تخت جمشید، پارسه یا پرسپولیس نام یکی از شهرهای ایران باستان است که در شمال شهرستان مرودشت و در فاصله‌ی ۵۷ کیلومتری شیراز در استان فارس قرار دارد. این بنا شاهکاری بی‌مانند در معماری ایران باستان است. طرح این شهر در سال‌های آخر پادشاهی داریوش بزرگ -سال ۵۱۸ پیش از میلاد- ریخته شد و ادامه‌ی ساخت و تکمیل آن توسط خشایارشا (پسر داریوش) و اردشیر اول (نوه‌ی وی) انجام گرفت. کاخ های تخت جمشید بسیار متنوع بوده اند. کاخ‌هایی باشکوه و مجلل، که هر یک کاربرد خاص خود را داشته‌اند. در این مطلب قصد داریم به معرفی دقیق‌تر این کاخ‌ها می‌پردازیم. پس با ما در سفرزون همراه شوید.
معماری کاخ های تخت جمشید
در طراحی تمامی کاخ های تخت جمشید از سبک معماری هیپوستیل مصری استفاده شده است. در این نوع معماری، یک تالار مرکزی چهارگوش وجود دارد که سقف افقی آن روی ستون‌های بلندی که به طور منظم در چند ردیف کنار هم قرار گرفته‌اند، قرار می‌گیرد. هخامنشیان با افزودن ایوان‌هایی به طرفینِ این تالار مرکزی، تغییراتی در این طرحِ ساده ایجاد کردند. بزرگیِ برخی از تالارهای تخت جمشید به اندازه‌ای بود که پذیرایی از ده‌ها هزار نفر را به طور همزمان امکان‌پذیر می‌ساخت. بعضی از کاخ‌ها به قدری بزرگ بودند که هنوز هم مشخص نشده که نور درون آن‌ها چگونه تأمین می‌شده است.
تمامی دیوارهای کاخ‌ها از از خشت خام ساخته شده بود که امروزه اثری از این دیوارهای خشتی باقی نمانده است. روی این دیوارها را با گچ پوشانده بودند. بیرون دیوارها سفید رنگ و درون آن‌ها سبز کمرنگ بود. کف تالار نیز با گچ قرمز رنگ پوشانده شده بود که هنوز هم در کف برخی از کاخ‌ها، بخش‌های بسیار کوچکی از این گچ قرمز رنگ به چشم می‌خورد.
در سفرزون بخوانید: پاسارگاد شیراز ، شهری باشکوه به زیبایی افسانه‌های یونانی
مهم‌ترین کاخ های تخت جمشید
در ادامه با مهم ترین کاخ های تخت جمشید آشنا خواهید شد.
کاخ دروازه‌ی کشورها، محل استراحت نمایندگان کشورها
این کاخ با نام‌های «کاخ دروازه‌ی ملل» و «دروازه‌ی خشایارشا» نیز شناخته می‌شود و یکی از کوچکترین کاخ های تخت جمشید است. نمایندگان کشورهای تابع، پس از گذشتن از پلکان بزرگ ورودیِ تخت جمشید، به کاخ دروازه‌ی کشورها وارد می‌شدند تا پس از اندکی استراحت در این مکان برای بارعام به کاخ آپادانا وارد شوند.
کاخ دروازه‌ی کشورها، یک اتاق مربع شکل با ۴ ستون دارد که در سه جهتِ آن- به جز ضلع شمالی- درگاه‌های بسیار بزرگ سنگی وجود داشته است. در درگاه غربی مجسمه‌ی دو گاو به چشم می‌خورد که تا حدودی تخریب شده است. درگاه غربی نیز دارای دو مجسمه با بدنه‌ها‌ی گاو مانند، دو بال بزرگ و سرهای مردی با ریش و موهای انبوه و تاجی بر سر است. این مجسمه‌ها نسبت به مجسمه‌های درگاه غربی سالم‌تر مانده‌اند. درگاه جنوبی ساده است و مجسمه‌ای ندارد.
کاخ آپادانا، مکانی برای پذیرفته شدن به حضور شاه
کاخ آپادانا یکی از کاخ‌های اندورنی تخت جمشید است. ساختِ این کاخ در سال ۵۱۵ پیش از میلاد و به دستور داریوش بزرگ آغاز گردید. بنای آن ۳۰ سال به طول انجامید و در زمان پادشاهی خشایارشا به اتمام رسید. آپادانا به معنی بارعام است. همانگونه که از نام آن پیداست، این کاخ محلی بود که نمایندگان کشورهای تابع، پس از گذشتن از «دروازه‌ی کشورها» در آنجا پذیرفته می‌شدند. از این رو به نام‌های کاخ بار داریوش و خشایارشا نیز شناخته می‌شود.
