مسجد وکیل شیراز ، مسجدی باشکوه به سبک کریم‌ خان زند

شیراز، شهر نرگس و بهارنارنج و شهر مردان بزرگی مثل حافظ و سعدی، شهر پادشاهان منصف و مردم‌داری مثل کریم خان زند نیز هست. شهری با جاذبه‌های دیدنی متنوع که می‌تواند گردشگران را روزها با دیدنی‌هایش شگفت‌زده کند. یکی از این دیدنی‌ها، مجموعه وکیل است که مسجد وکیل یکی از زیباترین بخش‌های این مجموعه محسوب می‌شود. زیبایی کم‌نظیر مسجد در عین سادگی بینندگان را به وجد می‌آورد و حس آرامش فوق‌العاده‌ای به انسان می‌بخشد. همین است که این مسجد را به یکی از دیدنی‌ترین جاذبه‌های تاریخی شهر شیراز بدل می‌کند. با سفرزون همراه باشید تا مسجد وکیل شیراز را به طور کامل به شما معرفی کنیم:

تاریخچه مسجد وکیل شیراز

وکیل الرعایا ، همیشه یکی از مفاخر شهر شیراز بوده است. پادشاه سلسله زندیه که در زمان حکومت مقتدرانه اما منصفانه خود، سعی کرد وکیل مردم عادی باشد و از خود برای عموم مردم جز خوبی چیزی به یادگار نگذارد. مجموعه وکیل هم یکی از نمادهایی است که کریم خان زند در پایتختش از خود به یادگار گذاشته است. ساخت این مجموعه، که به صورت همزمان صورت می‌گرفته است در سال ۱۱۸۷ هجری قمری به اتمام رسیده است. در دوره قاجار نیز، حسین علی میرزا فرمانفرما، یکی از پسران فتحعلی شاه، مسجد را مرمت کرده است. پس از آن نیز بعضی از کاشی‌کاری‌ها و کف مسجد توسط اداره حفاظت از آثار باستانی مرمت شده است. مسجد وکیل در هجدهم تیر ماه ۱۳۱۱ با شماره ۱۸۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

کریم خان زند و مسجد وکیل شیراز

کریم خان زند، خود به شخصه بر روی ساخت مجموعه وکیل نظارت می‌کرد تا مطمئن شود همه چیز به بهترین صورت انجام می‌گیرد. می‌گویند که کریم خان علاقه خاصی به معماری داشت و اکثر بناهایی که دستور ساختشان را می‌داد خود طراحی می‌کرد. مسجد وکیل را نیز نمادی از دیدگاه وکیل‌الرعایا نسبت به انسان می‌دانند. چرا که مسجد وکیل با وجود زیبایی‌های بی‌شمارش، طرحی بسیار متناسب و ساده دارد. نبود گنبدخانه و مناره در این بنا نشان از همین سادگی دارد چرا که در معماری آن دوران ساخت گنبدهای زیبا و پرشکوه رونق داشته است. گویی در نظر کریم خان نسبت‌ بخش‌های مختلف مسجد درست مثل نسبت اندام‌های مختلف آدمی باید متناسب باشد. نکته دیگر این است که این کار به سادگی، مسجد را از تجمل و افراط دور کرده است. گویی کریمخان با آنکه خزانه‌ای پر از غنایم هندی داشته است، اما دلش می‌خواسته که آن را خرج بهبود شرایط زندگی عامه مردم کند نه ساخت مسجدی بسیار مجلل که نام کریم خان زند را زنده نگه دارد.

بافت آجری بنا و وجود چشمه‌هایی در صحن که به یک اندازه‌اند روح صمیمیت و مردمی بودن بنا را بالا برده است. انگار که یک اندازگی چشمه‌ها نماد هم‌شان بودن انسان‌ها با یکدیگر و هم اندازه بودن ارزش همگان از پادشاه گرفته تا رعایا با هم است. چیزی که کریمخان زند به آن اعتقاد خاصی داشت و به اعتقاد خود عمل می‌کرد.

