نام «فیروزه‌ی جهان» اسلام مارا به سمت مسجد کبود تبریز هدایت می‌کند. آبی چشمگیری که جان‌تان را تازه می‌کند و آرامشی را که باید از معبود بگیرید، زیر سقف این مسجد به آغوش می‌کشید. مسجد کبود تبریز نمونه‌ای عالی از یک عبادت‌گاه بی‌‌تکلف و صمیمی است. گویی تبریز در کنار همه‌ی زیبایی‌های فراموش ناشدنی‌اش، رنگی خیال‌انگیز و کهن از مسجد کبودش وام گرفته است تا چشم‌های هر زائری را پر از مهر و عبادت کند. برای شناخت بیشتر این مسجد و گردشی مملو از آبی‌ها با سفرزون همگام شوید.

saadatrent

مسجد کبود تبریز ، جا مانده از عمارتی بزرگ

مسجد کبود تبریز
مسجد کبود تبریز ، زیبای باشکوه

مسجدکبود تبریز را به نام «مسجد مظفریه» می‌شناسند. این مسجد زیبا پیش از این، روزگاری بخشی از مجموعه‌ی بزرگ مظفریه بوده و در کنار خود، مدرسه، خانقاه، کتابخانه و.. داشته که با گذر ایام و تخریب‌ها، بافت کلی این مجموعه آسیب دیده و این کبود دلربا، اینک تنها بازمانده‌ی آن روزگاران است. در قرن نهم هجری «ابوالمظفر جهانشاه بن قره یوسف» از امرای قراقوینلو، بانی ساخت مسجد کبود شد، اما نظارت ساخت آن را همسرش جان بیگم خاتون به عهده گرفت. البته در برخی از متون نظارت ساخت بنا را متعلق به دختر ابوالمضفر می‌دانند. بنا بر کتیبه‌ی سردر، اتمام ساخت این مسجد در سال ۸۷۰ ه.ق بوده است. این تاریخ مربوط به سال اتمام کاشی‌کاری‌ها است و ساخت بنای مسجد از چند سال پیش از سال ۸۷۰ شروع شده است.

مسجد کبود تبریز
طرحی از بنای آسیب دیده مسجد کبود تبریز

در سال ۱۱۹۳ ه.ق (۱۱۵۸ ه.ش) سقف مسجد بر اثر زلزله فرو ریخت و دیوارهای آن نیز تخریب شد و تا حدود ۱۵۰ سال بدون تغییر باقی ماند و در سال ۱۳۱۸ بازسازی طاق‌ها و پایه‌ها شروع و پس از آن در سال ۱۳۵۵ کارهای ساختمانی به سرانجام رسید. اگر به بازدید موزه آذربایجان در نزدیکی مسجد بروید درگوشه‌وکنار آن بخش‌های در حال مرمت را خواهید دید. این اثر بی‌نظیر در سال ۱۳۱۰ ه.ش با شماره ۱۶۹ به ثبت ملی رسید.

مسجد کبود تبریز ، جادوی معماری و رنگ

مسجد کبود تبریز از لحاظ میزان هنر به‌کار رفته در معماری و پیچ و تابِ نقش و نگار اصیلش، در میان سه مسجد کبود جهان در ترکیه و افغانستان،  جای می‌گیرد. مسجدی که در زمانه‌ی خود، بهترین‌ اساتید، آن‌را طراحی کردند و بنا گذاشتند و از هیچ هنری در اجرای مسجد کبود دریغ نورزیدند. مسجدی که با خشت خشت پیکرش، شما را روی بال خیال می‌نشاند و با وجود تمام زخم‌هایی که بر تن دارد هنوز هم بی‌نظیر است. از ورودی مسجد که بگذریم، آبی بی‌انتها است که در چشم می‌نشیند و دل هر بیننده‌ای را می‌رباید.

هر چند که جای خالی کاشی‌های در بعضی از بخش‌ها دل را آزرده می‌کند اما، تا نگاه خود را بچرخانید، رنگ‌ها پیش چشم‌‌هایتان به رقص می‌آیند. هوشمندی معماران در طراحی سیستم تهویه هوای داخل مسجد باعت شده تا شما از جریان هوایی که تن‌تان را در بر می‌گیرد لذت ببرید.  هر کسی که به دیدن این مسجد بیاید زیباترین شعر معماری اسلامی را به تماشا می‌نشیند و به قول  نادرمیرزا قاجار: روزگار بگذرد که چشم روزگار چنین بنایی را نخواهد دید.

همه‌ی تکه‌های یک پازل رویایی

محوطه مسجد کبود تبریز

از زیبایی‌های محوطه‌ی این مسجد نمی‌توان گذشت. تمام این بخش را گل‌کاری و درخت‌کاری کرده‌اند و این تصویر زیبا با هزاران رنگ به استقبال بازدید کنندگان می‌آید.

