کبیر کوه ؛ بام استان ایلام

اگر به استان‌های غربی کشور که رشته‌کوه زاگرس از آن‌ها عبور کرده سفر کرده باشید حتما مناظر خاص و صخره‌ای که پوشیده از درختان بلوط هستند را از نزدیک دیده‌اید. حال دیواری عظیم و مرتفع از این چین‌خوردگی‌ها را در نظر بگیرید که تا چشم کار می‌کند به پیش رفته باشد. این همان تصویریست که پس از روبرو شدن با کبیر کوه مشاهده خواهید کرد. کبیر کوه خط‌الراسی طولانی در غرب زاگرس و واقع در استان ایلام است که از نزدیکی جنوب شهر ایلام شروع شده و با رسیدن به رودخانه کرخه پایان می‌یابد.

جهت این رشته‌کوه در مسیر ۱۷۵ کیلومتری‌اش از سمت شمال‌غرب به جنوب‌شرق می‌باشد و در دل خود غارها، دیواره‌های صخره‌ای، دره‌های عمیق و چشمه‌های بسیاری را جای داده است. علاوه بر کبیر کوه در این منطقه خط‌الراس‌های نسبتا طولانی دیگری نیز وجود دارد که شاید کوه اهوران در ۸۳ کیلومتری شرق شهر ایلام مشهورترین آن‌ها باشد. با این حال هیچ کدام از این رشته‌ها از نظر وسعت و گستردگی با کبیر کوه قابل قیاس نیستند. با سفرزون همراه باشید تا سفری به استان ایلام با این ناحیه زیبا و دیدنی بیشتر آشنا شویم.

مشخصات و موقعیت جغرافیایی کبیر کوه

آدرس و موقعیت کبیر کوه روی نقشه

کبیر کوه مهمترین و بزرگترین رشته‌کوه استان ایلام است که با طول ۱۷۵ کیلومتر و عرض بین ۴۵ تا ۸۰ کیلومتر، مساحتی به وسعت ۹۵۰۰۰۰ هکتار یعنی حدود نیمی از مساحت کل استان را در بر گرفته است. از شهرهای مهم جبهه شمالی کبیر کوه می‌توان جعفرآباد، بدره، دره‌شهر و ماژین نام برد و در جبهه جنوبی‌اش نیز شهرهای سراب‌باغ، آبدانان و ارکواز قرار دارند. دیوار منظم کبیر کوه به دوره کرتاسه تعلق دارد و وجود فسیل‌های متعدد در این ارتفاعات بیانگر آن هستند که پیش از برخورد صفحات اوراسیا و عربستان که به شکل‌گیری رشته کوه زاگرس انجامید، زمین‌های این ناحیه در بستر دریای باستانی قرار داشته‌اند.

جنس سنگ‌های رسوبی و آهکی کبیر کوه باعث شده غارهای متعددی در آن بوجود آیند که از مهمترینشان باید به غار آقامیر، بره‌زرد، خفاش و چل‌سین اشاره کرد. بارش مناسب در این کوهستان سبب جوشیدن چشمه‌های فراوان و بوجود آمدن حوضچه‌ها و دریاچه‌هایی در اطرافش شده که برای حیات جانوری و جوامع انسانی اطراف نقش حیاتی ایفا می‌کنند. حیات گیاهی و جانوری این منطقه بدلیل متغیر بود ارتفاع و داشتن ناهمواری‌های متعدد بسیار متنوع و غنی است و در کمتر جایی از کشور و منطقه می‌توان مشابه آن را یافت. قلل بسیاری بر روی خط‌الراس طولانی کبیر کوه جای گرفته‌‌اند که از میانشان می‌توان به کان‌صیفی، ورزرین، سیوان، گردل، مواز، سیاه‌کوه، سمند، تخت‌پیران، اناران، آبدانان، بنداش، سرمیدان، خردم، کمرسفید، یک‌شبه و میوره اشاره کرد.

بلندترین نقطه کبیر کوه کجاست؟

قله کان‌صیفی بلندترین نقطه کبیر کوه و نیز بلندترین قله استان ایلام می‌باشد. کوه اهوران نیز که رشته‌ای جداگانه در شمال استان ایلام و به موازات کبیر کوه در ۷۰ کیلومتری شرق آن است دارای قله‌ای به ارتفاع ۲۱۲۰ متر می‌باشد که قله‌ای زیبا و سنگی در میان جنگل‌های انبوه بلوط پدید آورده است. تماشای قله‌های برف گرفته کبیر کوه از دشت‌های پست و کم ارتفاع اطراف که در تابستان دمایشان گاهی از مرز ۵۰ درجه سانتی‌گراد نیز عبور می‌کند واقعا حیرت‌انگیز است.