می‌گویند که کریمخان در ساخت مسجد بیش از آنکه به شکوه و عظمت بنا و بر جای گذاشتن اثری از خود فکر کند، به راحتی و سهولت استفاده مردم از آن فکر می‌کرده است. چنان که به ساخته شدن سریع‌تر و بهتر مستراح‌ها بیشتر از کاشی‌کاری‌ها و تزئینات مسجد اهمیت می‌داده است. چنان که محمد ابراهیم باستانی پاریزی در کتاب خود نقل می‌کند:” یک بار میرزا جعفر وزیر به او( کریم خان) گفت: خان! بهترین هنرمندان، نقاشان، کاشی‌سازان، گچ‌کاران و سنگ‌تراشان در کار مسجد کار می‌کنند و مستراح‌ها را استاد بناهای عادی و پیش پا افتاده می‌سازند، معماران گله داشتند که اگر اسم خان، بنا باشد بماند در اثر کار و کوشش و هنر ما خواهد بود نه این کارگران دست دومِ کلفت کار. کریم خان گفت: به این معماران بگو اگر بنا باشد خدا گناهان مرا ببخشد و بیامرزد به خاطر همین مستراح‌هاست نه به خاطر مسجدش چرا که مردم بیش از آن محراب و کتیبه به این مستراح‌ها احتیاج دارند.”

از سوی دیگر ساخته شدن چنین مسجد بزرگ و زیبایی، تنها دو سال به طول انجامیده است، چیزی که نشان از اهمیت دادن کریمخان به انجام به موقع و درست امور و کمتر شدن هزینه‌ها بوده است. همین سادگی و صمیمیت است که به زیبایی مسجد افزوده است.

معماری مسجد وکیل شیراز ، باشکوه و چشم‌نواز

مسجد وکیل شیراز مساحتی بالغ بر ۱۱ هزار متر مربع دارد. زیر بنای این مسجد هشت هزار و ۸۶۰ متر مربع است و شامل شبستان‌ها، صحن و سرا و رواق‌های زیبای این مسجد می‌شود. این مسجد دو ایوانی طوری طراحی شده است که علاوه بر زیبایی و شکوه خارق‌العاده، دارای آرامش و صفای خاصی باشد و مردم در آن احساس راحتی کنند. این مسجد برای استفاده هر روزه مردم، در کنار بازار ساخته شده است و هماهنگ با خواسته‌های مردم است. به طوری که کاسبی که برای نماز از کار خود دست می‌کشد، با ورود به مسجد در کنار لذت بردن از زیبایی‌های باشکوهی نظیر طاق مروارید و شبستان بزرگ، احساس امنیت و راحتی نیز داشته باشد. تزئینات این بنا به راستی زیبا و متنوع است. در هر گوشه و کناری تصویری چشم‌نواز از هنر کاشی‌کاری، حجاری، میناکاری و خوشنویسی شما را به وجد می‌آورد. در ادامه با هم به بخش‌های مختلف مسجد سر می‌زنیم:

سردر ورودی مسجد وکیل شیراز

ورودی اصلی مسجد با کاشی‌کاری‌ها و مقرنس‌کاری‌های درجه یک بسیار دیدنی است. در غرب بازار وکیل، نزدیکی راسته شمشیرگرها، می‌توانید شکوه و وقار این سردر زیبا را ببینید. مسجد وکیل چند ورودی فرعی دیگر هم از بازار و کوچه‌های اطراف دارد. ورودی، طاق‌نمای زیبایی دارد که با کاشی‌های هفت رنگ طرح گل و بوته تزئین شده است. دو در ورودی مسجد با ارتفاع هفت متر و عرض ۳ متر هیبت فوق‌العاده‌ای دارد. بالای در کتیبه‌ای از آیات قرآنی با خط نسخ دیده می‌شود که تاریخ آن را ۱۳۰۶ نوشته‌اند. کتیبه دیگری نیز بالای سردر در میان کاشی‌کاری‌های ظریف این منطقه به چشم می‌خورد که نام فتحلیشاه و حسین علی میرزا را با خط ثلث و به صورت آب طلا کاری شده نشان می‌دهد. مقرنس‌کاری و کاشی‌کاری فوق‌العاده سقف نیز پیش رویتان بهشتی از هنر ایرانی را نمایان می‌کند.

