بیستون کرمانشاه ، راز و رمز با ارزش‌ترین آثار تاریخی ایران

در شهر کرمانشاه و در دامنه‌های کوه بیستون، یکی از با ارزش‌ترین سنگ نوشته‌های تاریخی ایران وجود دارد. این سنگ نوشته‌ی داریوش بزرگ در مجموعه‌ی ‌بیستون ثبت جهانی شده و یک اثر مهم تاریخی بزرگ در زمان هخامنشیان است. با سفرزون همراه باشید تا ناگفته‌های بیستون کرمانشاه را برای شما بازگو کنیم.

اهمیت و محبوبیت بیستون کرمانشاه در دوره‌های مختلف تاریخ

مجموعه‌ی بیستون کرمانشاه از آن دسته نمونه‌های تاریخی ایران است که شهرت و محبوبیت بسیاری از گذشته‌های دور تا به امروز داشته است. این منطقه به دلیل آب‌وهوای مطلوب و موقعیت جغرافیایی مناسب، همیشه مورد توجه پادشاهان مختلف ایران زمین بوده است. آثار به جامانده از این دوره‌های تاریخی، گواه این محبوبیت دربین مردم و پادشاهان است. نقش برجسته داریوش در زمان هخامنشی، نقش فرهاد، نقش برجسته هرکول دوم در دوره سلوکی، نقش برجسته‌های اشکانی در زمان مهرداد دوم، و… ، از آثار کهن و تاریخی کرمانشاه در این منطقه است. وجود غارهای مختلف در این منطقه نشان می‌دهد که بیستون به‌عنوان اقامتگاه برای مردم در دوره‌های پارینه سنگی هم بسیار محبوب و مورد توجه بوده است.

پیشینه تاریخی نامگذاری بیستون کرمانشاه

بیستون در زبان فارسی، موضوعات مختلفی را در ذهن ما تداعی می‌کند. شاید در ابتدا به یاد داستان شیرین و فرهاد کوهکن بیافتیم. اما باید بدانید که این کوه از همان ابتدا بیستون نبوده و بارها و بارها در گذر زمان تغییر نام داده است. بد نیست بدانید که در ابتدا نام بیستون، بغستان بوده است. بغ در زبان محلی به معنای خدا و ستان به معنای جایگاه و محل زندگی است. این یعنی بغستان، به معنای جایگاه خدایان بود. بیستون کرمانشاه آنقدر معروف است که در کتاب دیودوروس سیکولوس نیز از آن صحبت کرده‌اند.

در این کتاب که به دست کتزیاس یونانی نوشته شده، اولین بار این کوه به نام بیستون یا همان Bagastanon معرفی می‌شود. او در کتاب خود چنین نوشته که کتیبه‌های به جای مانده روی کوه بیستون، حاصل دست سمیرامیس، ملکه اسطوره آشوری است. همچنین به این موضوع اشاره می‌کند که کوه بیستون را به اهورا مزدا، پیشکش کرده‌اند. به همین خاطر، برای مدتی این کوه را بیستون خطاب می‌کردند. پس از آن در زمان پهلوی، آن را به بهیستان و سپس بهیستون تغییر نام دادند. اما امروزه باز هم آن را به نام بیستون کرمانشاه می‌شناسند که یکی از مهم‌ترین آثار باستانی ایران به شمار می‌آید.

معرفی محوطه تاریخی بیستون | سرزمین مقدس

بازدید شما از بیستون کرمانشاه، تنها محدود به تماشای کتیبه و نقوش برجسته نخواهد بود. بلکه باید بدانید در محوطه تاریخی بیستون، حدود ۲۸ اثر ثبت شده ملی نیز وجود دارند. همچنین در نزدیکی این محوطه، حدود ۱۷۰ اثر تاریخی دیگر یافت شده که حدود ۱۰۰ مورد از آنها در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌اند. به صورت کلی شهر بیستون از دوران پارینه سنگی مورد توجه بسیاری از ساکنین منطقه بوده است. این شهر در نزدیکی کرمانشاه و همچنین در منطقه بین النهرین قرار دارد. به علاوه اینکه وجود یک کوه مرتفع، می‌توانست در حکم دیواری دفاعی برای حفظ شهر باشد.