کاخ آپادانا یکی از قدیمی‌ترین و مجلل‌ترین کاخ‌های تخت جمشید بوده است و برای اینکه جلوه‌ی باشکوه‌تری داشته باشد، ۵/۲ متر بلندتر از سطح سکوی تخت جمشید و کف دروازه‌ی کشورها ساخته شده است.
این کاخ دارای یک تالار مرکزی با ابعاد ۶۰×۶۰ متر بوده که سقف افقی آن روی ۳۶ ستون بلند (در ۶ ردیف) قرار داشته است. این تالار مرکزی از شمال، شرق و غرب با سه ایوان احاطه شده بود. هر یک از این ایوان‌ها ۱۲ ستون در ۲ ردیف ۶ تایی داشتند. تعدادی اتاق کوچک نیز در ضلع جنوبی وجود داشته که این اتاق‌ها به هم راه داشتند.
ستون های کاخ آپادانا
ستون‌های کاخ آپادانا با ارتفاعی حدود ۲۰ متر، بلندترین ستون‌های تخت جمشید محسوب می‌شوند. بدنه‌ی ستون‌ها دارای شیارهای عمودی است که در اصطلاحِ معماری به آن قاشقی می‌گویند. در حال حاضر از مجموع ۷۲ ستونِ این کاخ، تنها ۱۴ ستون پابرجا مانده است.
سرستون‌های ایوان شرقی به شکل شیر غرّان افسانه‌ای دو سر و سر ستون‌های تالار مرکزی و ایوان‌های شمالی و غربی به صورت گاو دو سر بوده است. تماشای این ستون‌های بسیار بلندِ سنگی با سنگتراشی‌ها و نقش‌های زیبا، شگفت‌انگیز خواهد بود.
پلکان‌های ایوان شرقی و شمالی آپادانا با نقوش برجسته‌ی بسیار زیبایی که دارد، از دیگر شگفتی‌های معماری این بنای باشکوه و حیرت‌انگیز محسوب می‌شود.
کاخ صد ستون، محل جمع‌شدن سپاهیان و سلحشوران
کاخ صد ستون دومین کاخ بزرگ در میان کاخ های تخت جمشید است که ساخت آن توسط خشایارشا آغاز شد و در زمان اردشیر اول به اتمام رسید. این کاخ در شرق کاخ آپادانا قرار گرفته و تالار مرکزی آن ۱۰۰ ستون (۱۰ ردیف ۱۰ تایی) با ارتفاع ۱۴ متر داشته است و بدین جهت به آن کاخ صد ستون گفته می‌شود. ستون‌های این کاخ، چوبی بوده و همگی در آتش سوخته‌اند و تنها پایه‌های سنگی آن‌ها به جا مانده است. سرستون‌ها نیز به شکل گاو دو سر بوده‌اند. تنها دو عدد از این سرستون‌های زیبا باقی مانده بود که متأسفانه در دهه‌ی ۱۹۳۰ به شیکاگو برده شد. یکی از اساتید شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو به نام اریش فریدریش اشمیت، این کاخ را «تالار تخت» نامید زیرا صد ستونِ دیگری با ابعاد کوچکتر کشف کرده بود. با این وجود نام قدیمیِ صد ستون برای این کاخ همچنان متداول‌تر است.
در سفرزون بخوانید: مسجد جامع عتیق شیراز ، کهن‌ترین مسجد شهر
صدستون شگفت انگیز
این کاخ یکی از بزرگترین تالارها را در میان کاخ‌های تخت جمشید دارد. تالار مرکزیِ کاخ صد ستون از کاخ آپادانا هم بزرگ‌تر است و مساحتی حدود ۴۷۰۰ متر مربع دارد. کف آن دو متر پایین‌تر از آپادانا ساخته شده است.
در درگاه‌هایِ ضلع‌هایِ مختلف این کاخ، نقوش و طرح‌های زیبایی به چشم می‌خورد که حقیقتاً بی‌نظیر، باشکوه و خیره‌کننده هستند.