از سردر که بگذریم وارد دالانی هشت‌ضلعی می‌شویم که دو راهرو در سمت چپ و راست آن، ما را به صحن مسجد رهنمون می‌شود. هر راهرو زاویه‌ای ۹۰ درجه دارد. یکی از نقاط قوت معماری این بخش، این است که راهروها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که فرد متوجه تغییر زاویه صحن نشود تا هم بتوانند قبله مسجد را با قبله شرعی هم سو کنند و هم نمای مسجد با درهای فرعی بازار همخوانی داشته باشد.

حیاط مسجد وکیل ، به طراوت گل‌ها کاشی‌های هفت رنگ

حیاط مسجد وکیل مستطیلی بسیار بزرگ به طول ۶۰ در ۶۵ متر است. این حیاط حوضی مستطیلی با طول ۴۰ و عرض پنج متر در میان خود دارد که ازسنگ‌های بزرگ ساخته شده است. کف حیاط باصفای مسجد سنگفرش است و نمای زیبایی دارد. در سمت شمال شرقی حیاط از طریق دالانی به حیاط کوچک‌تر مسجد می‌رسیم که ۳۵ متر طول و ۲۰ متر عرض دارد. وسط این حیاط حوضی سنگی با ابعاد هفت در ۱۲ به زیبایی خودنمایی می‌کند.

ایوان شمالی یا طاق مروارید ، درخشان و ارزشمند مثل مروارید

در شمال حیاط، ایوانی بزرگ و باشکوه قرار دارد که از فرط زیبایی به آن طاق مروارید می‌گویند. این طاق ۲۰ متر ارتفاع و ۲۰ متر عرض دارد و با کاشی‌کاری‌های خیره‌کننده و کتیبه‌های زیبا، بسیار دیدنی است. طاق مروارید سه طاق‌نما درون خود دارد. یکی از طاق‌نماهای به مسجد راه دارد و دو تای دیگر رواقی با عرض پنج متر را تشکیل می‌دهند. دو گلدسته دو طرف ایوان را زیباتر می‌کند و یک شاه تویزه به زیبایی طاق مروارید می‌افزاید. کافی است نگاهی به این ایوان زیبا بیندازید تا کا‌شی‌های هفت رنگ آن شما را به دنیای رویایی باغ‌های بهشتی ببرد. تمام سقف و دیوارهای طاق پوشیده از کاشی‌های هفت رنگ است که طرح گلهای زینتی را به زیباترین شکل به نمایش گذاشته است. ازاره‌های مرمرین داخلی طاق و ازاره‌های بیرونی که با سنگ گندمک ساخته شده‌اند زیبایی این طاق را چند برابر می‌کند. کتیبه‌های این طاق هم بسیاری دیدنی است. در یکی از کتیبه‌ها نام فتحعلیشاه قاجار و نام خطاط اثر میرزا حسین بن محمد شریف حکاک و سال ۱۲۴۳ هجری با خط ثلث سفید بر روی زمینه‌ای از کاشی لاجوردی نوشته ‌شده است و دور تا دور ایوان کشیده شده است.  کتیبه دیگر در زیر طاق رومی ایوان است که به همین ترتیب آیات قرآنی زیر را روایت می‌کند:

“الحمدلله الذی شرفنی بکتابه من کتیبه هذا البیت الجامع و انا المذنب عبدالعلی یزدی اشرف محمودی”

ایوان جنوبی در مقابل طاق مروارید

ایوان جنوبی نیز با چهار طاق‌نما، زیبایی منحصر به فردی دارد. این ایوان که روبروی طاق مروارید است با ازاره‌های حجاری شده و کاشی‌کاری هفت رنگ زیبایی مسحورکننده خود را به رخ می‌کشد. کاشی‌کاری دیواره ایوان با کاشی‌های هفت رنگ است و سقف به زیبایی با کاشی‌کاری معرق تزئین شده است. دو کتیبه در این ایوان به چشم می‌خورد که بر آن‌ها تاریخ ۱۲۴۳ و ۱۲۴۴ نقش بسته است.

