کاروانسرای سعد السلطنه ، بزرگ‌ترین کاروانسرای شهری جهان

قزوین شهری‌ است که خیلی از ما برای رفتن به شهرهای دیگر از آن عبور کرده‌ایم اما کمتر پیش آمده که به عنوان مقصد گردشگری در این شهر توقف کرده باشیم، اما به قول معروف آب در کوزه و ما گرد جهان می‌گردیم. قزوین در ۱۵۰ کیلومتری پایتخت قرار دارد و همسایه‌ی استان‌هایی است که اهالی‌شان برای گشت‌وگذار راهی شهرهای دور می‌شوند و از گنجینه‌ا‌ی تاریخی در کنارشان غافلند. در این مطلب قصد داریم از یکی از زیباترین و مشهورترین جاذبه‌های تاریخی شهر قزوین یعنی کاروانسرای سعد السلطنه برایتان بگوییم. هرچند دیدنی‌ها و جاذبه‌های قزوین تنها به این یک مورد ختم نمی‌شود اما این کاروانسرا بهانه‌ی کافی برای سفر به شهری است که کمتر قدر دانسته شده. با سفرزون همراه باشید.

یادگاری از شکوه گذشته : کاروانسرای سعد السلطنه

نمای ۳۶۰ درجه کاروانسرای سعد السلطنه روی نقشه گوگل

قزوین در متون تاریخی با نام‌های مختلفی نامیده‌ شده است که نشان از نقش پررنگ آن در تاریخ فلات ایران دارد. یونانیان آن را راژیا می‌نامیدند و دوره‌ی اشکانیان با نام اُردپا شناخته می‌شد. وقتی قوم کاسیت در این شهر ساکن شدند، نام کاسپین را بر آن نهادند و در دوره‌ی ساسانیان کشوین نام گرفت و رونق این شهر هم در همین دوره و زمان پادشاهی شاپور ساسانی آغاز شد. قرن‌ها بعد از سلسله‌ی ساسانیان، قزوین به عنوان نخستین پایتخت صفویان انتخاب شد و ۵۷ سال پایتخت این سلسله‌ی قدرتمند باقی ماند و آثار زیادی از این دوره در قزوین به یادگار مانده است.

آدرس کاروانسرای سعد السلطنه روی نقشه گوگل

رونق شهر قزوین بعد از سلسله‌ی صفویه هم ادامه پیدا کرد و در دوره‌ی قاجار هم یکی از مهم‌ترین شهرهای ایران بود. در اواخر سلطنت ناصرالدین‌شاه، حاکم وقت قزوین به نام سعد السلطنه اصفهانی، برای تسهیل مراودات بازرگانی با عثمانی و روسیه تزاری، دستور داد کاروانسرایی در این شهر ساخته شود که کاروانسرای سعد السلطنه نام گرفت.

این کاروانسرا که با نام‌های دیگری همچون سرای سعدیه و سرای سعادت هم شناخته می‌شود،  وسیع‌ترین کاروانسرای درون شهری ایران و بزرگ‌ترین کاروانسرای سرپوشیده‌ی جهان است و حدود شش هکتار مساحت دارد.

در سفرزون بیشتر بخوانید: کاروانسراهای ایران ،اقامتگاه‌هایی به وسعت تاریخ

درباره‌ی موقعیت شهری سرای سعادت قزوین

گفتیم سرای سعادت هم یکی دیگر از نام‌های این کاروانسرای زیبا است، عده‌ای می‌گویند محل کنونی کاروانسرا در زمان حکمرانی صفویان، محل بازی چوگان بوده و کاخ باغ سعادت نامیده می‌شده و نام سرای سعادت از آن زمان روی این محل که بعدها کاروانسرا در آن ساخته شد باقی مانده است. به هر ترتیب، این کاروانسرا با نام‌های چندگانه‌اش که حکایت از گذشته‌ای غنی دارد امروز از جمله مهم‌ترین و باارزش‌ترین آثار تاریخی ایران است.

سرای سعد السلطنه در خیابان امام خمینی قزوین یعنی در مرکز این شهر زیبا و قدیمی و در جوار بازار قزوین و عمارت چهل ستون قرار دارد و یکی از ۳۸ بنای منتخب میراث فرهنگی ایران است. عملیات مرمت این بنای ارزشمند و بی‌نظیر که از بزرگ‌ترین بناهای عمومی و سراهای بازرگانی دوره‌ی قاجار است و به شهرداری قزوین واگذار شده بود، اخیرا به پایان رسیده است.

درباره‌ی معماری بی‌نظیر سرای سعد السلطنه

کاروانسرای سعد السلطنه با مساحت شش هکتاری‌اش، کامل‌ترین و بزرگ‌ترین سرای سنتی ایران است. معماری این سرا در نوع خود بی‌نظیر است و به شکل یک چهار ضلعی ساخته شده. در هر یک از چهار ضلع یک ایوان با طاق‌نمای آجرکاری و مقرنس‌کاری و یک حیاط وجود دارد. یکی دیگر از جذابیت‌های بازارچه سعدیه وجود سراهای تودرتو و به هم پیوسته، دالان‌های بلند و هشتی‌های باشکوه است. این بنا شش حیاط به نام‌های سعدیه، سعد السلطنه، نگارالسلطنه، قهرمانی، بهشتی و راسته وزیر دارد که در آنها حجره‌هایی با تزئینات خاص آجری دیده می‌شود.

ویژگی مهم دیگر سعد السلطنه وجود چندین حمام، تیمچه، چارسوق، مسجد، چایخانه، شترخان و غیره است و از این لحاظ در میان کاروانسراهای ایران منحصربه‌فرد است. اما مهم‌ترین قسمت این بنای بی‌نظیر و باشکوه چهارسوق است که بر بلندای آن گنبد بزرگ کاشیکاری خودنمایی می‌کند. در اطراف گنبد چهار نیم‌گنبد طراحی شده که نقش نورگیر را دارند. در انتهای کاروانسرا مسجدی متعلق به دوران فتحعلیشاه قاجار قرار دارد و با مساحتی حدود ۱٫۵ هکتار بزرگ‌ترین مسجد تاریخی قزوین است.

قسمت‌های مرمت شده کاروانسرای سعد السلطنه این روزها کاربری متفاوتی پیدا کرده‌اند و حجره‌های بازار به تولیدکنندگان و هنرمندان صنایع دستی محلی مانند فرش‌بافان، گلیم‌بافان، جاجیم‌بافان و منبت‌کاران واگذار شده است. در گوشه و کنار کاروانسرا هم چندین کافه و رستوران زیبا با طراحی سنتی وجود دارد که می‌توانید بعد از یک گشت‌وگذار طولانی در آنها استراحت کنید. پیشنهاد ما برای آسودن، کافه نگار السلطنه در بازار وزیر است. این کافه چیدمان کلاسیک ایرانی بسیار زیبایی دارد و فضای آجرکاری شده‌اش حال و هوایی نوستالژیک را تداعی می‌کند.

شما آدم نوستالژی‌بازی هستید؟ کدام فضا حال و هوای خوب قدیم را برای شما تداعی می‌کند؟ آیا تا به‌حال به کاروانسرای سعد‌السلطنه رفته‌اید؟