مسجد جامع ساوه ، همنشینی دل‌انگیز خشت و گل

ساوه شهر تاریخ است و آوازه‌ی نام آن‌را می‌توان از تاریخ طبری شنید. شهری که از شاهراه‌های مهم ایران محسوب می‌شد و مسیرهای اصلی بسیاری را بهم پیوند می‌داد. این شهر که زخم‌های تاریخی حمله‌ی مغول را بر تن دارد روزگاران سختی را سپری کرد تا روزی دوباره آن جلال و شکوه را به‌دست آورد. این شهر پر اهمیت طی این سال‌ها آثار تاریخی بسیاری را در قلب خود حفظ و نگهداری کرد که هر کدام بخشی از سرگذشت ایران را روایت می‌کنند. یکی از این میراث ارزشمند مسجد جامع ساوه است که در فهرست قدیمی‌ترین مساجد ایران قرار دارد. این مسجد در سال ۱۳۱۰ به عنوان نخستین مکان تاریخی استان مرکزی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده‌است. در این مطلب می‌خواهیم اطلاعات بیشتر در خصوص این مسجد به‌دست بیاوریم، با سفرزون همراه باشید.

مسجد جامع ساوه ، میراث روزگاران

در شهر چشم که بچرخانیم گنبد فیروزه‌ای مسجد جامع را می‌بینیم که رنگ‌ و طرحش آرامشی عجیب به بازدیدکنندگان هدیه می‌دهد. ارتفاع این گنبد زیبا ۱۶ متر و قطر آن ۱۴ متر است. سرتاسر گنبد به‌صورت مدور با عبارت مقدس «بسم‌الله الرحمن الرحیم، لااله الا الله و علیه و توکلت و هو رب العرش العظیم» مزین شده است که در آغوش کاشی‌های فیروزه‌ای تصویری بی‌نظیر می‌سازد. در قسمت انتهایی ساقبند به خط کوفی عبارت «لا اله الی الله، محمد رسول الله، علی ولی الله» به تحریر درآمده است. در قسمت داخلی گنبد هم زیباترین تزئینات را با کاشی‌کاری می‌بینید.

طبق بررسی‌های انجام شده توسط پژوهشگران تاریخ، مسجد جامع ساوه بر روی بنای قدیمی یک آتشکده بنا شده است. این مسجد رفته رفته و در طول زمان تغییرات بسیاری برخود دید و از هنر هر عصر عنصری شگفت‌انگیز و زیبا در دل دارد. این تغییرات آنقدر گسترده بودند که به‌طور کلی چیزی از اثر ابتدایی باقی نماند. مسجد جامع دارای مساحتی مساحتی بالغ بر ۴ هزار و ۲۰۰ متر مربع است و چه در زمان خود چه بعد از آن یکی از ارزشمندترین بناهای معماری ایران محسوب می‌شود که تمام آن از خشت و گل ساخته شده است.

مسجد جامع ساوه ، زبیایی معماری ایرانی اسلامی

از دری چوبی که روی آن شیشه‌های رنگی خودنمایی می‌کنند عبور می‌کنیم و وارد صحن مسجد می‌شویم.این مسجد دارای دو ایوان جنوبی و غربی است که نمای بیرونی آن‌ها به‌شکلی هنرمندانه و ظریف با آجر تزئین شده است. مقرنس‌های داخل ایوان‌ها مربوط به دوره ی قاجار است. در مسیر این ایوان‌ها حجره‌ها و شبستان‌ها به چشمم می‌آیند که در گذشته از آن‌ها برای مناجات، استراحت و تدریس استفاده می‌کردند.

شبستان‌های مسجد جامع ساوه توسط تعدادی دهلیز و راهرو به یکدیگر وصل می‌شدند. کف این راهروها را اگر نگاه کنیم آجرهای چهارگوش را می بینیم که این مسیر را فرش کرده‌اند. به سمت راست ایوان غربی بنگرید، راه پله‌ای می‌بینید که ما را به پشت بام مسجد می‌برد. منظره‌ی شهر از این ارتفاع تماشایی است. تمامی شبستان و راهروها را سقفی گنبدی دربر گرفته که نمای بیرونی آن توسط کاهگل پوشیده شده است. در میانه‌ی صحن مسجد حوضی بزرگ می‌بینید که فضا را از انچه هست دل‌نشین‌تر می‌کند.