طاق‌نماهای مسجد ، با لچکی‌های دیدنی

در دو طرف غربی و شرقی مسجد به صورت قرینه، ۱۱ طاق‌نما وجود دارد که به زیبایی با کاشی‌کاری ظریف و کتیبه‌های زیبا بسیار دیدنی هستند. پشت طاق‌نماها در هر دو طرف شرقی و غربی، دو رواق کوچک جای گرفته است. لچکی‌ها و دیواره‌های طاق‌نماها به زیبایی با کاشی‌های هفت رنگ و اسامی خداوند تزئین شده‌اند و محیط حیاط را دل‌انگیزتر می‌کنند. جالب است که در بالای طاق‌نمای ششم شرقی نیمی از  آیه‌ای از قرآن کریم نقش بسته است که ادامه آن بر بالای طاق‌نمای ششم غربی نقش بسته است.

شبستان زمستانی مسجد وکیل

پشت رواق شرقی، شبستانی وسیع به عرض ۲۰ و طول ۲۵ متر قرار دارد که با پنج دهانه به پیشواز نمازگزاران ایستاده است. این شبستان ۱۲ ستون  پنج متری دارد که به صورت همسان، بار سقف را به دوش می‌کشند. در ورودی این شبستان نیز آیاتی از قرآن کریم با خط زیبای نسخ و ثلث بر کتیبه‌هایی با زمینه لاجوردی حک شده است که بسیار زیبا است.

شبستان جنوبی مسجد وکیل ، دیدنی‌ترین بخش مسجد

در بخش جنوبی مسجد، زیر طاق جنوبی، ورودی شبستان بزرگ مسجد وکیل قرار گرفته است. این شبستان آنقدر وسیع و زیباست که می‌تواند لحظه‌ها شما را غرق خود کند. بسیاری وسعت این ‌شبستان را پنج هزار متر می‌دانند. شبستان دارای ستون‌ها و طاق‌نماهای خارق‌العاده، محرابی دیدنی و منبری مرمرین است که هر کدام برای خود دنیایی از زیبایی است. کف شبستان را سنگ‌های بزرگ کاملا صاف شده تشکیل می‌دهد و طاق و گنبد شبستان نمایی آجری دارد. ازاره‌ها با سنگ گندمک پوشیده شده است. کاشی‌کاری زیبای گنبدها نیز به زیبایی فضا می‌افزاید.

ستون‌های مسجد وکیل شیراز ، باشکوه و دیدنی

ستون‌های شبستان جنوبی یکی از منحصربه‌فردترین زیبایی‌های مسجد وکیل است. ۴۸ ستون که در چهار ردیف ۱۲ تایی قرار دارند. ارتفاع ستون‌ها پنج متر و قطر آنها ۸۰ سانتی‌متر است. ستون‌ها در ارتباط با هم، طاق‌نماهایی دیدنی می‌سازند که هر کدام با تزئینات کاشی‌کاری ظریف و چشم‌نواز برای خود دنیایی از زیبایی است. هماهنگی ستون‌ها که به نحوی هنرمندانه به صورت مارپیچ حجاری شده‌اند نیز فضای شبستان را دیدنی‌تر می کند.

منبر و محراب مسجد وکیل ، نمایشی هنرمندانه از بهشت

منبر مرمرین این شبستان نیز دیدن دارد. منبری باشکوه از سنگ مرمر که به نیت ۱۴ معصوم ۱۴ پله دارد. سنگ‌های مرمر این شبستان را به دستور کریمخان زند از مراغه آورده‌اند و می‌گویند که این کار بسیار سخت و هزینه‌بر بوده است. در کناره‌های منبر، گل‌های زیبای چندپر حجاری شده است که منبر را زیباتر می‌کند.

در سمت راست منبر، محراب بسیار زیبای این شبستان جا خوش کرده است. محرابی با تزئیناتی ظریف و بسیار دیدنی. سقف محراب با مقرنس‌کاری‌های ظریف و کاشیکاری خیره‌کننده، دنیایی از زیبایی را پیش چشمانتان ظاهر می‌کند. بر دیواره‌های محراب نیز با کاشی‌کاری هفت رنگ، گل‌ها و بوته‌های رنگارنگ و زیبا نقش بسته است. زیباتر از گل‌ها نقش‌های یاعلی است که با خط کوفی، بر دیواره‌‌ها معرق کاری شده است. ازاره محراب با سنگ مرمر پوشیده شده است و زیبایی خاصی به آن می‌بخشد. دور تا دور محراب نیز کتیبه‌ای است که با خط ثلث سفید آیات قرآنی را بر زمینه‌ای از کاشی لاجوردی نشان می‌دهد.