سقف طلا و لاجورد

مسجد کبود تبریز
همنشنیی سنگ‌های کبود و طلا

می‌توانید تصور کنید که کاشی‌های کبود در همنشینی با نقوش طلایی چه صحنه‌ی دل‌انگیزی را می‌سازند؟ کافی است کمی سرتان را به عقب ببرید و درست مقابل چشم‌هایتان سقفی را می‌بینید که این ترکیب خوش رنگ را در دل دارد. سقف عبادتگاهی که سراسر آرامش است تنها بخشی از زیبایی غافلگیر کننده‌ی مسجد کبود تبریز است.

کاشی‌کاری‌ها، قلب تپنده‌ی معماری اسلامی

مسجد کبود تبریز
فضای داخلی مسجد کبود تبریز

مسجد کبود تبریز مانند بسیاری دیگر از آثار معماری ایرانی-اسلامی، از کاشی‌کاری‌های هنرمندانه خالی نیست و از دلایل اصلی محبوبیت و زیبایی مسجد همین هنر ظریف کاشی‌کاری است. در بازدید از مسجد کبود دیواره‌های بیرونی و داخلی را می‌بینید که با کاشی‌های معرق تزئین شده‌اند و توازنی بی‌نظیر دارند. اوج هنر کاشی‌کاری معرق را در ظرافت و تنوع کاشی‌کاری های مسجد باشکوه کبود خواهید دید. کاشی‌هایی که نام فیروزه اسلام را بلند آوازه کرده‌اند.


در سفرزون بخوانید: سفر به تبریز با برنامه‌ی ۳ روزه


سردابه، مقبره جهانشاه

به جهت قرار گیری مقبره‌ جهانشاه و همسرش در قسمت سرداب مسجد کبود تبریز می‌توان کاربری این بنا را بقعه­_مسجد دانست. این سرداب در شبستان کوچک در قسمت جنوبی مسجد قرار دارد. محققین احتمال می‌دهند که این قبرها محل دفن جهانشاه و همسرش باشد اما در حال حاضر هر دوی آن‌ها خالی هستند. کاشی‌های شش ضلعی لاجوردی و ازاره‌های مرمری (بخش میانی دیوار) و کتیبه‌های با نقوش اسلیمی از زیبایی‌های این بخش مسجد هستند.

کتیبه‌های مسجد کبود تبریز

کتیبه‌های تاریخی که در این مسجد به‌جا مانده‌اند اطلاعات بسیاری در خصوص بنا به ما می‌دهند. کتیبه‌ای که در سردر مسجد قرار دارد  به سبک خط کوفی و ثلث نوشته شده است. از این کتیبه چنین برمی‌آید که  این بنا محلی بوده برای یادبود پیروزی های جهانشاه امیر قراقویونلو. همچنین بر روی این کتیبه اسامی عمارت مظفریه و نام نعمت االله بن محمد البواب، هنرمند بی بدیل آذربایجانی که خطاطی و طراحی نقوش مسجد از صدقه‌ی هنر دستان ظریف اوست، دیده می‌شود.

در قلب کاشی‌کاری‌های ایوان ورودی مسجد کتیبه‌ای به خط رقاع وجود دارد که راوی تاریخ ساخت بنا در سال ۸۷۰ه. ق است. در راس در ورودی مسجد هم کتیبه‌ای با  نام جهانشاه نقش بسته که پیش‌تر از این، روکشی طلایی داشته است. یکی دیگر از زیبایی‌های کتیبه‌نگاری در مسجد کبود تبریز، سوره فتح است که به صورت کتیبه‌ای برجسته، دور تا دور شبستان اصلی، ان هم با ظرافت هنرمندی تمام، نقش بسته شده است.

در کنار همه‌ی جزئیاتی که ذکر شد زیبایی‌های معماری این مسجد شکوهمند را نمی‌توان نادیده گرفت. باید پا در زمین مسجد گذاشت و در میان همه‌ی زیبایی‌های آن چرخید. زیبایی‌هایی که مصالح را به جسمی جاندار و نایاب تبدیل کرده است. سردر، مناره، گنبد، شبستان و آرامگاه خانوادگی، همه و همه تصاویری موزون هستند که انگار خط افق چشم‌های آدمی برای در برگرفتن تمامی این شکوه، کم می‌آورند.

مسیر دسترسی به مسجد کبود تبریز

مسجد کبود در شهر تبریز استان آذربایجان شرقی واقع شده است. این مسجد در خیابان منصور تبریز نرسیده به میدان ساعت، داخل پارک خاقانی، قرار گرفته است.

نمای ۳۶۰ درجه مسجد کبود تبریز

حتما از تجربه‌ی بازدیدتان برای ما در سفرزون بنویسید تا این آبی خوش نقش و نگار را بهتر و بیشتر بشناسیم. در طول بازدید از مسجد کبود مراقب کاشی‌های بی‌نظیر آن باشید و بنا را با مهربانی و مسئولیت‌پذیری، برای آیندگان حفظ کنیم.