از این رو، در تمامی اعصار، پادشاهان علاقه زیادی به بیستون نشان می‌دادند. به همین خاطر آن را سرزمین مقدس خطاب می‌کردند. پس بی دلیل نیست که این حجم از آثار باستانی را تا کنون در محوطه تاریخی بیستون کشف کرده‌اند. حتی لازم به ذکر است که در اطراف محوطه تاریخی بیستون، چهار غار تاریخی کشف شده که هر کدام دلالت بر حیات انسان در دوران پارینه سنگی دارد! این یعنی از هزاران سال پیش تا کنون تمدن انسانی در دشت بیستون حضور داشته و هنوز هم حضور دارد!

معرفی سنگ نوشته بیستون

یکی از مهم‌ترین و معروف‌ترین بخش‌های بیستون کرمانشاه، همین سنگ نوشته بیستون است. این سنگ نوشته دارای دو بخش مختلف نقوش برجسته و کتیبه‌ها است که باید به صورت کامل در مورد هر کدام صحبت کنیم. لازم به ذکر است که همین کتیبه‌ها و دست نوشته‌ها باعث شدند که بیستون کرمانشاه به عنوان هشتمین میراث جهانی یونسکو در ایران به شمار آید.

نقش برجسته بیستون، در ۳۰ کیلومتری شمال شرق کرمانشاه و در محوطه تاریخی آن قرار دارد. بر دل صخره‌های آهکی و در ارتفاع ۱۰۰ متری از سطح زمین، به دستور پادشاه بزرگ ایرانی، داریوش کبیر، کتیبه‌ای به طول شش و عرض دو متر کنده کاری شده است. در سمت چپ این کتیبه، می‌توانید تصویر تمام قد داریوش کبیر را ببینید که ۱٫۷۸ متر ارتفاع دارد.

زیر نقش برجسته، کتیبه‌ای به طول ۲۲ متر و عرض هشت متر قرار دارد که روی آن با سه خط فارسی باستانی، متنی را به یادگار گذاشته‌اند. بر روی هر کتیبه، شاهد نقش اهورا مزدا و فرهور هستیم که دلالت بر دین ایران باستان دارد. بر اساس گفته باستان شناسان، تمامی این نوشته‌ها، از فتوحات داریوش، این پادشاه با جلال و جبروت ایرانی روایت می‌کنند.

تاریخچه کشف و بازخوانی کتیبه بیستون

داریوش کبیر، پادشاه مقتدر ایرانی، پس از غلبه بر بردیای دروغین یا همان کئومات، دستور ساخت این کتیبه را صادر کرد. او بر آن بود تا نسل‌های بعدی از فتوحات او با خبر شوند و اقتدار ایران و ایرانی را در اعصار مختلف پاسدار باشند. اما متاسفانه تاریخ، این برگ گران بها از روزهای درخشان ایران را به دست فراموشی سپرد و تا سالیان سال کسی به این کتیبه و نقوش برجسته آن توجهی نکرد. این روند تا سال ۱۸۵۳ میلادی ادامه داشت تا اولین بار هنری راولینسون، یک مستشرق بریتانیایی در سفری که به بیستون داشت، این مایه افتخار را مشاهده کرد و آن را دوباره به جهانیان معرفی کرد. لازم به ذکر است که هنری راولینسون کنجکاو، برای رمزگشایی و بازخوانی کتیبه بیستون، خودش را در ارتفاع ۱۰۰ متری معلق می‌کرد تا بتواند از روی آن نسخه برداری کند. حدود یک سال طول کشید تا بتواند به صورت کامل از روی کتیبه نسخه برداری کند. او همچنین برای تکمیل نسخه برداری خود، حدود هشت سال بعد، یعنی در سال ۱۸۴۴، مجددا به سراغ این کتیبه رفت و بخش بابلی آن را نیز تکمیل نمود.

راولینسون با تلاش‌های شبانه روزی توانست خط میخی باستانی ایرانی را رمزگشایی کند و این افتخارات را در کتاب خود در سال ۱۸۵۵ به ثبت رساند. پس از راویلنسون، ارهام ویلیام جکسون، استاد دانشگاه کلمبیا، در سال ۱۹۰۳، دومین کسی شد که از ارتفاعات بیستون بالا رفت تا به رمزگشایی این کتیبه باستانی کمک کند. او کسی بود که موفق شد متن ایلامی را که تا آن لحظه خوانده نشده بود، رمزگشایی کند. در نهایت، در سال ۱۹۵۰، فردی با نام رولاند کنت، متن فارسی باستانی را ویراستاری کرد و آن را به زبان انگلیسی نیز ترجمه نمود. امروزه شاهد وجود چندین نسخه مختلف از ترجمه‌ها و تفاسیر این کتیبه هستیم.

