چشمهایمان که خوب ببینند و خوبیها را ببینند، به زیباییهایی میرسیم که شاید تا به حال آنها را ندیده باشیم. این زیباییها را هم میتوان در طبیعت یافت و هم در بناهای دستساز انسانی که گاه آنقدر چشمنوازند که نگاهها را به خود خیره میکنند. مسجد گوهرشاد یکی از همان زیباییهاست که صدها سال پیش، در شهر مشهد امروزی، هنرمندانه بنا شده و از مساجد مهم از نظر معماری و قدمت تاریخی در ایران است. در این مسجد میتوان رقص طرح و رنگ و پیوند هنر ایرانی-اسلامی را در یک قاب دید. مسجدی که با گنبد فیروزهایاش در همسایگی مرقد مطهر امام رضا(ع) خودنمایی میکند و هر ساله مقصد بسیاری از جهانگردان و گردشگران است. با سفرزون همراه باشید.
مسجد گوهرشاد ؛ یادگار بانوی عمارت
مسجد گوهرشاد از مساجد تاریخی و مهم ایران در عهد تیموری است که ساخت آن در سال ۸۱۸ق (۷۹۴ش) به دستور «بانو گوهرشاد» آغاز شد. این مسجد در دوره بایسنقر میرزا (پسر گوهرشاد) در ضلع جنوبی حرم مطهر امام رضا (ع) ساختهشد که از نظر ظرافت و زیبایی، معماری و کاشیکاری، از مساجد مهم و مورد توجه به حساب میآید و آن را یکی از شاهکارهای معماری ایرانی در عهد تیموری دانستهاند.
این مسجد یکی از مساجد شلوغ ایران است که آن را در زمره پربازدیدترین مساجد قرار میدهد. همچنین بزرگترین صحن در میان صحنهای حرم مطهر رضوی، متعلق به صحن گوهرشاد است.
گوهرشاد که همسر شاهرخ تیموری گورکانی است، از زنان فعال و پیشرو در دوره تیموری بود که در امور زمامداری مملکت، مورد مشورت درباریان و از جمله شاهرخ قرار میگرفت. نام گوهرشاد در دو محل از بنای مسجد نوشتهشده است که یکی از آنها در بالای درِ ورودی «ایوان دارالسیاده» قرار دارد و دیگری در کتیبه «ایوان مقصوره» با خط زیبای شاهزاده بایسنقر میرزا با کاشی معرق که به عنوان بانی مسجد به یادگار مانده است.
او همچنین دستور ساخت مسجد گوهرشاد و مدرسه گوهرشاد هرات را صادر کرد و مزار او نیز در مدرسه گوهرشاد قرار دارد. باید گفت که مواد به کار رفته در این بنا آجر و گچ است و کار معماری آن را معمار معروف عهد تیموری به نام «قوام الدین بن زین الدین شیرازی» به انجام رساندهاست.
مسجد گوهرشاد همواره در کنار مردم، آبستن حوادث تاریخی بسیاری بودهاست. از آن جمله میتوان به حمله ازبکان در عهد صفویه، تهاجم افغانها و شورش ملک محمود سیستانی در عهد افشاریه و قاجاریه کرد. اما یکی از مهمترین وقایعی که در این مسجد رخ داده، ماجرای درگیری و کشتار مردم به دلیل اعتراض به تغییر پوشش در سال ۱۳۱۴ است که دقیقا چندماه پیش از قانون کشف حجاب در دوره رضاخان اتفاق افتاد.
مسجد گوهرشاد ؛ نگین حرم رضوی
مسجد گوهرشاد با مساحتی در حدود ۲۸۷۳ مترمربع در جنوب مرقد امام رضا(ع) بنا شدهاست. این مسجد را که در زمره مساجد چهار ایوانی قرار میدهند، از چهار ایوان بزرگ و تاریخی که قرینه یکدیگر هستند ساخته شدهاست و این ایوانها چهار طرف حیاط مسجد را پوشاندهاند.
ایوان مقصوره مسجد:
بزرگترین ایوان مسجد گوهرشاد، «مقصوره» نام دارد، با طول ۳۵ متر و عرض ۱۳ تا ۱۵ متر در قسمت جنوبی مسجد (قبله) قرار گرفته. یکی از زیباترین و مهمترین بخشهای این ایوان، قسمت «محراب» است که در انتهای ایوان جای گرفته و دور تا دور آن با کاشیکاریهای مرقم به آیۀالکرسی تزیین شدهاست.
