زیستی به شمار می‌آید.

قصه غم‌انگیز خشک شدن دریاچه ارومیه

سالیان سال مردم این سرزمین خیره به درخشش زیبای آب این دریاچه می‌شدند. اما چند سالی است که به خاطر کم‌لطفی ما، این دریاچه دچار دلشوره شده. دلشوره‌ای که ترس خشک شدن را می‌توان از آن احساس کرد. ترسی که بوی واقعیت دارد و ما باید از آن جلوگیری کنیم. از اواسط دهه ۸۰ بود که خشک شدن دریاچه ارومیه آغاز شد. در ابتدا کسی آن را جدی نمی‌گرفت، اما حدود چهار سال پیش، یعنی در سال ۲۰۱۵، تصاویر ماهواره‌ای نشان دهنده این واقعیت تلخ بودند که دریاچه ارومیه حدود ۸۸% مساحت خود را از دست داده.

قطعا اگر دوست‌دار طبیعت و یا فعال محیط زیست باشید، با شنیدن این واقعه نیمه جان شده‌اید. اما واقعا چرا دریاچه ارومیه به این شدت مساحت خود را از دست داد؟ پاسخ‌های متفاوتی را می‌توان به این پرسش داد. برخی از کارشناسان بر این باور هستند که جاده‌سازی مهندسی نشده و غیر اصولی باعث دو تکه شدن دریاچه و در نتیجه خشک شدن آن شده. اما به صورت کلی کارشناسان بر این باور هستند که مجموعه‌ای از عوامل باعث خشکی این دریاچه عظیم شده‌اند.

پیش از هرچیز، برداشت بیش از حد و غیر مجاز از منابع آب زیرزمینی و حوضه آبریز دریاچه باعث خشکی دریاچه شده است. از طرف دیگر بخش کشاورزی در اطراف دریاچه، بدون مدیریت و برنامه‌ریزی، رشد بیش از حدی پیدا کرد. همین مساله باعث خشکی آب‌های زیر زمینی اطراف دریاچه شد. البته که در بین این عوامل، گرمی هوا و کاهش بارندگی را نمی‌توان نادیده گرفت که باعث تشدید خشکسالی شده.

توسعه بی رویه صنعت کشاورزی در محدوده دریاچه

سی سال پیش تنها حدود ۱۵۰ هزار هکتار زمین کشاورزی در اطراف دریاچه ارومیه وجود داشت. اما امروز این رقم به حدود ۴۱۵ هزار هکتار رسیده. این توسعه در صنعت کشاورزی باعث شده تا ۱٫۸ میلیارد متر مکعب مصرف آب به ۵٫۵ میلیارد برسد. همین مساله یکی از عوامل خشکی دریاچه ارومیه شده.

برداشت بیش از حد از آب منطقه

سد سازی در این منطقه خیلی وقت است که بدون برنامه‌ریزی و مهندسی انجام می‌شود. قرار دادن سد‌های مختلف به خاطر مصرف شهری یا کشاورزی، باعث شده تا رود‌ها دبی کمتری داشته باشند و در نتیجه دریاچه ارومیه دیگر مساحت سابق را نداشته باشد.

گرمای هوا و وقوع خشکسالی

افزایش گرمای زمین یک پدیده بسیار خطرناک و جهانی محسوب می‌شود. در حال حاضر طی بیست سال گذشته حدود ۲ درجه سانتی گراد دمای زمین افزایش پیدا کرده. همچنین ایران از نظر اقلیمی تغییراتی پیدا کرده که باعث شده بارندگی کاهش پیدا کند. همین مساله، عوامل انسانی را تشدید کرده و به خشکی بیش از حد دریاچه ارومیه کمک می‌کند.

چرا باید نگران خشکی دریاچه ارومیه باشیم؟

شاید برخی از ما تصور کنیم که خشکی دریاچه ارومیه ممکن است تنها به کشاورزان منطقه آسیب وارد کند. یا اینکه برخی چنین تصوری دارند که مگر آب شور دریاچه چه فایده‌ای داشته که نبود آن مشکلی ایجاد کند؟ جالب است بدانید که خشک شدن کامل آب دریاچه ارومیه باعث می‌شود تا منطقه آذربایجان دچار تغییر اقلیم شود. به این ترتیب هوا دیگر معتدل نخواهد بود و به هوای گرمسیری تبدیل خواهد شد. همچنین با خشک شدن آب دریاچه، باد‌های مختلف روی بستر خشک دریاچه می‌وزند و باد‌های نمکی را به شهر‌های اطراف می‌رسانند.

