سد شاه عباسی در ۲۵ کیلومتری شهر طبس، که محلی‌ها به آن طاق شاه عباسی می‌گویند، یکی از آن مکان‌هایی است که هر ایرانی با تماشای آن به ایرانی بودن خود افتخار می‌کند. به خلاقیت و دانشی که پیشینیان معمارمان بیش از ۷۰۰ سال پیش برای ساخت سد شاه عباسی به خرج داده‌اند و بنایی ساخته‌اند که با گذشت این همه سال نه تنها پابرجا و کارآمد است بلکه هنور در جهان رکوردهای بسیاری دارد. با سفرزون همراه باشید تا این بنای تاریخی پرافتخار را به شما معرفی کنیم:

saadatrent

سد شاه عباسی کجاست؟

سد شاه عباسی در استان خراسان جنوبی، شهرستان طبس، روستای ییلاقی خرو و در نزدیکی چشمه مرتضی علی واقع شده است. برای بازدید از سد شاه عباسی خود را برای یک پیاده‌روی لذت‌بخش و مشاهده عجایبی که شاید تصورش را هم نمی‌کردید آماده کنید. وقتی از روستای خرو به سمت سد شاه عباسی می‌رویم، پس از پیاده‌روی کوتاهی وارد دره‌ای می‌شویم که پر از چشمه‌های طبیعی است. درست بعد از چند قدم چشمه جعفری را می‌بینیم که با ماهی‌های زیبایش به ما خوش‌آمد می‌گوید.

سپس از کنار خانه‌های گبرِ دره که بسیار عجیبند می‌گذریم. گبرها خانه‌هایی در دل صخره هستند که برای نگهداری آذوقه یا پنهان شدن از دشمنان از آن استفاده می‌شده است. در ادامه به چشمه آب گرم مرتضی علی می‌رسیم. وقتی در چشمه آب گرم مرتضی علی پیش می‌رویم ممکن است همزمان یک پایمان در آب گرم و پای دیگر در آب سرد باشد. از دیواره‌های دره آب گرم می‌جوشد و از کف دره آب سرد. چون مسیر آب‌ها برای خروج متفاوت بوده، هم دما و هم ترکیبات آب‌ها با هم تفاوت دارد و باعث می‌شود که آب‌ها دیرتر با هم ممزوج شوند و ما بتوانیم آب گرم و سرد را در یک بستر تجربه کنیم. این از همان تجربه‌های نابی است که در این پیاده‌روی از آن لذت می‌برید.

سد شاه عباسی چه ویژگی‌هایی دارد؟

کم کم به سد شاه عباسی می‌رسیم اما هنوز باید کمی پیاده‌روی کنیم. باید از بین دره‌های بسیار تنگ بالای چشمه مرتضی علی هم عبور کنیم و پیش برویم تا به شاهکار مد نظرمان برسیم. حالا سد شاه عباسی، قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین سد قوسی جهان پیش روی ماست. شاهکاری که قدمتش به دوران صفویه بازمی‌گردد و برای ۵۵۰ سال، با ۶۰ متر ارتفاع، عنوان بلندترین سد قوسی جهان را یدک می‌کشیده است. سد شاه عباسی، به خاطر عرض تاج ۱ متری‌اش، هنوز هم رکورددار نازک‌ترین سد جهان است.

چه چیزی بیشتر از همه درباره سد شاه عباسی جذبتان می‌کند؟

ابهتی که وقتی در دره ایستاده‌اید بالای سر خود احساس می‌کنید. باورتان نمی‌شود که ۷۰۰ سال پیش چنین سازه پرابهت و کارآمدی، با ارتفاع ۶۰ متر، برای حفاظت از شهر زیبای طبس ساخته شده است. آن هم در منطقه‌ای که کاملا بیابانی شناخته می‌شود. این سد طوری ساخته شده است که اجازه عبور سیلاب‌های بی‌خطر را بدهد اما در مقابل سیلاب‌های سنگین‌تری که شهرها و روستاها را مورد تهدید قرار می‌دهد، جلو حجم زیاد آب را می‌گیرد و فقط میزان آبی که خطری ایجاد نمی‌کند را از دره عبور می‌دهد. این موضوع باعث جلوگیری از هدر رفت آب و جلوگیری از به خطر افتادن شهرها و روستاهای اطراف در نتیجه سیلاب‌های فصلی می‌شود.