نمای داخلی این ایوان با سنگ مرمر سفید پوشیده شده و در منتهیالیه سمت راست محراب، منبری قرار دارد که به منبر صاحبالزمان به معنای «پادشاه زمان» معروف است. این منبر بسیار مرتفع و قدیمی است که در عصر فتحعلیشاه و در سال ۱۲۴۳ق توسط معماری به نام محمد خراسانی، از چوب گلابی و گردو، به شیوه منبتکاری و بدون هیچگونه میخ فلزی ساخته شد.
ایوان ساده مسجد:
این ایوان که در قسمت شمالی مسجد و قرینه با ایوان مقصوره قرار دارد، به رواق دارالسیاده متصل است. در قسمت بالای ایوان، کتیبههایی از آیات قرآن و به خط محمدرضا امامی اصفهانی قرار داردکه از هنرهای اصیل اسلامی در قرن دهم است.
دیوارهای ایوان شمالی، با انواع کاشیهای معرق و غیرمعرق تزیین شدهاست و محل ویژه ورود آقایان به حرم مطهر امام رضا(ع) است.
ایوان شرقی مسجد:
این ایوان همانگونه که از نامش پیداست، در قسمت شرقی مسجد بنا شده و در گذشته به ایوان حاج حسن مشهور بودهاست که به رواق امام خمینی نیز راه دارد و در قسمت فوقانی وسقف ایوان بر روی سنگهای مرمر نوشتههایی به خط کوفی به چشم میخورد.
ایوان غربی مسجد:
چهارمین ایوان در مسجد گوهرشاد، ایوان غربی است که در گذشته به دلیل اینکه کانال عبور آب به مسجد از آن میگذشت، به ایوان آب مشهور بود.
ایوان غربی همچنین در گذشته به بدنه بازار بزرگ متصل بودهاست. در قسمتهای طاق این ایوان نیز با خطوط بنایی آیاتی از قرآن کریم نقش بسته است. ایوان غربی دقیقا قرینه ایوان شرقی ساخته شده است و به لحاظ نما و ابعاد و تزیینات هیچ تفاوتی با یکدیگر ندارند.
فیروزه مشهد
گنبد فیروزهای مسجد گوهرشاد یکی از زیباترین گنبدها در میان مساجد ایران است که ارتفاع آن به ۴۱ متر میرسد. گنبد مسجد در بالای ایوان مقصوره قرار دارد و حاشیه گنبد و سمت خارجی آن با آجر لعابدار و کتیبهای با خط کوفی تزیین شدهاست. در دو طرف گنبد منارههایی با ارتفاع ۴۳ متر قرار دارد که تبدیل به گلدسته میشود و روی آنها نیز با کتیبههایی مزین شدهاست.
گفتنی است که گنبد اصلی مسجد به دلیل ابعاد بزرگ (دور خارجی ۶۱/۸۵ متر) و مشکلاتی برای آن بهوجود آمد، در سال ۱۳۴۱ برداشته و گنبد فعلی ساختهشد.
مرمتهای مسجد گوهرشاد
مسجد تاریخی گوهرشاد که یادگاری از عصر تیموری در ایران است، در طول زمان و در اثر عوامل طبیعی و انسانی دچار خسارات و خرابیهایی شده است. این صدمات در هر دوره تاریخی با مرمت و بازسازی احیا شده تا به این دوره و زمان رسیده است.
در عهد صفویه و در پی حمله ازبکان به این مسجد، خرابیها و صدمات زیادی ایجاد شد که این صدمات، بعدها در دوره شاه عباس صفوی مرمت شدند. مدتی بعد با زمین لرزهای که در سال ۱۸۰۴ اتفاق افتاد، ایوان زیبای مقصوره مسجد دچار صدمه شد که مدتی بعد بر روی آن بازسازیهایی صورت گرفت.
خوب است بدانید که پس از حمله روسها به ایران و گلوله باران نظامیان روس، بخشی از گنبد و ایوان های مسجد گوهرشاد مجددا دچار خسارت شده و پس از پایان حملات دوباره مرمت و بازسازی شدند.
بازسازی گند ایوان مقصوره
گنبد ایوان مقصوره بخشی از مسجد گوهرشاد به شمار میرود که بیشترین صدمه را خصوصا در هنگانم زلزله دیده بود. بنابراین در سال ۱۳۳۹ شمسی، این ایوان به طور کامل تخریب شد تا عملیات بازسازی اصولی و اساسی بر روی آن انجام شود. بازسازی این ایوان توسط استادکاران ایرانی و زیرنظر شخصی به نام عباس آفرنده صورت گرفت و در سال ۱۳۴۱ پایان یافت. در جریان مرمت، سنگهای ازاره داخل ایوان مقصوره و همچنین سنگهای کف ایوان نیز تعویض شدند.