نظریه‌ای که سال‌های طولانی در مورد کاربری کاخ صد ستون وجود داشت این بود که، در ابتدا به عنوان خزانه ساخته شده اما به دلیل وسعت و گستردگی کار، به تالار بارعام تبدیل گردیده است. بر اساس نظریه‌ی جدیدتر و با توجه به نقش‌هایی از ۱۰۰ سرباز در درگاه شمالی، گفته می‌شود که این کاخ، تالار سپاهیان و سلحشوران بوده است.
کاخ سه درگاهی یا تالار شورا
این کاخ در مقابل پلکان شرقی کاخ آپادانا قرار دارد و نسبت به دیگر کاخ های تخت جمشید کوچکتر است. ساخت آن در زمان اردشیر اول به پایان رسید. در مرکز تخت جمشید واقع شده و یک اتاق مرکزیِ کوچک با سه درگاه بزرگ دارد و از این رو آن را «کاخ سه درگاهی» و نیز «کاخ مرکزی» می‌نامند. با توجه به نقوش برجسته‌ی این کاخ، اینطور به نظر می‌رسد که محلی برای ملاقاتِ شاه با سران و بزرگان کشور و مشورت و تبادل نظر با آن‌ها بوده است و بر همین اساس، نام دیگر این کاخ «تالار شورا» است.
تالار شورا از یک اتاق مرکزی کوچک با ۴ ستون، یک ایوان ۲ ستونی در ضلع شمالی و یک ایوان جنوبی تشکیل شده بود. در ضلع شرقی و غربی نیز اتاق‌های کوچکی وجود داشته‌اند.
در بخش شمالی کاخ و در مقابل پلکان شرقی آپادانا نیز پلکان زیبایی با نقوش برجسته‌ی منحصر به فرد و خاصِ این کاخ به چشم می‌خورد.
کاخ «ج»، کاخی مرموز و کشف نشده
در جنوب کاخ آپادانا و غرب تالار شورا یک تپه‌ی کوچک و خالی وجود دارد. در حفاری‌هایی که طی سالیان متمادی انجام شده، هیچ چیز قابل ملاحظه‌ای به دست نیامده است. تنها قطعه‌هایی از یک پلکان سنگی با نقش‌های برجسته کشف شد. به دلیل موقعیت مکانی این فضای خالی، به نظر نمی‌رسد که این مکان بدون کاربرد بوده باشد و ممکن است محل قرارگیری یکی دیگر از کاخ های تخت جمشید باشد که به طور کانل تخریب شده است. کاربری این بخش از تخت جمشید هنوز به صورت یک راز باقی مانده است و فعلاً باستان شناسان آن را «کاخ ج» نامیده‌اند.
کاخ تچر، کاخ اختصاصی داریوش
در جنوب غربی آپادانا کاخی وجود دارد که نام این کاخ در کتیبه‌ای «تچر» و در کتیبه‌ی دیگری «هدیش» عنوان شده است. ما امروزه این کاخ را با نام کاخ تچر یا کاخ اختصاصی داریوش می‌شناسیم. «تچر» به معنی خانه‌ی زمستانی است. این کاخ یکی از اولین کاخ‌های تخت جمشید است که به دستور داریوش بنا گردید. کاخ تچر بر روی سکویی که ۵/۲ متر بلندتر از کاخ آپادانا است، قرار دارد. این کاخ دارای یک تالار مرکزیِ مستطیل شکل با ۱۲ ستون (سه ردیف چهارتایی) بود، که از شمال به دو اتاق مربع شکلِ چهارستونی و از جنوب به یک ایوان ۸ ستونی (دو ردیف چهارتایی) محدود می‌شد.
در طرفین تالار مرکزی نیز اتاق‌های باریک و بلندی وجود داشت. به نظر می‌رسد که ستون‌های این کاخ از جنس چوب بوده، چون هیچ نشانی از آن‌ها باقی نمانده است. در سمت غربی کاخ، پلکانی دوطرفه و منقوش وجود دارد که در زمان اردشیر سوم ساخته شد.
گشتی در کاخ آینه
این کاخ نسبت به سایر کاخ های تخت جمشید سنگ‌های صیقل خورده‌تری دارد و بدین جهت به آن «کاخ آینه» نیز گفته می‌شود.