سد شاه عباسی و معماری بی‌نظیرش

سد شاه عباسی معماری ویژه‌ای دارد. در قسمت پایینی سد، طاق‌بندهای آجری وجود دارد که پاکار آن بر روی کوه‌های سنگی دو طرف دره است. این بخش قدیمی‌ترین قسمت بنای سد است و نشان می‌دهد که سد در  یک زمان ساخته شده و در زمان دیگری کامل شده است. در قسمت پایینی که طاق‌بند آجری قرار دارد آجرها به صورت شعاعی از عرض در دیواره سد تا بدنه کوه قرار گرفته‌اند که بیشترین مقاومت را در مقابل سیلاب‌ها داشته باشند. از سوی دیگر خود حالت طاقی پایین سد باعث می‌شود که کمترین فشار در زمان سیلاب به سد وارد شود و مقاومت سد افزایش یابد. قسمت بالای سد هم که با قلوه‌سنگ ساخته شده است آخرین مرحله ساخته شدن بند بوده که می‌گویند به دستور خود شاه عباس به این صورت ساخته شده است.

نوع معماری سد شاه عباسی به طرزی است که به خاطر محل قرارگیری خروجی سد، هیچ‌گونه رسوبی پشت سد ایجاد نمی‌شود و همین باعث می‌شود این سد به کمترین نگه‌داری و مرمتی نیاز داشته باشد و حتی تا هزار سال دیگر هم به کار خود ادامه دهد. مجموع این نکات در کنار هم نشان می‌دهد که کار معماران دقیق ایرانی در ۷۰۰ سال پیش انقدر متقن و علمی بوده است که بعید است امروز هم مهندسان بتوانند سدی کارآمدتر و مقاوم‌تر از این در این منطقه بسازند.

زیبایی‌های دیگر سد شاه عباسی

زیبایی دیگر سد شاه عباسی این است که، بر روی دیواره‌های این سد، نقش‌هایی از بز کوهی حکاکی شده است که برای گردشگران بسیار جذاب است. از این نقش‌ها تفسیرهای بسیاری شده است. اینکه این بزهای کوهی نماد فرشتگانی بوده‌اند که برای نزول رحمت، برکت و فراوانی آب بر روی دیواره‌ها حکاکی شده‌اند و یا خود نماد زایندگی، برکت و فراوانی هستند مورد تردید است.

دیواره‌های دره هم با شکل‌های متفاوتشان که گاه بسیار به هم نزدیک می‌شوند می‌تواند یکی دیگر از زیبایی‌های بازدید از سد شاه عباسی باشد. تجربه قدم زدن در این دره‌های تنگ با دیواره‌های بسیار بلند درون انسان را پر از احساسات متضاد و متفاوت می‌کند. احساس کوچکی در دل طبیعت در کنار احساس بزرگی از عظمت ساخته دست بشر، ممکن است بازدید از سد شاه عباسی را برایتان به یک تجربه معنوی خوب هم تبدیل کند.

زیبایی‌های منطقه طبس و بناهای شاه عباسی به همین چند مورد ختم نمی‌شود. مثلا می‌توانید با سفر به روستای خرو از دیگر جاذبه‌های این روستا مثل بناهایی مربوط به دوران اسماعیلیان و سروهای بسیار کهنسال این روستای خوش آب و هوا هم دیدن کنید. برای آشنایی با دیگر بناهای شاه عباسی هم با سفرزون همراه باشید. در ضمن تجربه‌های خود را از بازدید از شهرستان طبس و سد شاه عباسی با ما در میان بگذارید. اگر هنوز موفق به سفر به طبس و بازدید از سد شاه عباسی نشده‌اید، به نظرتان چه چیز شما را برای دیدن از سد شاه عباسی بیشتر ترغیب می‌کند؟