پاسارگاد شیراز ، شهری باشکوه به زیبایی افسانه‌های ملل

این‌بار در سفرزون راهی شیراز می‌شویم و به سوی شمال آن حرکت می‌کنیم، با عبور از جاده‌ی شیراز _ اصفهان از سعادت شهر می‌گذریم و به‌سوی روستای «مادر سلیمان» می‌رویم، با گذشت چهار کیلومتر به پاسارگاد شیراز می‌رسیم و ماجراجویی خود را آغاز می‌کنیم. اینجا سرزمینی است که با هنر معماران و خوش ذوقی کوروش بنا شد تا به یکی زیباترین شهرهای زمان خود و پس آن بدل شود. پاسارگاد شیراز در میان دشتی است وسیع که ۱۹۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد و در میان حصاری از کوه‌ها قرار گرفته است.

پاسارگاد شیراز ، میراث با شکوه کوروش

پاسارگاد شیراز شهری است که با بناهای مختلف و باغ‌های افسونگرش بسیار معروف است. این شهر که در غالب کلی خود از بناهای یونانی الهام گرفته است در بعضی از موارد به تخت جمشید شباهت دارد. این شهر که  در روزگار کوروش پا گرفت به‌عنوان مرکز حکومت او انتخاب شد. پیش از آن‌که کوروش در نبرد آخر خود با  ماساگت‌ها کشته شود برای خود آرامگای در قلب پاسارگاد شیراز طراحی کرده بود.

نام پاسارگاد شیراز و روایت‌هایش

برای توضیح معنای نام این شهر روایت‌های مختلفی وجود دارد:

•  نام پاسارگاد شیراز در اصل به معنی نیکان روزگار است.نام اصلی شهر  چیزی شبیه «پَسَرگَد» بوده و تلفظ امروزی نیز درست است و رابطه‌ای میان این نام و «پارس» نیست.
• نام پاسارگاد شیراز از اسم قبیله‌ی شاهان پارسی یعنی قبیله «پاسارگاد شیراز » گرفته شده که «آنان که گُرز گران می‌کشند» معنی می‌داده.

پایتختی با عظمت جهانی

مجموعه پاسارگاد شیراز بخش‌های مختلفی در خود دارد که هر کدام از آن‌ها به نوعی بر شگفتی بینندگان می‌افزاید. این بخش‌ها شامل این موارد می‌شوند و در ادامه به اختصار در خصوص هر یک از آن‌ها صحبت می‌کنیم.

• آرامگاه کوروش بزرگ
• کاروانسرای مظفری
• کاخ اختصاصی
• کاخ بارعام
• مجموعه باغ ایرانی

• کاخ دروازه
• سنگ دروازه
• برج سنگی
• تل تخت
• محوطه مقدس

آرامگاه کوروش ، بنایی زیگوراتی

این اثر یکی از برجسته‌ترین بخش‌های این مجموعه‌ی وسیع است که در بخش جنوبی دیده می‌شود. بنای آرامگاه کوروش که طبق طرحی از خود کوروش بنا شد یکی از ساده‌ترین آرامگاه‌ها است. بنایی پلکانی که یادآور سازه‌های زیگوراتی است و مانند عبادتگاهی ساده و کوچک در قلب پاسارگاد شیراز می‌درخشد. این بنا در راس سکویی شش پله‌ای قرار دارد و قاعده آن مربع مستطیلی به وسعت ۱۶۵ متر مربع است.

آرامگاه کوروش خود به تنهایی روایتی مفصل دارد. این بنا در تمامی دوره‌ها ارزشمند و مورد احترام بوده چرا که یکی از پیامبران صلح و برابری زیر سقف آن آرام گرفته است.

کاروانسرای مظفری ، پا گرفته از کاخ

این اثر در وسعتی بالغ بر ۲۰۸ متر مربع از سنگ‌هایی که از بنای کاخ پاسارگاد شیراز ربوده شده‌اند ساخته شده. کاروانسرای مظفری در نزدیکی آرامگاه کوروش قرار دارد. این کاروانسرا نمایی نامنظم دارد و در آن اتاق‌هایی کوچک و بزرگ در نظر گرفته شده است.