روش ساخت سنگ نوشته بیستون

روش ساخت بسیاری از ابنیه تاریخی واقعا یک معمای بزرگ برای بشر امروزی محسوب می‌شود. به عنوان مثال، هنوز هم کمتر کسی در مورد روش ساخت اهرام مصر یا تخت جمشید اطلاع دارد. حال تصور کنید که چنین کتیبه بزرگی را در دو هزار و ۵۰۰ سال پیش، چطور بر دل کوه و آن هم در ارتفاع ۱۰۰ متری از سطح زمین تراشیده‌اند!؟ البته امروزه با بررسی دقیق باستان شناسان، آثاری از پلکانی تراش خورده بر دیواره‌های کوه یافت شده است. پلکانی که به احتمال زیاد حجاران آن را برای دسترسی به ارتفاع ۱۰۰ متری بر دل کوه کنده بودند. جالب اینجاست که گویا پس از حکاکی کتیبه‌ها، حجاران حین پایین آمدن از کوه، تمامی این پلکان را از بین برده‌اند تا کسی به آن دسترسی پیدا نکند. اما هنوز آثار کمی از این پلکان وجود دارد و نشان می‌دهد که چطور این کتیبه عظیم را در ارتفاع ۱۰۰ متری ساخته‌اند.

البته نکته دیگری که قطعا ذهن باستان شناسان را به خود مشغول کرده، ماده عجیب و ناشناخته‌ای است که روی کتیبه را پوشانده است. گویا در آن دوران از ترکیبی نا معلوم استفاده کرده‌اند تا به عنوان یک پوشش روی کتیبه قرار بگیرد و روند فرسایش آن را کند‌تر کند. بر طبق نمونه‌برداری‌های انجام شده، در این ماده ترکیباتی از اکسید آهک و سرب وجود دارد اما هنوز اطلاعات دقیقی از خود ماده وجود ندارد! این نشان دهنده هوش، زکاوت و همچنین تمدن غنی آریایی در دو هزار و ۵۰۰ سال پیش است.

سنگ نوشته داریوش اول ، تاریخ هخامنشی ثبت شده در بیستون

به بیستون کرمانشاه که برسیم، نقش‌ برجسته و سنگ نوشته داریوش ، پادشاه هخامنشی را در ارتفاع صد متری به روی صخره‌ی آهکی می‌توانیم به‌وضوح ببینیم. این اثر عظیم تاریخی در یونسکو به ثبت جهانی رسیده و یکی از افتخارات و ارزش‌های تاریخی ایران است که از داریوش بزرگ به یادگار مانده است.

در این اثر بزرگ کتیبه‌هایی به زبان‌های میخی، عیلامی، زبان فارسی باستان و اکدی نگاشته شده است. در کنار این سنگ نوشته‌ها، نقش برجسته‌ی داریوش با کمانی در دست در سمت چپ مجموعه، اهورا مزدا در بالا، کمان‌دار و نیزه‌دار در پشت سر داریوش و ۹ اسیر در مقابل داریوش و یک نفر در زیر پای آن حک شده‌اند. پیام این اثر در بیستون کرمانشاه پشتیبانی اهورامزدا از سلسه‌ی ایرانی، اقتدار پادشاهی داریوش و شکست دشمنان و پادشاهان دروغین در مقابل داریوش بزرگ است. داریوش از خود و سلسله‌ی حکومتش، از روش زمامداری و سایه‌ی امنیتی که در سرزمین پارس به‌وجود آورده می‌گوید و برای مردم دعای خیر دارد. وی در این کتیبه‌ها پشتیبان صداقت و دشمن دروغگویی است.

هرکول دوم ، اسطوره‌ای یونانی در بیستون کرمانشاه

اواخر سلسه‌ی سلوکیان، تندیس هرکول ، اسوره‌ی یونانی روی کوه بیستون کرمانشاه حک شده است. این مجسمه‌ی بزرگ، نشانی از شجاعت و نیرویی افسانه‌ای است که در بالای کوه جا خوش کرده است. هرکول روی پوست شیری به حالت نیمه خوابیده قرار گرفته و جامی را در دست چپ خود نگه داشته است و پشت سرش، یک کتیبه، درخت زیتون و گرز حک شده است.