جاذبه‌های دیدنی کبیر کوه

سفرمان در امتداد خط‌الراس کبیر کوه را از شمال‌غرب آن و دره‌ای که رودخانه کنجانچم از میانش جریان دارد آغاز می‌کنیم و تا رودخانه کرخه در جنوب‌شرق به پیش خواهیم رفت. در این مسیر از دره‌های عمیق و صخره‌های صعب‌العبور، جنگل‌های بلوط و قله‌های پوشیده از برف خواهیم گذشت و تا جای ممکن سعی می‌کنیم به معرفی جاذبه‌های گوناگون طبیعی و تاریخی دامنه‌های این کوهستان وسیع و دیدنی بپردازیم.

منطقه حفاظت‌شده کبیر کوه

این منطقه حفاظت‌شده به وسعت ۱۷۹۲۳ هکتار بدلیل قرار گرفتن در ارتفاعات صخره‌ای و بکر کبیر کوه حیاتی غنی از گیاهان و جانوران مختلف را در خودش جای داده است. تنوع ارتفاعی ۹۵۰ تا ۲۷۹۰ متری این ناحیه اکوسیستم‌های مختلفی را در دل خود ایجاد کرده که از اهمیت اکوتوریسم بالایی برخوردار هستند.

گونه درختی اصلی این منطقه و بطور کلی کوهستان کبیر کوه بلوط ایرانی است و همچنان که ارتفاع خود را افزایش دهیم شاهد متراکم‌تر شدن آن خواهیم بود. درخت لرگ نیز که جزو گونه‌های نادر گیاهی و بومی ایران بحساب می‌آید در اطراف آبراهه‌ها و چشمه‌های منطقه بدره بچشم می‌خورد. از دیگر گونه‌های گیاهی کبیر کوه می‌توان به زبان‌گنجشک، داغداغان، ارژن، آلبالوی وحشی، پرسیاوش، اسپند، دافته، بومادران، جو دوسر، بادام، زالزالک؛ تمشک، کنگر، ریواس، پنیرک و ملیکا نیز اشاره کرد.

شرایط خاص و ناهمواری‌ها و صخره‌های متعدد همراه با بیشه‌زارها و دره‌های عمیق که زیستگاه‌های گوناگون را در خود جای داده‌اند سبب شده جانوران زیادی در این منطقه زندگی کنند. از میان گونه‌های حیات‌وحش منطقه کبیر کوه باید خرس قهوه‌ای، پلنگ، گربه وحشی، کاراکال، کل‌وبز، گرگ، شغال، روباه، کفتار، راسو، گراز، خرگوش، سنجاب ایرانی، خارپشت، انواع پرندگان شکاری و کبک را نام برد. سفر به این پارک ملی در فصل بهار و تماشای مناظر بدیع و طبیعت دست‌نخورده‌اش تجربه‌ای فراموش نشدنی برایتان رقم خواهد زد.

قله کان‌صیفی

قله کان‌صیفی بلندترین نقطه خط‌الراس کبیرکوه و مرتفع ترین کوه استان ایلام است. این قله زیبا با ارتفاع ۲۸۲۰ متر در جنوب روستای چنارباشی قرار دارد. صعود به قله علاوه بر جبهه شمالی که از روستای چنارباشی آغاز می‌شود از جبهه جنوبی نیز امکان‌پذیر است. جبهه جنوبی نسبت به جبهه شمالی که دارای دهلیزها و مسیرهای صخره‌ای و ریزشی است مسیری آسان‌تر و معمول‌تر بحساب می‌آید که برای صعود در فصل زمستان و بهار توصیه می‌شود.

در سفرزون بخوانید:  سنگ نگاره اشکفت سلمان ، زمزمه‌ی نیایش در دل طبیعت

بمنظور صعود از جبهه جنوبی باید از ۵۳ کیلومتری محور ایلام به آبدانان و سه کیلومتری روستای چشمه‌پهن و از کنار یک پل بزرگ وارد مسیر قله شد. بیشتر این راه شش کیلومتری از این‌جا تا قله شن‌اسکی و سنگلاخ است و راه پاکوب مشخصی در آن دیده نمی‌شود. غار آقامیر نیز در این جبهه واقع شده که حین صعود می‌توانید از آن بازدید کنید.