بر اساس نظر برخی متخصصان، این مساله باعث بی‌خانمان شدن حدود سیزده میلیون نفر خواهد شد. بر اثر خشکی دریاچه ارومیه، پارک ملی آن به صورت کامل از بین خواهد رفت. همین اتفاق باعث می‌شود تا هزاران هزار گونه جانوری و گیاهی از بین بروند. اما اینطور نیست که این آتش تنها دامن‌گیر حیوانات و گیاهان شود. بر اساس برآورد متخصصان، در صورت بروز خشکسالی کامل در منطقه، جان بیش از شش میلیون انسان در خطر خواهد بود.

پس کمک به دریاچه ارومیه، کمک به هم نوعان ما خواهد بود. سعی کنیم با این دریاچه باستانی ایران بیشتر مهربان باشیم.

رنگ آب دریاچه ارومیه

یکی از چیز‌هایی که بسیاری از مسافران را جذب دریاچه ارومیه می‌کند، رنگ منحصر به فرد آن است. شاید شما هم در تصاویر مرتبط با دریاچه ارومیه ، شاهد این بوده‌اید که رنگ آب دریاچه، سرخ و نارنجی است. این رنگ به خاطر فعالیت موجودات میکروسکوپی خاصی است که در داخل دریاچه زندگی می‌کنند.

جالب است بدانید این موجودات در نمک فراوان زندگی می‌کنند. در نتیجه کاهش آب دریاچه و افزایش غلظت نمک آن، باعث افزایش جمعیت و فعالیت آنها خواهد شد. البته این موضوع همیشگی نیست و غلظت این رنگ در فصل‌های مختلف تفاوت دارد.

چه تفریحاتی می‌توان در دریاچه ارومیه داشت؟

کسانی که تنها به خاطر دیدن دریاچه ارومیه قصد سفر به استان آذربایجان را دارند، باید دلایل قانع کننده‌ای برای این سفر طولانی داشته باشند. شاید برای بسیاری از افراد تنها دیدن مناظر طبیعی کافی نباشد. پس با ما همراه باشید تا با تفریحات منطقه دریاچه ارومیه آشنا شوید.

شنا در دریاچه

آب دریاچه معمولا گرم است و باید بدانید که هیچ چیزی داخل این دریاچه غرق نمی‌شود. دلیل آن هم وجود غلظت بالای آب است. وجود نمک زیاد در ترکیبات باعث شده تا هیچ چیزی داخل دریاچه غرق نشود. پس با خیال راحت می‌توانید شنا کنید. اما هنگام شنا باید مراقب باشید که آب به چشم و گوش شما نرسد. در نتیجه معمولا به جای شنا، در آب دریاچه آب تنی ‌میکنند.

بهتر است عصر‌ها را برای آب تنی در دریاچه ارومیه انتخاب کنید. در این زمان هوا خنک و آب دریاچه گرم است. نمک این دریاچه کاملا خوراکی است پس نگران آن نباشید. اما با این حال پس از آب تنی، وجود نمک روی تنتان ممکن است شما را آزار دهد. پس به سرعت باید تن‌تان را با آب فراوان بشویید.

جزایر داخل دریاچه ارومیه

دریاچه ارومیه بسیار بزرگ است و حدود یک‌صد و دو جزیره کوچک و بزرگ مختلف را در دل خود جای داده است. در برخی از آنها حیات اصلا جاری نیست و در برخی دیگر گونه‌های بسیار خاصی از جانوران و گیاهان زندگی می‌کنند. از بین آنها می‌توان به جزیره کبودان یا همان قویون داغی، جزیره اشک، جزیره اسپیر، جزیره آرزو و جزایر نهگانه اشاره کرد. در بین این جزایر، کبودان با ۳۱۲۵ هکتار وسعت، بزرگ‌ترین جزیره است. جالب است بدانید که جزایر نهگانه، محل تخم گذاری پرندگان مختلف است.