نظرات خارجی‌ها درباره مسجد وکیل

مسجد وکیل شیراز در نگاه گردشگران داخلی و خارجی از دیرباز مورد توجه قرار گرفته است. یکی از معروف‌ترین توصیفات از این مسجد به زبان خارجی‌ها در سفرنامه پیر لوتی به اسم “به سوی اصفهان” آمده است:” امروز خوشبختانه موفق شدم وارد مسجد کریم خان شوم. بی‌شبهه اگر مدتی در این جا بمانم به همه محل‌هایی که دخول به آن‌ها اکنون به طور کامل برایم ممنوع است، وارد می‌شوم. مردم این شهر نسبت به من بسیار ملایم و مهربانند. خطوط و نقوش معماری مسجد، ساده و بی‌آلایش است، ولی در همه جا، میناکاری و رنگ‌های سبز و قرمز دیده می‌شود و این تجمل به حد افراط رسیده‌است. هیچ قسمتی از دیوار را نمی‌توان یافت که به دقت میناکاری نشده باشد. اکنون در کاخی لاجوردین و فیروزه فام هستیم.”

این روزها هم گردشگران زیادی برای دیدن این مسجد به شیراز می‌آیند. جرمی توماس استرالیایی که همین چند روز پیش مسجد وکیل را دیده است، از آن به عنوان مسجدی پیچیده و زیبا در قلب شیراز یاد می‌کند که به دیدنش می‌ارزد. کم گریوز از اسپانیا که سال پیش مسجد را دیده است آن را جایی بسیار زیبا برای بازدید معرفی می‌کند و می‌گوید منطقه محراب و کاشیکاری‌ها بسیار دیدنی است. برترام کلاس گردشگر دیگر خارجی که پارسال مسجد زیبای وکیل را دیده است از شبستان زیبا و ستون‌های حکاکی شده تعریف می‌کند و می‌گوید که بازدید از مسجد ارزشش را دارد. این‌ فقط بخشی از نظرات مثبت گردشگران خارجی درباره این مسجد باشکوه است.

دیدنی‌های نزدیک مسجد وکیل شیراز

در شهر شیراز دیدنی‌ها انقدر زیاد است که بعید است در خیابانی قدم بگذارید و جایی برای دیدن پیدا نکنید. در نزدیکی مسجد وکیل نیز، باید از حمام زیبا و دیدنی وکیل بازدید کنید. گشت و گذاری جانانه در بازار وکیل هم حسابی می‌چسبد، در بازار قدیمی قدم بزنید، از معماری و حالت سنتی‌اش لذت ببرید و کلی سوغاتی بخرید. موزه پارس نیز با آثار شگفت‌انگیزی که دارد قطعا برایتان جذاب خواهد بود.

‌مسیر دسترسی به مسجد وکیل

مسجد حوالی میدان شهرداری است. پس هر جای شیراز که هستید خودتان را به میدان شهرداری برسانید. با اتوبوس‌هایی که در میدان شهرداری ایستگاه دارند می‌توانید خود را به مسجد برسانید. برای استفاده از مترو، می‌توانید در ایستگاه زندیه پیاده شوید و تا مسجد کمی پیاده‌روی کنید یا خودتان را به ایستگاه میدان نمازی برسانید و از آنجا تا میدان شهرداری تاکسی بگیرید.

اطلاعات بازدید از مسجد وکیل

آدرس مسجد وکیل : شیراز، خیابان آیت‌الله طالقانی

ساعت بازدید از مسجد وکیل : ۸:۳۰ تا ۲۱:۳۰

قیمت بلیط مسجد وکیل : دو هزار تومان برای ایرانی‌ها و ۲۰ هزار تومان برای خارجی‌ها

در این مقاله با هم سری به مسجد زیبای وکیل شیراز رفتیم و از زیبایی‌های کم‌نظیرش لذت بریم. شما تا به حال به شیراز رفته‌اید؟ کدامیک از جاذبه‌های این شهر را بیشتر دوست داشتید؟ به نظر شما کدام خصوصیات مسجد وکیل باعث محبوبیت آن می‌شود. نظرات، خاطرات و تجربیات خود را با مخاطبان سفرزون به اشتراک بگذارید.

برای آشنایی بیشتر با دیدنی های شیراز کلیک کنید.