مسجد جامع، هر عصر یک نقش

هر عصری که می‌‌گذشت و هر خاندانی بر ایران حکومت می‌کرد طبق شیوه‌ی خود تاثیری بر معماری مسجد جامع ساوه می‌گذاشت. سه دوره‌ی تاریخی ساسانیان، قرون اولیه‌ی اسلامی و همچنین دوران پادشاهان صفویان هر کدام بخش‌هایی بر این مسجد افزودند. تجلی این هنرمندی معماران ایرانی را می‌توانیم در بخش‌هایی مانند صحن، مناره، شبستان‌ها، محراب‌های قدیمی، ایوان‌ها، گنبد، دو محراب و سایر بخش‌های مسجد مشاهده کنیم. از ویژگی‌های خاص این اثر شگفت‌انگیز تزئینات آن است که بیشتر در دوران سلجوقی، ایلخانی و صفوی صورت گرفته است. همچنین بخش‌های مختلف مسجد جامع ساوه تاریخی مخصوص به‌خود دارند. برای مثال به‌عنوان نمونه می‌توان از گنبدخانه‌ و مناره‌ی مسجد نام برد.

گنبدخانه و مناره‌ی کهن

گنبدخانه در ضلع جنوبی مسجد قرار دارد و می‌توان گفت که کهن‌ترین بخش مسجد است. تاریخ بنای این گنبدخانه به قرن‌های چهار و پنج هجری می‌رسد. درون این گنبدخانه پر از تزئینات و گچ‌بری‌های هنرمندانه است و محرابی که در دل مسجد قرار دارد پر از زیبایی‌های بی‌شماری است که باید دید. نقش‌هایی از برگ، گل، بوته، طرح‌های اسلیمی و ختایی همگی در چشم بیننده می‌نشینند و این‌ها هنر روزگار صفوی است. در کناره‌های محراب آیاتی از سوره‌ی جمعه به چشم می‌آید. باید گقت زیبای‌های محراب چنان زیبا و ظریف است که دقایق طولانی را باید به آن اختصاص داد. در کنار گنبدخانه، مناره‌ی مسجد جامع ساوه است که قدمت آن به قرن ششم هجری می‌رسد. این مناره‌ی معروف در ایوان غربی مسجد قرار دارد.

این بنا به‌طور جداگانه در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و ارزش بسیاری دارد. ارتفاع این اثر ۱۴متر و قطر آن ۳متر و۵۰۰سانتی متر است. فضای داخلی مناره‌ی با پله‌هایی مارپیچی تزئین شده، همچنین در نمای بیرونی تزئینات و نقوش هندسی طرح شده است که کثرت آن‌ها در راس مناره است. از دیگر ویژگی‌های خاص این اثر کتیبه‌ی تاریخی آن است که کهن‌ترین کتیبه‎‌ی مسجد است و قدمت آن به سال۵۰۴ هجری باز می‌گردد و روی آن آن نام محمد بن ملک شاه حک شده است.

مسجد جامع ساوه ، موزه‌ای برای شناخت تاریخ

در اسفند ماه سال ۱۳۹۵ با کمک‌های سازمان میراث فرهنگی در فضای داخلی مسجد موزه‌ای مردم‌شناسی افتتاح شد که در آن آثار تاریخی بسیاری در معرض دید عموم قرار گرفت. در این موزه آداب و رسوم، نوع پوشش، خرده فرهنگ ها، معیشت و سنن ساوجی‌ها در مناسبت‌های مختلف به معرض دید علاقمندان درآمده و آثار تاریخی نیز از کاوش‌های مختلف و یا قاچاقچیان کشف شده است.

آدرس مسجد جامع ساوه : ساوه، انتهای خیابان سلمان ساوجی

ساعت بازدید : همه روزه از ساعت ۹ الی ۱۸

اگر به بازدید این مسجد موزه‌ی ارزشمند رفته‌اید حتما از تجربه‌ی خود برای ما بنویسید.