علاوه بر دو مسیر قبلی از روستای گنجه در شمال قله نیز می‌توان به آن رسید. در این ناحیه با عبور از یال‌های سنگی و گذر از جنگل‌های بلوط خود را پس از حدود دو ساعت پیاده‌روی به خط‌الراس کبیر کوه رسانده و از جنوب شرق آن را صعود خواهید کرد. در شمال و سینه‌کش قله چشمه کان‌صیفی قرار دارد که نام قله نیز از روی این چشمه جوشان و مرتفع گرفته شده است. از روی قله کان‌سیفی منظره‌ای زیبا و وسیع به اطراف می‌توانید ببینید و کوه اهوران نیز در دوردست قابل مشاهده است.

تنگه بهرام چوبین

این تنگه کم‌عرض و مرتفع با موقعیت استراتژیک در مجاورت روستای ارمو و در ضلع غربی مسیر جاده دره‌شهر به پلدختر، در دامنه کبیر کوه قرار دارد. در تنگه می‌توان آثار باقی‌مانده از دیوار و دژهای نظامی متعلق به بهرام چوبین، از ژنرال‌های دوره ساسانی را مشاهده کرد که در زمان شورش علیه خسروپرویز، برای پناه گرفتن از آن استفاده می‌کرده‌اند. این مجموعه شامل قلعه‌ای از سنگ و گچ و پلکانی بر روی دیواره‌های سنگی است که در کنارشان چهار آب‌انبار سنگی و ناودانکهای ارتباطی برای نگهداری طولانی‌مدت آب شرب بچشم می‌خورد. در سفر به دره‌شهر دیدن از این تنگه زیبا و آثار تاریخی‌اش را حتما پیشنهاد می‌کنم.

غار آقامیر

این غار بنام کاشف خود که از شکارچیان محلی بوده نامگذاری شده است. غار اقامیر مرتفع‌ترین غار کبیر کوه می‌باشد که در ارتفاعات ۲۳۶۲ متری جبهه جنوبی قله کان‌صیفی قرار دارد. دهانه غار تقریبا مخفی و کوچک است اما بلافاصله پس از کمی پیمایش به تالاری با سقفی چهل متری راه ‌می‌یابد. ستون‌های آهکی این غار بدلیل بزرگی و قطر زیادشان بسیار شهرت پیدا کرده‌اند. عمق غار ۲۳۸ متر است که به احتمال فراوان امکان کاوش و پیش‌روی در آن هنوز وجود دارد. پیمایش این غار نیاز به لوازم فنی ندارد و تنها باید چراغ‌ قوه و باتری همراه با کفش مناسب بدلیل لغزنده بودن کف غار همراه داشته باشید. در پایین‌دست دهانه غار چشمه‌ای وجود دارد که بدلیل سرمای زیاد آب آن سرتزن نام گرفته است.

آبشار هفت آسیاب

این آبشار دیدنی یکی از مناطق بکر و زیبای دره‌شهر است. آبشار ۶۰ متری هفت آسیاب از کبیر کوه سرچشمه می‌گیرد و با گذشتن از دامنه ریواس‌کوه سرانجام وارد رودخانه سیمره می‌شود. برای دیدن آبشار باید ۲۰ کیلومتر را در جاده دره‌شهر به پلدختر طی کنید و با کنار پل تاریخی گاومیشان و وارد شدن به جاده روستای داراب‌آباد و دو ساعت پیاده‌روی خود را به آن برسانید.

تنگه و غار کول‌کنی

این منطقه در ۱۳۸ کیلومتری جاده خرم‌آباد به اندیمشک قرار گرفته است. مسیر دسترسی به تنگه از روستای ماژین در کنار رودخانه سیمره می‌گذرد. دیوارهای سربه‌فلک کشیده این تنگه زیبا و آثار ساختمانی پراکنده‌ای که در جای جای تنگه با رنگ و ملاط یافت می‌شوند و به پیش از اسلام تعلق دارند بسیار دیدنی هستند. در انتهای تنگه کول‌کنی چشمه‌ای گوارا وجود دارد که نوشیدن آب آن پس از طی کردن مسیر واقعا لذت‌بخش است. یکی از آثار دیدنی این تنگه عمیق جویی است که از روی دیواره شرقی کوه و محل فرو ریختن آب تا دهانه تنگه به پهنای ۳۰ تا ۴۰ سانتی‌متر کشیده شده و بیش از یک کیلومتر طول دارد.

