در هر برههای از تاریخ سرزمینمان، صاحبمنصبان خردمند و دلسوزی میزیستهاند که هدایایی بکر و ارزشمند برای همعصران و آیندگان خود به یادگار میگذاشتهاند. هدایایی که بعضاً به میراثی ملی تبدیل شده و به عنوان جاذبههایی گرانبها و تاریخی مورد بازدید گردشگران داخلی و خارجی قرار میگیرند. شهر بزرگ تهران ، از آغاز سلسله قاجاریه تا کنون به عنوان پایتخت ایران شناخته میشود و عمده آثار تاریخیاش نیز مربوط به همین دوره است. این آثار که عمدتاً شامل کاخهای سلطنتی، مساجد و مدارس تاریخی میشوند، در بین گردشگران محبوبیت خاصی دارند. امروز قصد داریم تا در مورد مجموعهای حرف بزنیم که مسجد و مدرسهای تاریخی را توأمان در دل خود دارد. مجموعه سپهسالار ، شامل مسجد و مدرسهای با معماری درخشان و کاربریهای متنوع است که در ادامه معرفیاش خواهیم کرد. پس سفرزون را در یک گردش دیگر همراهی کنید.
آشنایی با مجموعه سپهسالار
سپهسالار، نام مجموعهای شامل یک مسجد و مدرسه است که از قدیمیترین آثار فرهنگی ثبت شده در تاریخ ایران به شمار میآید. این مجموعه که البته بعد از انقلاب به شهید مطهری تغییر نام یافت، در سال ۱۳۱۵ توسط وزارت معارف ثبت ملی شد. در واقع اهمیت آن از همان بیش از ۸۰ سال پیش برای اهل فرهنگ شناختهشده بوده و از آن بهعنوان یکی از مفاخر تهران یاد میشده است.
مجموعه سپهسالار پس از مدرسه چهارباغ اصفهان، رتبه دوم را در شکوه و عظمت بناهای مذهبی از آن خود کرده است. مسجد این مجموعه که از بزرگترین و قدیمیترین مساجد تهران است به همراه مدرسهاش، در کنار ساختمان قدیمی مجلس شورای ملی در خیابان بهارستان فعلی واقع شده است.
تاریخچه مجموعه سپهسالار
موسس مجموعه سپهسالار، میرزا حسین خان سپهسالار قزوینی، صدراعظم دوره ناصرالدین شاه قاجار است. سپهسالار در سال ۱۲۵۸ شمسی ساخت بنای این ساختمان را آغاز کرد؛ ولی از آنجا که در سال ۱۲۶۰ در مشهد درگذشت، باقیمانده کار بنا را برادرش یحییخان مشیرالدوله ادامه داد. پس از درگذشت او نیز بخشی از ناتمامیها و تزئینات بهتدریج توسط نائبالتولیههای وقت انجام یافت.
ساخت هسته اصلی بنا نزدیک به ۵ سال به درازا کشید که طراحی مسجد را مهندس مهدی خان ممتحنالدوله شقاقی انجام داده و معمار آن استاد حسن معمار قمی بودهاست. همچنین از حاج ابوالحسن معمار و استاد جعفرخان معمارباشی کاشانی نیز به عنوان معماران اصلی این مسجد و مدرسه نام میبرند.
معماری مسجد و مدرسه سپهسالار
در معماری مسجد و مدرسه سپهسالار از مدرسهی چهار باغ اصفهان و مسجد بزرگ و مشهور ایاصوفیه استانبول الگو گرفته شده است. معماری این بنا دارای الگوی چهارایوانی است. بنای مسجد و مدرسه عالی رویهمرفته دارای ۸ مناره بلند است که بلندترین آن ۳۷ متر و کوتاهترین آن ۲۵ متر بلندا دارد. همه منارهها از آجر ساخته شده و پوششی با کاشیکاری بسیار زیبا دارند.
ورودیهای مجموعه
بر پایه نقشه بنا، مجموعه ۶ ورودی دارد که پس از ساخت کتابخانه در سال ۱۳۴۲ خورشیدی پیوند این قسمت از بنا با عمارت بهارستان قطع شده است. ورودی جنوبی هنگام ساخت بنا، در کوچهای ۶ متری قرار داشته است.
ورودی غربی مسجد و مدرسه عالی که در اصلی بنا محسوب میشود، دارای جلوخان و سردر بزرگ و درب دو لَتی آهنی باشکوه و بزرگی است که در حاشیه خیابان بهارستان جای گرفته است. مجموعه بنای مدرسه عالی در بخش شرقی نیز دری دارد کوچکتر از در غربی که به در زنانه معروف بود است.
گنبد
مسجد سپهسالار گنبد ویژهای دارد؛ تعداد هشت گلدسته بیش از تعداد رایج مناره در معماری مسجدهای ایران است و گنبد دو گوش خوابیدهاش الگو گرفته از شیوه معماری مساجد ترکیه دارد.