۴ سال بعد از مرمت ایوان مقصوره، یعنی در سال ۱۳۴۵، دور ساقه گنبد، با کتیبههایی از کاشی معرق تزیین و خرابیهای ناشی از حمله افغانها در دوران قاجاریه و افشاریه مرمت شد.
آخرین بازسازی مسجد گوهرشاد
آخرین بازسازیها در مسجد گوهرشاد پس از پیروزی انقلاب اسلانی صورت گرفت که با اضافه شدن مجموعهای از آبنماها و آبخوریها در صحن گوهرشاد، بر زیبایی این مسجد افزوده شد. امروزه صحن گوهرشاد و مسجد تاریخی آن یکی از دیدنیترین مساجد ایران و همچنین زیباترین بناها در مجموعه حرم مطهر رضوی به شمار میرود که مورد توجه گردشگران قرار دارد.
شبستانهای گوهرشاد ؛ چشمنواز و هنرمندانه
یکی از دیدنیترین قسمتهای مسجد تاریخی گوهرشاد، شبستانهای این مسجد هستند که با معماری خاص و طراحی خیرهکننده بنا شدهاند. اگر به شبستانهای گوهرشاد نگاه کنید، میبینید که به شکل قرینه در اطراف ایوانها تعبیه شدهاند. پایههای این شبستانها قطور است و سقف آنها به شکل ضربی ساخته شده. سبک معماری این شبستانهای زیبا، شبیه به معماری سنتی ایرانی است و نقش و طرح موجود بر آن چشم را به خود خیره میکند.
این شبستانها نیز بارها مورد مرمت قرار گرفتهاند اما همچنان سبک و ظاهر قدیمیشان را حفظ کردهاند.
تعداد شبستانهای گوهرشاد هفت عدد است که با نامهای شبستان گرم، سبزواری، تبریزی، نهاوندی، میلانی، نجفآبادی و علوی در دورههای مختلف تاریخی بنا شدهاند.شبستانهای زیبای مسجد، از حیث تاریخ، هنر و معماری بیهمتا هستند و با مشاهده آنها میتوانید هنر هر عصر و دوره را ببینید. هر یک از این شبستانها محل برگزاری جلسات قرآن، آموزش، سخنرانی، انجام مراسم اعتکاف، برگزاری جشنها و عزاداریها، نماز جماعت و برپایی دعاهایی همجون دعای ندبه، کمیل و توسل است.
شبستانهای زیبا و تاریخی مسجد گوهرشاد میتواند روحتان را با معنویت گره بزند و حال و هوای خوبی را برایتان ایجاد کند.
واقعه گوهرشاد ؛ کشتار مردم مظلوم مشهد
یکی از مهمترین و در عین حال فاجعهبارترین رخدادهای سیاسی در کشور، واقعه گوهرشاد است. این واقعه در دوره پهلوی اول و در سال ۱۳۱۴ اتفاق افتاد. در آن زمان، به دستور رضا شاه، سیاست تغییر لباس مردم و کشف حجاب پیش گرفته شد. در جریان این سیاست، عدهای از مردم در مسجد گوهرشاد دست به تجمع و تحصن زدند و هر لحظه به جمعیت تحصن کنندگان افزوده شد. در این میان آیتالله سید حسین قمی را نیز به حصر بردند و آتش اعتراضات بیشتر شعلهور شد.
درگیری میان مردم و نیروهای نظامی شدت گرفت و مردمی که در مسجد جمع شده بودند با بیرحمی سرکوب شدند. در این اتفاق آدنمهای زیادی از جمله کودکان نیز کشته شدند که سندی بر مظلومیت مردم بیدفاع است در این واقعه بیش از ۱۶۰۰ نفر کشته و تعدادی زیادی نیز مجروح شدند.
پس از آن نیز عده زیادی از علما و روحانیون مشهد به دستور رضا شاه تبعید شدند و ننگ این واقعه و کشتار مردم تا همیشه بر پیشانی تاریخ و حکومت پهلوی ماندگار شد.