رسیدن به غار کول‌کنی بدلیل قرار گرفتن دهانه‌اش بر روی دیواره‌ای به ارتفاع ۵۰ متر سخت است و نیاز به ابزار فنی دارد. در روایات آمده که این غار بنا به وصیت‌نامه انوشیروان محل دفن این پادشاه ساسانی می‌باشد. علاوه بر این غار حدود ۱۲ دخمه دیگر در طول تنگه نیز وجود دارند که آثار سفالین یافت شده درونشان احتمال دفن شدن انوشیروان را در این تنگه قوت می‌بخشند.

دریاچه دوقلوی سیاه گاو

این دریاچه‌های زیبا در جنوب‌شرقی شهر آبدانان، و هشت کیلومتری روستای سراب‌باغ قرار دارند. این جاذبه بکر و کمتر شناخته شده از دو دریاچه در نزدیکی یکدیگر تشکیل شده که با یکدیگر اختلاف ارتفاع دارند و توسط کانالی طبیعی به طول ۷۰ متر به یکدیگر متصل شده‌اند. آب این دو دریاچه بسیار زلال و پر از ماهی است و عمقی بیش از ۲۰ متر دارند. منبع آبی این دو دریاچه رودخانه سیاه‌گاو است که پس از وارد شدن به دریاچه اول و عبور از کانال اشاره شده به دریاچه دوم ریخته و سپس از آن به شکل رودخانه‌ای خروشان خارج می‌شود. علاوه بر این رود چشمه‌هایی نیز در کف دریاچه وجود دارند که املاح معدنی و گوگردی دریاچه از آن‌ها تامین می‌شود. دیدن این منظره طبیعی و بی‌نظیر و فرصت آب‌تنی در حوضچه زیبایش را در سفر به کبیر‌کوه و شهر آبدانان هرگز از دست ندهید.

دره خزینه

این دره دیدنی و شگفت انگیز که به گرندکانیون ایران نیز شهرت دارد، در بالادست رودخانه کرخه و در میانه‌های جاده پلدختر به اندیمشک و نواحی شمالی کبیرکوه قرار دارد. مشهورترین قسمت این دره پیچی طبیعی در مسیر رودخانه است که به زیبایی درون صخره‌ها را شکافته و به پیچ نعل اسبی شهرت دارد. در گذشته نچندان دور بلندترین پل معلق خاورمیانه بطول ۱۱۲ متر و در ارتفاع ۸۵ متری بر روی این دره عمیق قرار داشت که تجربه عبور کردن از آن بسیار هیجان‌انگیز بود. متاسفانه در حال حاضر این پل دیدنی که گردشگران فراوانی را به سوی خود می‌کشاند توسط افرادی ناشناس تخریب شده است. عبور از دره‌‌های عمیق و پرآب و تماشای زیبایی‌های این شگفتی طبیعی با توجه به سهولت رسیدن به آن می‌تواند تجربه‌ای خاطره‌انگیز و تکرارنشدنی باشد.

تالاب‌های پل‌دختر

این مجموعه یازده‌گانه تالاب در دامنه شمالی ارتفاعات کبیرکوه و در ارتفاع ۵۰۰ متری کوه چول قرار دارند. بدلیل قرار گرفتن تالاب‌های پلدختر در مسیر مهاجرت پرندگان، هرساله در فصل پاییز گونه‌های مختلف پرنده از سیبری به این ناحیه می‌آیند که از بینشان می‌توان قوی گنک، حاجی لک‌لک، چنگر، خوتکا، غاز خاکستری، حواصیل، اگرت و کشیم را نام برد. حضور این پرندگان مناظر زیبایی را در این پهنه‌های آبی پدید می‌آورد. از گونه‌های گیاهی این ناحیه می‌توان به سرخس آبزی، پونه، یونجه، شبدر، جلبک سبز، شقایق و خارشتر اشاره کرد. بر اساس مطالعات انجام شده بارش‌های جوی تامین کننده آب این تالاب‌ها هستند. تماشای پرندگان مهاجر که در فصل بهار و پاییز به این تالاب‌ها سفر می‌کنند واقعا حیرت‌انگیز و دیدنی است.