در این میان شاید نام شبه جزیره کاظم داشی به گوش شما خورده باشد. جزیره‌ای صخره‌ای که در دریاچه ارومیه واقع شده و با آبراهی کوچک به خشکی متصل است. جالب است بدانید که این جزیره جنبه تاریخی بسیار ارزشمندی دارد. در زمان جنگ جهانی اول، مردم هفت روستای اطراف از آن به عنوان پناه‌گاه استفاده می‌کردند. این واقعه در مورد جنگ جهانی دوم و حمله روس‌ها به ایران نیز تکرار شد. باز هم مردم روستا‌های اطراف همانند قوشچی، باری، قره باغ، بویداش، گورچین قلعه و قالقاچی به این جزیره پناه آوردند.

به طرز شگفت‌انگیزی ظاهر این جزیره از دور دقیقا شبیه به یک کلاه نظامی است. شاید این مساله نیز همیشه خاطرات جنگ را برای بازماندگان به یاد بیاورد. اگر شما جذب این خاطرات قدیمی از جنگ جهانی اول و دوم نشدید، قطعا رویش شقایق‌های وحشی در منطقه شما را جذب خود خواهد کرد. در فصل بهار، مخصوصا اردیبهشت ماه، دشت‌های این جزیره پوشیده از شقایق‌های وحشی خواهند شد.

خواص درمانی آب دریاچه ارومیه

نمک همیشه خاصیت ضدعفونی بسیار بالایی داشته و دارد. هنوز هم در برخی موارد برای خشک کردن چرک و عفونت از نمک استفاده می‌شود. خب از طرفی بیشترین چیزی که در این دریاچه یافت می‌شود، نمک است. حتی قدم زدن در کنار دریاچه باعث رفع مشکلات تنفسی همانند آسم می‌شود. همچنین کسانی که دچار افسردگی هستند یا هرگونه بیماری عصبی دارند، با حضور چند ساعته در این منطقه آرام خواهند شد.

املاح معدنی فراوانی همانند کلرو و سولفات در آب و لجن دریاچه ارومیه یافت می‌شود. املاحی که در طب سنتی شفا بخش هستند و بسیار توصیه می‌شوند. به همین دلیل است که هزاران سال پزشکان منطقه از لجن و آب دریاچه ارومیه برای درمان بیماران مختلف استفاده می‌کردند.

هنوز هم کسانی هستند که خودشان را چند ساعتی زیر لجن‌های دریاچه مدفون می‌کنند تا مشکلات‌شان رفع شود. لجن و آب دریاچه ارومیه برای درمان بیماری‌های روانی، زنان، مفصلی و پوست معجزه می‌کند. کسانی که دارای درد مفاصل شدید و یا رماتیسم هستند، با یک ساعت حضور در لجن و آب دریاچه ارومیه، کاهش درد خود را احساس خواهند کرد. همچنین به دلیل خاصیت ضدعفونی آب دریاچه، سینوزیت، برونشیت و آسم نیز قابل درمان است.

پل دریاچه ارومیه

چه چیزی بهتر از اینکه با خودرو از روی دریاچه ارومیه عبور کنید؟ چند سالی است که بزرگراه ارومیه – تبریز از روی دریاچه ارومیه گذشته است. البته بسیاری از منتقدان، ساخت همین پل را عاملی بر خشکی دریاچه می‌دانند. اما با این حال هنوز هم عبور از این پل و دیدن مناظر زیبا واقعا لذت بخش است. خاطره‌ای که هیچ‌گاه فراموش نخواهید کرد.

قایق سواری در دریاچه ارومیه

اگر از مردم محلی در مورد قایق سواری داخل دریاچه ارومیه بپرسید، آهی بلند از ته دل خواهند کشید. آهی که نشان دهنده خاطرات خوش گذشته و داغ بر جای مانده از فقدان آن است. در گذشته یکی از تفریحات مردم محلی، قایق سواری و تفریح در جزایر مختلف دریاچه ارومیه بوده. اما چند سالی که آب دریاچه ارومیه خشک شده بود، این تفریح به تاریخ پیوست.

اما خوشبختانه در سال جاری به دلیل بارش‌های مکرر، آب دریاچه مجدد بالا آمد و تا اطلاع ثانوی می‌توان از قایق سواری در دریاچه ارومیه دوباره لذت برد.

دیدن پرندگان منحصر به فرد

همانطور که اشاره کردیم، پارک ملی دریاچه ارومیه زیست‌گاه گونه‌های منحصر به فردی از پرندگان است. پرندگانی که حتی در مجهزترین باغ‌وحش‌ها هم نمی‌توان دید. اگر شما نیز عاشق دیدن پرندگان منحصر به فرد و زیبا هستید، حتما باید اواخر شهریور تا اواسط مهر را برای سفر به دریاچه ارومیه انتخاب کنید. در این فصل پرندگان مهاجر در حال عبور هستند و گونه‌های مختلفی را می‌توانید از نزدیک با چشمان خود ببینید.