صحن
صحن یا حیاط مرکزی بنا، به شکل چهارگوش و با چهار ایوان است. ابعاد صحن این ساختمان تقریبا ۶۱ در ۶۲ متر است. ایوانها حدودا ۱۸ متر هستند، و ساختمانش ۲ طبقه و در هر طبقه حجراتی جهت سکونت طلاب ساخته شده که مجموعاً نزدیک به ۶۰ حجره میشود.
شبستان مجموعه
شبستان تابستانی (گنبدخانه) بزرگترین فضای مسجد است. پهنای دهانه گنبد آن ۱۵ متر و بلندای آن ۳۴ متر است و در مجموع مساحتی نزدیک به ۱۶۰۰ متر مربع دارد. این محل از نظر فضاسازی یکی از کارهای نمونه در زمان خود است، چرا که گنبد بر ۴ پایه استوار است؛ در نتیجه دید بسیار زیادی به شبستان تابستانی میدهد. ۴ مناره بلندتر بنا در این ایوان و کنار گنبد شبستان تابستانی جای گرفته است.
تزئینات
مصالح اصلی در ساخت این مسجد آجر است که کمتر برای تزئین به کار رفته است. تزئیناتی چون یزدیبندی و مقرنس، کاسهبندی و کاشیکاری به گونهای گسترده در این ساختمان به کار رفته است. سنگ و تزئینات سنگی در این مجموعه جابه جا به کار رفته و از این نظر با دیگر بناهای دوران قاجار ناهمسان است و با معماری دوره زندیه همسانی دارد.
دیدنی های اطراف مجموعه سپهسالار
نزدیکترین جاذبه به مجموعه سپهسالار ، ساختمان قدیمی مجلس شورای ملی در خیابان بهارستان فعلی است. علاوه بر آن، کاخ گلستان، باغ ملی تهران، باغ و عمارت فخرالدوله، خیابان ناصرخسرو و بازار تهران از دیگر جاذبههای نزدیک به مسجد و مدرسه سپهسالارند.
امکانات مجموعه سپهسالار
- در سال ۱۳۲۰، در محل گلخانه تالاری ساخته شد که امروز مجموعه دارالقرآن است.
- نمازخانه مسجد هم که به چهل ستون شناخته میشود (در واقع ۴۴ ستون دارد)، در شرق صحن جای گرفته است؛ صحن دارای چهار باغچه، چهار خیابان و حوض بزرگی در میانه است که از آب روان قنات مهران سیراب میشده است.
- عامل دیگری که به این مجموعه اهمیتی دو چندان میبخشد کتابخانه مسجد است که در سال ۱۲۵۹ سپهسالار با خرید کتابخانه ۴ هزار نسخهای اعتضادالسلطنه آن را پایهگذاری کرد. هم اینک، گنجینهای با بیش از ۴ هزار و ۲۰۰ کتاب خطی به خط مؤلفان و نزدیک به ۱۰ هزار کتاب چاپ سنگی در این کتابخانه موجود است.
- در حال حاضر در بخش بالای کتابخانه مسجد نیز یک نمایشگاه دائمی از آثار قدیمی مانند مجموعه آثار میرزا طاهر تنکابنی و مجموعه کتابهای سیدمحمد صادق طباطبایی و بسیاری دیگر از مجموعههای تاریخی و باارزش وجود دارد.
بهترین زمان بازدید از مجموعه سپهسالار
در شرایطی که امکان بازدید از مجموعه وجود داشته باشد، بهتر است پیش از غروب آفتاب را برای بازدید انتخاب کنید. به هنگام روز است که زیباییهای مجموعه به واقع پیش چشمتان آشکار میشود.
آدرس مسجد سپهسالار در نقشه گوگل
مسیر دسترسی به مجموعه سپهسالار
این مسجد در تهران، ضلع جنوب شرقی میدان بهارستان، خیابان بهارستان و در کنار ساختمان قدیمی مجلس شورای ملی ایران قرار دارد. مکان این مجموعه در محدوده طرح ترافیک تهران قرار دارد و بهتر است با وسایل حمل و نقل عمومی خود را به آن برسانید. نزدیکترین ایستگاه مترو به مجموعه سپهسالار، ایستگاه متروی ۱۵ خرداد در خط ۱ است.
شما برای ما بنوسید
آیا تا به حال بازدید از مجموعه سپهسالار را در برنامه تهرانگردی خود گذاشتهاید؟ اگر پاسختان مثبت است، نظرات و پیشنهادات خود را برای بازدید از این جاذبه تاریخی با سفرزون در میان گذارید.
برای آشنایی بیشتر با دیدنی های تهران کلیک کنید.
طاها رضایی
مطالب مرتبط
پربحث ترین مطالب
- تعداد نظرات: 372
- تعداد نظرات: 169
- تعداد نظرات: 161
- تعداد نظرات: 158
- تعداد نظرات: 150
- تعداد نظرات: 146
- تعداد نظرات: 131
- تعداد نظرات: 128
- تعداد نظرات: 121
- تعداد نظرات: 115