مسجد جامع تبریز ، از صدر اسلام تا شکوه معماری مغولی

تبریز در غرب آذربایجان شرقی قرار دارد. ارتفاع این شهر از سطح دریا ۱۳۴۸ متر است. شهر تبریز از گذرگاه تاریخ روزگاران مختلفی را برخود دید که هر کدام از ایام خاطره و یادگاری برای آن به میراث گذاشتند. یکی از این آثار مسجد جامع تبریز است که سر گذشتی طولانی دارد و از آغاز بنا تا امروز دستخوش تغییرات فراوانی شده است. برای بررسی بیشتر این مسجد که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده با سفرزون باشید.

تاریخی که بر مسجد جامع تبریز گذشت

به‌طور دقیق نمی‌توان تخمین زد که بنای ابتدایی این مسجد در چه تاریخی ساخته شده است. اما با توجه به سنگ‌بنای اولیه که در آن آجرهای بسیار درشت وسنگ و همچنین طالق‌هایی بلند به‌کار رفته چنین به‌نظر می‌رسد که ساخت این مسجد به صدر اسلام باز می‌گردد که در دوره‌های بعد به‌طور ویژه در روزگار حکومت سلجوقیان تغییرات بسیاری در مسجد جامع ایجاد شد.

بر اثر زلزله‌ای که در سال ۱۱۹۳ هجری در شهر تبریز اتفاق افتاد خسارت‌های بسیاری بر مسجد کبیر وارد شد که در طول حکومت قاجار به دستور حسینقلی خان دنبلی مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت و بخش‌هایی از مسجد تغییر کرد. در سال‌های گذشته مسجد جامع توسط فردی به‌نام حاج محمدباقر کلکته بخش‌های کتابخانه و تالاری بزرگ به ساختمان این اثر افزوده شد.

در سفرزون بخوانید: جاهای دیدنی تبریز که نباید از دست‌شان داد

مسجد کبیر تبریز ، در آغاز

طبق بررسی‌های مختلف این مسجد در آغاز تنها یک نمازخانه‌ای وسیع بوده و در مراحل بعدی طی تاریخ تکمیل شده است. از ویژگی‌های بنای اولیه می‌توان به تک ایوانه بودند اشاره کرد که بعدها دستور ساخت ایوانی دیگر در این مسجد صادر شد.
می‌توان چنین ادعا کرد که این مسجد بر اساس جزئیات و ساختار بنای کاخ فیرزوآباد ساخته شده است. این اثر در پلانی مستطیل شکل با دو در ورودی بنا شد که یکی از آن‌ها در شمال و به سوی صحن وارد شده و دیگری در جنوب و به سمت کوچه است که این ورودی شما ار مستقیما به درون مسجد جامع تبریز راه می‌برد.

جزئیاتی از معماری مسجد

ساختمان مسجد جامع تبریز ۶۲ متر طول دارد که از جنوب به سوی شمال کشیده است. در انتهای طول مسجد که محرابی می‌رسیم که یکی از زیباترین بخش‌های این اثر محسوب می‌شود که در نهایت سادگی با سنگ مرمر ساخته شده است و جلوه‌ خاصی دارد
در قسمت‌های شرق و غرب بخش جنوبی مسجد، تعداد ۵ طاق که از دو طبقه و به ابعادی برابر با ۶۰ متر و ۳۰ سانتیمتر عرض و ۶۰ متر و ۴۰ سانتیمتر طول تشکیل شده است. این طاق‌ها در زمان حکومت قاجار به جزئیات بنا افزوده شده‌اند. اگر بخواهیم به تزئینات این اثر بپردازیم هیچ چیز جز سادگی در آن پیدا نمی‌کنیم. در این مسجد اثری از آن کاشی‌کاری‌های پر رنگ و استفاده از آینه‌ها نیست و تنها در بخش محراب گچبری‌هایی زیبا می‌بینیم.

محراب مسجد جامع تبریز

محراب مسجد جامع تبریز

در راس این طاق کتیبه‌ای قرار دارد که خط کوفی در آن به چشم می‌خورد و با تزئینات گچی خودنمایی می‌کند. به‌نظر می‌رسد این اثر متعلق به حکومت ایلخانیان است. در این بخش تزئینات و گچبری‌های خاصی را می‌بینیم که همگی ویژگی خاص مغول‌ها است.
طرح گل و مارپیچ‌هایی که به‌صورت سه بعدی و تو در تو به نمایش در آمده‌اند فضای محراب را پر کرده. این شیوه تزئین چیزی حدود ۳۰۰ سال برای سازه‌ها کاربرد داشته‌اند این هنرمندی در محراب‌های ایلخانی بسیار چشم‌گیر است. به‌‌طوری‌که از ۴۲ محرابی که از این دوره به‌جا مانده است ۳۸ عدد از آن‌ها در موزه‌ها نگهداری می‌شوند.

اهمیت مسجد جامع

مسجد جامع تبریز یکی از مهم‌ترین بناهای این شهر است که بازار و کاروانسراهای بسیاری گرداگر آن ایجاد شدند و بر اهمیت تاریخی اجتماعی آن افزوده شد. همچنین مدرسه و مساجدی در اطراف این مسجد بنا شد که به تدریس علوم دینی مشغول بودند.
مدرسه طالبیه، مسجد حجت الاسلام و مسجد میرزا اسماعیل خاله اوغلی در اطراف همین مسجد پا گرفته‌اند و جزو قدیمی‌ترین بناهای شهر هستند.

نمای ۳۶۰ درجه مسجد جامع تبریز

گنبد مسجد و آق قویونلویان‌ها

گنبد مسجد جامع تبریز در روزگار حکومت آق قویونلویان به‌دستور شاه بیگم همسر اوزون حسن به بنای مسجد افزوده شد. نفاوتی که میان حجم مناره‌ها و بلندای آن‌ها و گنبد است بر جذابیت بصری این مسجد افزوده شده.

در سفرزون بخوانید: هتل های تبریز ، اقامتی به یاد ماندنی در شهر تاریخی آذربایجان

شبستان مسجد کبیر تبریز

قدیمی‌ترین بخش مسجد شبستان آن است که در آن آثار گچبری‌های هنرمندانه‌ی روادیان به چشم‌ می‌خورد. این شبستان وسیع شامل تاق و گنبدهایی است که بر بلندای ستون‌های هشت گوش آجری قرار دارند. مسجد جامع تبریز ترکیبی از معماری و هنر دوره‌های مختلفی از تاریخ است که هر کدام یادگاری بر تن این اثر به‌جا گذاشته‌اند که جلوه‌ای تماشایی دارد.

آدرس مسجد جامع تبریز روی نقشه گوگل

اگر در سفر به تبریز از این اثر بازدید کرده‌اید برای ما از تجربه‌ی خود بنویسید.