این بنا حیاطی به وسعت ۴۰/۱۶ در ۵۰/۱۸ متر دارد و ایوان‌های آن ۳۰/۳ متر پهنا دارند. گفته می‌شود که بنای کاروانسرای مظفری در دوره آل مظفر به دستور شاه شجاع مظفر در بنا شده است.

کاخ اختصاصی ، شکوهی در پردیس 

یکی از باشکوه‌ترین بناها کاخ اختصاصی است. این کاخ که وسعت آن به ۳۱۹۲ متر مربع می‌رسد از بخش‌های مختلفی تشکیل شده. یک تالار در بخش مرکزی کاخ قرار دارد و ایوان‌های شرقی و غربی در دو سمت آن هستند. بر اساس بررسی‌ها می‌توان گفت این کاخ منزل مسکونی کوروش کاربرد داشته.

درگاه‌های کاخ تصاویری از پادشاه بر تن خود دارند که به همراه چتردار خود ایستاده است. در این تصاویر شاه ردایی بلند و چیندار بر تن دارد که دکمه‌هایی طلایی روی قرار دارد. در نزدیکی درگاه شرقی رو به پردیس سکویی سنگی قرار دارد که احتمال می‌رود محلی برای استراحت پادشاه و تماشای باغ بوده. برای بنای این کاخ از سه نوع سنگ سفید مرمرنما، سنگ آهکی و سنگ ماسه‌ای کبود استفاده شده است.

گرچه در حال حاضر آثار زیادی از این کاخ باقی نمانده اما بازدید از آن که در نهایت سادگی با تزئیناتی معمولی وستون‌هایی استوار بنا شده است خالی از لطف و زیبایی نیست.

کاخ بارعام ، نخستین مقر سازمان ملل

این کاخ در محور شمال غربی_جنوب شرقی پاسارگاد شیراز بنا شده است و یک تالار وسیع به‌همراه هشت ستون دارد که تنها یکی از آن ستون‌ها پا بر جا است. چهارسوی کاخ را چهار ایوان در بر گرفته‌اند. این کاخ محلی برای پذیرایی از مهمانان پادشاه بوده  و می‌توان ادعا کرد که نخستین مقر سازمان ملل بوده و بسیاری از مباحث مهم در خصوص مسائل حقوق بشری زیر سقف همین کاخ مطرح شده است.

برای زیرستون‌ها و سرستون‌های تالار مرکزی از سنگ یه و تنه‌ی ستون‌ها از سنگ سفید استفاده شده است. این بنا  ۲۴۷۲ متر مربع وسعت دارد و درگاه‌های آن هر کدام طرح و نقش‌هایی از ماهی، پای انسان، عقاب و گاو دارند و برگرفته از سنت ملت‌ها است.

از باقی‌مانده‌های این کاخ می‌توان به سه جرز سنگی آن اشاره کرده که برفراز یکی از آن‌ها کتیبه‌ای قرار دارد و سه خط پارسی باستان، عیلامی و بابلی در آن به چشم می‌آید. این کتیبه حامل این متن است: : «آدم کوروش خشایثی یه هخامنشی یه» «من کوروش شاه هخامنشی (ام)»

باغ‌های پاسارگاد شیراز ، بهشتی زمینی

باغ‌های پاسارگاد شیراز را می‌توان نقطه‌ی شروعی برای بنای باغ‌های ایرانی در سال‌های بعد دانست. این باغ‌های زیبا که پردیس کوروش خوانده می‌شدند در حال حاظر دیگر مانند سابق نیستند و از مساحت آن‌ها بسیار کاسته شده است. باغ‌های پاسارگاد شیراز با هزار رنگ دلفریب طبق سلیقه‌ی کوروش آراسته شده‌اند و تمام کاخ درون این باغ‌ها قرار داشته‌اند.

برای تامین سیستم آبرسانی این باغ از انشعابی که از رودخانه پلوار جدا می‌شده استفاده می‌کردند. باغ شاهی آب مورد نیاز خود را از طریق انشعاب‌هایی که از رودخانه پلوار جدا می‌شده تأمین می‌کرده‌است.

کاخ دروازه ، ورودی پاسارگاد شیراز

این کاخ ۷۲۶ متر مربع وسعت دارد و در بخش شرقی مجموعه بنا شده است. تالار این کاخ حدود ۶۸۶ متر مربع است. بر اساس بررسی‌ها سقف این کاخ عظیم را هشت ستون سنگی سرپا نگه می‌داشته‌اند. در حال حال اثر چندانی از این کاخ و ستون‌های آن باقی نمانده است.