جاذبههای اطراف مسجد گوهرشاد
آرامگاه نادر افشار
یکی از جاذبههای اطراف مسجد گوهرشاد، آرامگاه نادرشاه افشار است که قوامالسلطنه در اواخر حکومت قاجار، این آرامگاه را برای او ساخت و استخوانهای وی را از مشهد به آنجا منتقل کرد. این آرامگاه در ابتدا بنایی خشت و گلی بود که بعدها جای خود را به بنایی جدید، داد. این آرامگاه در مجاور چهارباغ شاهی و روبروی حرم امام رضا قرار دارد که میتوانید از آن دیدن کنید.
بازار رضا
بازار رضا از دیگر دیدنیهای نزدیک به مسجد گوهرشاد است. این بازار سنتی و قدیمی یکی از پرطرفدارترین دیدنیهای مشهد است که میتوانید از قدم زدن در آن لذت ببرید و سوغاتیهای مشهدی را خریداری کنید.
موره حرم مطهر رضوی
موزه حرم مطهر رضوی نیز یکی از جاذبههای دیدنی اطراف مسجد گوهرشاد و داخل مجموعه حرم است که بسیار جالب توجه و محبوب واقع شده است. هر روزه عده زیادی از گردشگران و مسافران به این موزه دیدنی میروند. در سفر به مشهد و بعد از زیارت امام رضا (ع) و بازدید از مسجد تاریخی گوهرشاد، میتوانید از این موزه نیز دیدن کنید.
بهترین زمان سفر به مشهد و بازدید از مسجد گوهرشاد
شهر مشهد از جمله شهرهای ایران است که زمستانهای سرد و خشکی دارد و در این فصل هوا به شدت سرد میشود. بسیاری از افراد به دلیل این سرما، فصل زمستان را برای سفر انتخاب نمیکنند. در عوض هوای مشهد در فصل بهار و خصوصا اواخر فروردین و اوایل اردیبهشت، بسیار مطبوع و دلپذیر است. بنابراین اگر میخواهید به مشهد سفر کنید و این مشجد زیبا را ببینید، بهتر است فصل بهار را انتخاب کنید.
سفر به مشهد، در فصل تابستان نیز، به دلیل تعطیلی مدارس، طرفداران زیادی دارد. اما باید بدانید که در این زمان مشهد و حرم رضوی پرجمعیتتر از دیگر زمانها است و ممکن است شلوغی حرم شما را اذیت کند.
برای رفتن به مشهد و دیدن مسجد گوهرشاد، از نظر آبوهوایی، بهترین زمان پاییز و همچنین ماههای اسفند تا اردیبهشت است؛ چرا که این منطقه در فصل زمستان آبوهوای بسیار سرد و خشک دارد و در فصل تابستان بسیار گرم است.
اطلاعات بازدید از مسجد گوهرشاد :
ساعات بازدید: همه روزه، ۲۴ ساعته
قیمت ورودی: رایگان
آدرس مسجد گوهرشاد: مشهد، حرم مطهر رضوی، صحن گوهرشاد.
مسیر دسترسی به مسجد گوهرشاد مشهد:
برای رفتن به مسجد گوهرشاد، باید به استان خراسان رضوی و شهر مشهد سفر کنید. این مسجد در جنوب حرم متبرک امام رضا(ع) قرار دارد. برای سفر به مشهد به راحتی و با توجه به بودجه خود میتوانید انواع وسایل نقلیه از جمله قطار، اتوبوس، هواپیما و ماشین شخصی را انتخاب کنید.
فاصله مکانی از پایتخت تا شهر مشهد ۹۰۰ کیلومتر و مدت زمان سفر با هواپیما حدود ۱ساعت و ۳۰ دقیقه، با اتوبوس و یا خودروی شخصی در حدود ۱۰ الی ۱۱ ساعت و با قطار در حدود ۱۲ ساعت است.
آدرس مسجد گوهرشاد روی نقشه گوگل
سفرزونیهای عزیز، اگر خاطرهای درباره بازدید از مسجد گوهرشاد دارید با ما در میان بگذارید.
برای آشنایی بیشتر با دیدنی های مشهد کلیک کنید.
نسترن زینللی
مطالب مرتبط
پربحث ترین مطالب
- تعداد نظرات: 372
- تعداد نظرات: 169
- تعداد نظرات: 161
- تعداد نظرات: 158
- تعداد نظرات: 150
- تعداد نظرات: 146
- تعداد نظرات: 131
- تعداد نظرات: 128
- تعداد نظرات: 121
- تعداد نظرات: 115