نقش برجسته مهرداد دوم ، نماد تاریخی از اشکانیان

نقش برجسته مهرداد دوم یکی دیگر از آثار پر ارزش بیستون کرمانشاه است که حوالی سنگ نوشته داریوش جا خوش کرده است. این اثر یادگار حکومت اشکانیان در ایران است و نمایش دهنده‌ی مهرداد دوم، شاه اشکانی، به همراه ۴ نفر از مردان سیاست آن زمان است که روبه‌روی مهرداد قرار گرفته‌اند. کتیبه‌ای همراه این نقش برجسته نیز در این محل دیده می‌شود که به خط یونانی نگاشته شده و افراد حاضر در نقش برجسته را معرفی می‌کند.

کنار نقش برجسته مهرداد ، کتیبه شیخ علی خان زنگنه ، یکی از حاکمان کرمانشاه قرار دارد. این کتیبه به خط ثلث است و از دیدنی های تاریخی بیستون کرمانشاه محسوب می‌شود. شیخ علی خان در زمان شاه عباس دوم صفوی وزیر بوده و در این کتیبه متنی با محتوای یک وقف نامه از خود به یادگار گذاشته است.

فرهاد تراش ، عاشقانه‌ای در دل کوه

در دامنه‌ی کوه بیستون کرمانشاه ، اثری تاریخ قرار دارد که در دل خود هزاران معما و روایت را پنهان کرده است. دیوار بزرگی که در این منطقه وجود دارد، با نام‌های فرهاد تراش، فراتاش و تخت فرهاد در بین مردم شناخته شده است. داستان‌های بسیاری در مورد دلیل پیدایش این اثر ارزشمند وجود داره؛ بعضی از قصد نوشتن وصیت نامه داریوش اول می‌گویند، بعضی معتقدند این مکان برای نگاشتن داستان‌های تاریخی خسرو پرویز ساسانی ساخته شده و خیلی از ایرانی‌ها هم باور دارند که فرهاد تراش اثر فرهاد کوه‌کن، قهرمان داستان نظامی گنجوی بوده که از عشق شیرین، همسر خسرو پرویز این دیوار را به این شکل از دل کوه به‌وجود آورده است.

سراب بیستون ، زیبایی طبیعت سبز و آبی در جوار کوه بیستون

سراب زیبای بیستون در پایین کوه بیستون قرار دارد و منظره‌ی جذابی به آثار تاریخی این کوه، همچون سنگ نوشته داریوش و مجسمه‌ی هرکول دارد. این آبی زیبا کنار سبزینگی گیاهی این منطقه قاب قشنگی از بیستون کرمانشاه روبه‌روی شمه قرار می‌دهد که بعد از بازگشت از این شهر در ذهن‌تان ثبت خواهد شد. این سراب در نزدیکی کاروانسرای شاه عباسی مربوط به دوره صفوی و ایلخانی مربوط به دوره ساسانی، جا گرفته است.

اطلاعات بازدید از بیستون کرمانشاه

آدرس بیستون کرمانشاه: استان کرمانشاه، شهر کرمانشاه، شهر بیستون، محوطه تاریخی بیستون

شماره تماس: ۰۸۳۴۵۸۸۳۸۱۴

ساعت بازدید: شش ماه اول سال: هشت صبح تا هشت شب / شش ماه دوم سال: ۹ صبح تا ۱۷ عصر

هزینه بازدید: سه هزار تومان

مسیر دسترسی به بیستون کرمانشاه

برای دسترسی به بیستون، باید ابتدا خودتان را به شهر کرمانشاه برسانید. در ضلع شمال شرقی شهر کرمانشاه، باید وارد بزرگراه کرمانشاه – همدان شوید و مسیر را تا شهر بیستون ادامه دهید. بعد از بیستون، یک دو راهی خواهید دید. به سمت چپ و جاده فرعی بپیچید و مسیر را تا شهرک الزهرا ادامه دهید. پس از شهرک الزهرا، می‌توانید تابلو ورودی بیستون کرمانشاه را مشاهده کنید. به صورت کلی از ابتدای بزرگراه کرمانشاه – همدان، باید حدود ۳۰ کیلومتر پیش بروید تا به بیستون برسید.

کوه بیستون کرمانشاه شگفتی‌های مهیجی از تاریخ و قدرت دوره‌های پادشاهی ایران را به خوبی بیان می‌کند و راز و رمزهای جذاب باستانی بسیاری را در دل خود نهفته است. از کاوش‌های خودتان و دستاوردهای تاریخی‌ای که در این منطقه به‌دست آورده‌اید برای ما بنویسید. ما منتظر شما هستیم.

برای آشنایی بیشتر با دیدنی های کرمانشاه کلیک کنید.