قلعه سر‌یزد ؛ ارگی تماشایی بازمانده از دل تاریخ

حتما تا به حال برایتان پیش آمده که با مشاهده‌ی جاذبه‌ای تاریخی و یادگاری از دوران گذشته، از میزان هوش، توانایی و خرد جمعی انسان‌های پیش از ما شگفت‌زده شده باشید. بنا‌هایی که از نظر زیبایی و مهندسی، سرآمد دوره‌ی خود بودند و ساخته می‌شدند تا آیندگان را به تحسین وا‌دارند. در فاصله‌ی کمی از شهر تاریخی یزد، قلعه‌ای قرار گرفته که سالیان طولانی مسئولیت حفاظت از جان و مال مردم‌اش را به عهده داشته است. قلعه سر‌یزد ، قلعه‌ای است مربوط به دوران پیش از اسلام که امروز تنها بقایایی از شکوه و عظمت گذشته‌اش را در مقابل دیدگان ما به نمایش می‌گذارد. قلعه‌ای ساخته شده از خشت و گل که به عنوان یکی از کهن‌ترین و عظیم‌ترین صندوق‌های امانات در طول تاریخ از آن یاد می‌شود. سفرزون را تا انتها همراهی کنید تا بیشتر از شگفتی‌های این قلعه‌ی باستانی، برایتان بگوییم.

قلعه‌ی سر‌یزد ، در مجاورت جاده‌ی یزد ـ کرمان قرار داشته و از بزرگ‌ترین و زیبا‌ترین  قلعه‌های دفاعی در کویر مرکزی ایران است. قلعه در روستای سر‌یزد از توابع شهرستان مهریز استان یزد واقع شده و مربوط به دوره‌ی ساسانیان است. نکته‌ی جالب در مورد این قلعه آن است که چندان کاربری نظامی نداشته و بیشتر در حکم گاو‌صندوقی برای اموال مردم در برابر هجوم دشمنان به شمار می‌رفته است. همین ویژگی است که باعث شده لقب کهن‌ترین صندوق امانات جهان را به آن بدهند. با وجود گذشت قرن‌های متمادی، این قلعه کماکان بخش قابل توجهی از زیبایی‌ و عظمت خود را حفظ کرده است. همین امر باعث شده تا مسئولین وقت در خرداد‌ماه ۱۳۵۴، این اثر را ثبت ملی کنند.

موقعیت قلعه سر‌یزد

قلعه‌ی سر‌یزد در فاصله‌ی پنج کیلومتری شمال جاده‌ی یزد ـ کرمان و در پهنه‌ی کشت‌خان مجاور روستای سر‌یزد قرار گرفته است. این روستا در حال حاضر از توابع دهستان خورمیز از بخش مرکزی مهریز است و ۴۰ کیلومتر از شهر یزد فاصله دارد. سر‌یزد از روستا‌های تاریخی استان و دارای بافتی قدیمی و خانه‌های بسیار زیبا با بادگیرهای دل‌پسند است. 

کاربری اصلی قلعه سر‌یزد

پیش از پرداختن به هر موضوعی در معرفی قلعه‌ی سریزد، باید از کاربری این قلعه صحبت کرد. این قلعه که قدمت آن به حکومت ساسانیان می‌رسد در اصل کاربرد نظامی نداشته و از آن به عنوان ذخیره‌سازی غلات و مواد غذایی استفاده می‌کرده‌اند. علاوه بر غلات، روستاییان در مواقع هجوم و غارت، پول، طلا و زیورآلات خود را هم در این قلعه نگهداری می‌کرده‌اند. در داخل قلعه اتاق‌ها و حجره‌های فراوانی وجود داشت که هر کدام دارای درب و کلید مجزا بود و مردم از آن برای نگهداری و ذخیره‌سازی اشیاء گران بها نظیر طلا، جواهرات و حتی غلات استفاده می‌کردند. به همین دلیل است که این قلعه را کهن‌ترین و بزرگ‌ترین صندوق امانات بانکی ایران و جهان می‌دانند.

معماری قلعه سر‌یزد

قلعه‌ی زیبای سریزد، بیش از هشت‌هزار متر‌مربع مساحت دارد. هسته‌ی اولیه‌ی آن مربوط به دوران ساسانی است و در دوره‌ی صفویه در سه طبقه مرمت و بازسازی شده است. هر سه طبقه از خشت و گل ساخته شده و مصالح مورد استفاده در آن نیز آجر و گچ بوده است. معماری ویژه‌ی قلعه آن را در ردیف قلعه‌های با ارزش ایران قرار داده به‌طوری‌که صاحب‌نظران آن را از نظر جلوه‌های معماری حتی جالب‌تر از ارگ بم می‌دانند. پیچیدگی طراحی در فضاهای داخلی، به همراه برج و باروها و تزئینات هندسی ساده و با‌وقار بر روی آن‌ها و حجم زیبای بیرونی بنا در دل دشت از زیبایی‌های منحصر به فرد آن است. در معماری قلعه تزئیناتی نظیر کادربندی و شومینه‌سازی دیده می‌شود. در دو طرف راهروها، حجره‌هایی قرار گرفته‌اند که تعدادشان در مجموع به ۴۶۸ عدد می‌رسد. هر‌کدام از حجره‌ها دارای درب و کلیدی مجزا برای ذخیره‌سازی اشیاء گرانبهای روستاییان بوده است.