در این میان به گونه‌هایی همانند فلامینگو، پلیکان سفید، کفچه نوک، اگراس سیاه، حاجی لک لک، اردک سر سفید و اردک مرمری می‌توان اشاره کرد. پس در سفر خود به دریاچه ارومیه ، دوربین دو چشمی و عکاسی خود را فراموش نکنید.

امکانات اطراف دریاچه ارومیه

دریاچه ارومیه یک مقصد توریستی جهانی محسوب می‌شود. به همین دلیل انواع امکانات رفاهی و خدماتی در منطقه وجود داشته. البته این جای تاسف دارد، زیرا در اثر خشک شدن آب دریاچه ارومیه ، اکثر این امکانات از بین رفته‌اند. دیگر مثل گذشته خبری از آلاچیق، رستوران، نمازخانه، سرویس بهداشتی و از این قبیل امکانات در اطراف دریاچه نیست. انگار که جریان زندگی همراه با خشک شدن آب دریاچه، از بین رفته.

اما شما هنوز هم می‌توانید برای تکمیل سفر خود از مراکز مخصوص، قایق پدالی اجاره کنید یا همراه دوستان خود سوار قایق موتوری شوید. البته استفاده از قایق به فصل و میزان آب دریاچه بستگی دارد.

چه زمانی را برای سفر خود انتخاب کنیم؟

منطقه آذربایجان و ارومیه، منطقه‌ای نسبتا کوهستانی به شمار می‌آید. به همین دلیل منطقی به نظر می‌رسد که تنها فصل بهار و تابستان را باید برای سفر به آن انتخاب کرد. دریاچه ارومیه نیز از این قاعده مستثنی نیست. به همین دلیل بهتر است شما نیز فصل بهار و تابستان را برای سفر خود انتخاب نمایید. در فصل پاییز و زمستان هوا به شدت سرد می‌شود و لذت بردن از طبیعت زیبای اطراف کمی سخت خواهد شد.

البته هر فصلی زیبایی‌های منحصر به فرد خود را دارد. همچنین باید این را در نظر داشته باشید که فصل بهار و تابستان، فصل گرانی برای سفر به ارومیه خواهد بود. در عین حال زمستان هزینه اقامت و تفریح بسیار کاهش پیدا می‌کند. در نتیجه شما تصمیم گیرنده هستید. البته جاده‌های بین شهری و روستایی در فصل زمستان انباشته از برف است و امکان دارد با یخبندان رو به رو شوید.

چه تجهیزاتی باید در سفر به دریاچه ارومیه همراه داشته باشیم؟

در حقیقت به تجهیزات خاصی برای بازدید از دریاچه ارومیه نیاز نخواهید داشت. اما اگر قصد آب تنی دارید، بهتر است حوله و یک دست لباس اضافی همراه خودتان داشته باشید.

چطور به دریاچه ارومیه سفر کنیم؟

آدرس دریاچه ارومیه روی نقشه گوگل

در ابتدا باید خودتان را به شهر زیبای تبریز برسانید. در تبریز سراغ بزرگراه شهید کلانتری را بگیرید و عازم ارومیه شوید. پیش از اینکه به پل میان گذر دریاچه ارومیه برسید، مسیر‌های آب تنی با تابلو مشخص شده‌اند. بخش جنوبی دریاچه ارومیه متاسفانه تبدیل به صحرایی از نمک شده و تنها از بخش شمالی آن می‌توانید استفاده کنید. از تبریز تا دریاچه ارومیه تنها حدود چهل کیلومتر راه در پیش دارید که در کمتر از سی دقیقه می‌توانید آن را پشت سر بگذارید.

خب سفرزونی عزیز، نظر شما در مورد خشک شدن دریاچه ارومیه چیست؟ به نظر شما ما به عنوان شهروندان نگران و حافظان این میراث گران قدر، چه مسئولیتی در قبال آن داریم؟ آیا به نظر شما راهی وجود دارد که دریاچه ارومیه را نجات داد؟ نظرات خود را با ما در میان بگذارید. فراموش نکنید که ما عاشق شنیدن نظرات و تجربیات شما هستیم!

برای آشنایی بیشتر با دیدنی های ارومیه کلیک کنید.