یکی از سنگ‌نگاره‌های نسبتا سالمی که در مجموعه قابل بازدید است در همین کاخ به‌جا مانده. این سنگ‌نگاره طرحی است از انسانی چهاربال که در حال نیایش است.

برج سنگی ، اثری زیبا

برج سنگی را می‌توان یکی از زیباترین آثار موجود در پاساگارد دانست. این برج در ابتدا بنایی چهارگوش بوده اما در حال حاضر تنها دیواره‌ای از این برج باقی مانده است. ارتفاع برج نزدیک به ۱۴ متر و قاعده آن ۲۳/۷ * ۲۷/۷ متر است که بر سکویی سه پله‌ای قرار گرفته‌است. ورودی بنا به سوی شمال غربی تعبیه شده و نزدیک به ۵۰/۷ متر از سطح زمین ارتفاع دارد که با یک پلکان ۲۹ پله‌ای به اتاق بالای برج دسترسی داشته‌اند.

این برج را می‌توان یکی از خاص‌ترین آثار معماران هخامنشی دانست که درساخت آن از سنگ‌های مرمر و سنگ‌های سیاه استفاده کرده‌اند. در خصوص کاربری این اثر نظرات مختلفی وجود دارد که برخی آن را مقبره کمبوجیه ،آتشکده یا گنج‌خانه می‌دانند اما احتمال می‌رود که این بنا کاربردی آئینی داشته است.

تل تخت ، تختگاهی سلطنتی

این تختگاه را با نظارت برترین معماران و تحت فرمان کوروش ساختند. این سکوی عظیم را در برهه‌ای از تاریخ تحت عنوان مادر سلیمان یاد می‌کردند. تل تخت در طی تاریخ تغییرات بسیاری به‌خود دید و بخش‌های متفاوتی به آن افزوده شد:

ساختارهای سنگی؛ عموماً مربوط به دوره اول هخامنشی

ساختارهای خشتی؛ مربوط به دوره‌ دوم هخامنشی

ساختارهای خشتی و سنگی؛ مربوط به دوره سلوکی و اشکانی

ساختاری خشتی، آجری و سنگی؛ مربوط به اواخر دوره ساسانی

محوطه مقدس ، جایی برای نیایش‌ها

در شمال غربی اگر از تپه ماهورها عبور کنیم به محوطه‌ای باستانی می‌رسیم که دو سکوی سنگی سفید رنگ و تپه‌ای مستطیل شکل در آن به چشم می‌خورد. این بخش از پاسارگاد شیراز را محوطه مقدس می‌نامند.

بر اساس مطالعات به‌نظر می‌رسد سکوها را به‌عنوان آتشدان در مراسمات مذهبی استفاده می‌‌کرده‌اند.این ساختار دارای پنج طبقه بوده که طبقه‌های یکم تا چهارم از سنگ لاشه و طبقه پنجم از خشت ساخته شده‌است. در نمای شمالی ساختار، یک پله جهت دسترسی به طبقات بالاتر با استفاده از سنگ لاشه ایجاد شده که ۲۰/۲ متر ارتفاع و ۵۰/۱ متر عرض دارد. با توجه به بررسی‌ها و مطالعات انجام شده می‌توان نتیجه گرفت که این ساختار در ارتباط با آتشدانهای سنگی و جهت اجرای مراسم قربانی یا تشریفات مذهبی ساخته شده‌است.

کلیاتی در خصوص معماری پاسارگاد شیراز

اگر بخواهیم در پایان یک جمع‌بندی در خصوص مصالح استفاده شده در مجموعه پاسارگاد شیراز داشته باشیم باید بگوییم عمده مصالحی که به‌کار رفته سنگ، آجر، خشت خام و چوب است. رنگی که بیشتر در بناها به چشم می‌خورد قرمز است و سنگ‌های استفاده شده سنگ آهکی سفید رنگ، سنگ کبود سخت و سیاه مرمرین شکننده هستند. این اثر شگفت‌انگیز تاریخی در فهرست آثار جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

اگر شما هم به پاسارگاد شیراز سفر کرده‌اید از تجربه‌تان بنویسید.

برای آشنایی بیشتر با دیدنی های شیراز کلیک کنید.