امنیت قلعه سر‌یزد

طبیعی است که برای تأمین امنیت کهن‌ترین صندوق امانات جهان، تمهیدات امنیتی ویژه‌ای اندیشیده باشند. چند لایه‌ی دفاعی برای امنیت این قلعه در نظر گرفته شده بود. نخست آن‌که اطراف این بنا را خندقی به عرض تقریبی شش متر و عمق بین سه تا چهار‌متر محصور کرده که اولین لایه‌ی دفاعی قلعه به‌شمار می‌آمد. ساختمان قلعه هم دارای دو حصار متحدالمرکز تو در تو با برج و بارو‌هایی بلند و تسخیر‌‌ناپذیر است. حصار بیرونی با ارتقاع شش متر شامل سه برج مدور و یک برج مکعب شکل و حصار داخلی با ارتقاع ۹ متر شامل شش برج مدور است. همچنین قلعه دارای دو درب اصلی و پشتیبان بوده است. درب اصلی به صورت متحرک بوده و به وسیله‌ی طناب و قرقره‌هایی از سمت پایین به بالا باز و بسته می‌شده است. زمانی که درب اصلی به‌وسیله‌ی دشمن شکسته می‌شد و دشمن به درون قلعه راه می‌یافت، درب پشتیبان قلعه بسته می‌شد.

فضا‌های متنوع قلعه سر‌یزد

فضای اصلی و مرکزی قلعه شامل انبار‌ها، خانه‌ها و اتاق‌های مسکونی قلعه‌نشینان بوده است. درب ورودی قلعه در سمت شمال آن قرار داشته که بر روی خندق مقابل آن پل متحرکی نصب بوده است که شب هنگام به کمک طناب و قرقره بلند می‌شده و در پشت دروازه قرار می‌گرفته است. با برداشتن پل متحرک از روی خندق، ارتباط داخل و خارج قلعه از یکدیگر قطع می‌شد. پس از عبور از روی خندق و دروازه‌ی اصلی، محوطه‌ای وجود دارد که با پلکان بسیار باریک خشتی، به طبقه‌ی بالای قلعه می‌رسد و از آنجا می‌توان وارد ده‌ها حجره‌ی خشتی شد. فضاهای داخلی این قلعه در دو طبقه و بعضا سه طبقه شامل بخش‌های مسکونی، خدماتی و … با نظم و چیدمان خاصی بنا شده است. از آخرین طبقه قلعه‌ی سر‌یزد می‌شود فضای اطراف و سقف‌های گنبدی حجره‌ها را مشاهده کرد که بسیار حیرت‌انگیز و بی‌نظیر به‌نظر می‌رسد.

امکانات گردشگری قلعه‌ سر‌یزد

بدون شک قدم زدن در میان دالان‌های باریک و سرک کشیدن درحجره‌های قلعه، تاریخ را در ذهن تداعی می‌کند. اما در این بین امکاناتی هم از سوی مسئولین میراث فرهنگی در نظر گرفته شده است. برای مثال در گوشه‌ای از حیاط شرقی بنا، میز و نیمکت‌های فلزی چیده شده و با انواع وسایل، صندوق‌ها، ابزار و گیوه‌های قدیمی تزئین شده است. کلاژ با‌سلیقه‌ای که منظره‌ای چشم‌نواز ساخته و نگاه اغلب گردشگران را به خود جلب می‌کند. به علاوه در این قسمت آش و چای آتشی هم عرضه می‌شود که گردشگران می‌توانند بنا به تمایل، خوراکی مورد نظر خود را سفارش دهند.

جاذبه‌های نزدیک

به جز قلعه‌ی سریزد، قلعه‌ی دیگری به نام مهر‌پادین نیز در شهرستان مهریز وجود دارد که در نوع خود دیدنی است. خود روستای سر‌یزد هم از روستا‌های تاریخی استان است و جاذبه‌هایی همچون کاروانسرا، چاپارخانه، مسجد، آب‌انبار، حسینیه، رباط و دروازه‌ی تاریخی دارد. به علاوه، دروازه‌ی شهر فرافر هم از دیگر جاذبه‌های روستاست. دروازه‌ای که گویا هزار سال قدمت دارد و ورودی شهر یزد در گذشته‌های دور محسوب می‌شده است.

اطلاعات بازدید از قلعه سر‌یزد

ساعت بازدید : از ساعت ۸ تا ۱۶:۳۰ (‌همه روزه به جز ایام تعطیل)

قیمت بلیط : ۲ هزار تومان

آدرس قلعه سر‌یزد : استان یزد، شهرستان مهریز، روستای سر‌یزد، قلعه سر‌یزد

مسیر دسترسی به قلعه سر‌یزد 

برای دسترسی به قلعه‌ی سریزد باید خود را به شهرستان مهریز در ۴۰ کیلومتری شهر یزد برسانیم. در پنج کیلومتری مهریز و در مجاورت جاده‌ی یزد ـ کرمان، روستای سریزد واقع شده است. قلعه‌ی سریزد نیز درست در مجاورت همین روستا قرار دارد.

آدرس قلعه سر یزد روی نقشه گوگل

آیا فکر می‌کردید که در میان جاذبه‌های تاریخی، صندوق امانتی از جنس خشت و گِل، وجود داشته باشد؟! میزان اشتیاق‌تان برای بازدید از قلعه‌ی سریزد را با سفرزون در میان بگذارید.

برای آشنایی بیشتر با دیدنی های یزد کلیک کنید.