کاخ تچر همچون نمایشگاهی از کتیبه‌هاست. کتیبه‌هایی از داریوش بزرگ، خشایارشا و اردشیر دوم در آن دیده می‌شود. همچنین سنگ نوشته‌هایی از دورانِ بعد از پادشاهیِ هخامنشیان نظیر سنگ نوشته‌هایی از زمان شاپور دوم (ساسانیان) و به زبان پهلوی؛ از عضدالدوله دیلمی به خط کوفی و مربوط به قرن اول هجری؛ و از سلطان ابراهیم نوه‌ی تیمور لنگ در این بخش به چشم می‌خورد.
کاخ اختصاصی اردشیر اول یا کاخ «ه»، تحول در سنگتراشی هخامنشی
این کاخ روبروی کاخ داریوش و در جنوب غربی تخت جمشید واقع شده و از زیباترین کاخ های تخت جمشید بوده است. تنها نشانه‌های کوچکی از دیوارهای خشتی در این قسمت باقی مانده است. قطعه‌ی مکتوبی وجود دارد که نشان می‌دهد پلکانی که در اینجا وجود دارد متعلق به بنایی است که ساخت آن توسط خشایارشا آغاز شد و اردشیر دوم آن را به پایان رسانده است.
مسأله‌ی جالب توجه آن است که سنگ‌های تراش خورده‌ای که در این بخش وجود دارد تفاوت آشکاری با دیگر کاخ‌های تخت جمشید دارد. این امر می‌تواند گواهی بر تحول در هنر سنگتراشی هخامنشی باشد.
کاخ هدیش، کاخ اختصاصی خشایارشا
این بنا در غرب کاخ اردشیر قرار دارد. بر اساس کتیبه‌ی سه زبانه‌ای که خشایارشا بر فراز ایوان کاخ اختصاصی خود قرار داده، این کاخ «هدیش» نام دارد. هدیش به معنی جای بلند است.
کاخ هدیش با مساحت ۲۵۵۰ متر مربع، دارای یک اتاق مرکزی مربع شکل با ۳۶ ستون بوده که در شمال آن ایوانی با ۱۲ ستون و دو درگاه وجود داشته است. یک درگاه دیگر نیز اتاق مرکزی را به بالاخانه‌ی باریک جنوبی متصل می‌کرده است.
در سفرزون بخوانید: عمارت شاپوری شیراز ؛ قدم زدن درون داستان‌ها
بر درگاه‌های بزرگِ این کاخ، نقش خشایارشا به چشم می‌خورد. بخش‌های شرقی و غربیِ اتاق مرکزی نیز دارای دو ساختمان با اتاق‌های متعدد بود.
گفته می‌شود که خشایارشا معبدی را در آتن به آتش کشیده بود و اسکندر مقدونی برای جبران و تلافی این عملِ او، به آتش کشیدن تخت جمشید را از این کاخ شروع کرد.
کاخ ملکه، موزه‌ی کنونی تخت جمشید
کاخ ملکه که در سمت پلکان‌های جنوبی کاخ هدیش واقع گردیده، اولین کاخی است که توسط خشایارشا و در نزدیکی خزانه ساخته شد. این کاخ به دلیل داشتن اتاق‌ها و حیاط‌های اختصاصی، کاخ ملکه نامیده می‌شود. نقشه‌ی کاخ ملکه تفاوت چندانی با سایر کاخ‌های تخت جمشید ندارد.
در سال‌های اولیه‌ای که حفاری تخت جمشید آغاز شد، مکان مناسبی برای سکونت باستان‌شناسان مورد نیاز بود. از این رو در سال ۱۹۳۱ میلادی، کاخ ملکه توسط پرفسور هرتزفلد، یکی از شرق‌شناسان مشهور، بازسازی شد. این مکان در سال‌های بعد به موزه و دفاتر اداری تخت جمشید تبدیل گردید. در حال حاضر تالار مرکزیِ کاخ که با ۱۲ ستون چوبی بازسازی شده و اتاق‌های کناری آن به عنوان موزه‌ای از اشیای کشف شده در حفاری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
دیدگاهتان را بنویسید
یک دیدگاه
- تعداد نظرات: 367
- تعداد نظرات: 152
- تعداد نظرات: 149
- تعداد نظرات: 148
- تعداد نظرات: 148
- تعداد نظرات: 145
- تعداد نظرات: 125
- تعداد نظرات: 125
- تعداد نظرات: 121
- تعداد نظرات: 115
درود بر شما؛ ممکنه برنامه های سفرهای گروهی تون رو ب اشتراک بزارین. سپاس.