پل تاریخی گاومیشان

این پل باستانی که به دوره ساسانیان تعلق دارد در فاصله ۳۰ کیلومتری دره‌شهر و در مرز بین دو استان ایلام و لرستان بر روی رودخانه سیمره واقع شده است. عرض دهانه یکی از طاق‌های این پل با بیش از ۵۰ متر بعنوان بزرگترین دهانه معماری جهان باستان شناخته می‌شود. طول پل حدود ۱۷۵ متر و عرض سطح آن بیش از ۸ متر می‌باشد. طبق روایات تاریخی در جریان عقب‌نشینی سپاه ایران در جنگ با اعراب یکی از دهانه‌های این پل تخریب می‌شود. در ساخت این پل دیدنی از ملاط، آجر و سنگ استفاده شده و در چشمه طاق‌هایش می‌توان آثار مرمت دوره‌های صفوی و قاجاریه را مشاهده کرد. در حال حاضر پل گاومیشان مورد بازسازی قرار گرفته و بدلیل قرارگیری در کنار جاده دره‌شهر به پلدختر می‌توان بسادگی از آن بازدید کرد.

قلعه پشت قلا (پشت قلعه)

این محوطه باستانی در پنج کیلومتری جنوب شهر آبدانان و بر روی تپه‌ای بلند احداث شده است. در ساخت این دژ بزرگ مصالح سنگ و گچ بکار رفته و آثاری از برج‌های نگهبانی، بارو، شاه‌نشین، اتاق‌های مسکونی و پلکان را در آن می‌توان مشاهده کرد. با بررسی‌های بعمل آمده در قلعه و مطالعه سفالینه‌های کشف شده در آن تخمین زده می‌شود که قدمتش به زمان ساسانیان برسد. باستان‌شناسان اعتقاد دارند که پشت قلا کاربری نظامی داشته و دارای خندقی طبیعی دورتادور خود است که رودخانه دویرج بخشی از آن را تشکیل می‌دهد. گفته می‌شود این قلعه رابطی میان قلعه‌های نظامی هزاردرب بوده که از طریق تونلی ارتباطی به یکدیگر راه داشته‌اند. متاسفانه بنای قلعه در سال‌های اخیر رو به ویرانی بوده و امیدواریم بزودی شاهد بازسازی آن باشیم.

غار بره‌زرد

این غار در ۴۵ کیلومتری جاده ایلام به دره‌شهر و در نزدیکی روستای پاکل قرار دارد. در داخل غار ستون‌ها و مجسمه‌های استالاکتیتی و استالاگمیتی زیبایی در گذر زمان بوجود آمده که بسیار دیدنی هستند. غار بره‌زرد ۳۵۰ متر عمق داشته و یک حوضچه آبی نیز در آن وجود دارد. ارتفاع برخی از تالارهای این غار شگفت‌انگیز به ۱۲ متر نیز می‌رسد و هوای درون آن بشدت سرد است. سرمای زیاد هوا باعث شده در هیچ دوره‌ای درون غار به سکونتگاه انسانی و جانوری تبدیل نشود که این موضوع خودش به بکر و دست‌نخورده بودن آن کمک کرده است. بدلیل تنگ بودن دهانه غار تنها امکان عبور یک نفر از آن وجود دارد. برای رسیدن به غار بره‌زرد از روستای پاکل حدود سه ساعت کوهپیمایی در پیش خواهید داشت.

تنگه کافری و شهر تاریخی شهداد

این تنگه زیبا که در بالادست دریاچه سد سیمره واقع شده و با داشتن چشم‌اندازی بی‌نظیر درحال حاضر به یکی از پربازدیدترین مناطق گردشگری استان ایلام تبدیل شده است. علاوه بر مناظر بدیع و حیرت‌انگیز، آثاری باستانی متعلق به سه هزار سال پیش از میلاد و عصر مفرغ و آهن در محوطه آن کشف شده که اهمیت تاریخی این ناحیه را نشان می‌دهند. در حال حاضر امکاناتی برای قایقرانی و ماهیگیری و عبور از میان تنگ کافری برای مسافران ایجاد شده که شدیدا مورد استقبال قرار گرفته است. این تنگه دیدنی از جمله مقاصدی است که در سفر به کبیر کوه حتما باید به آن سفر کنید.

کبیر کوه با داشتن دیدنی‌های فراوان و مناظر طبیعی بسیار در اطراف خود به زمان زیادی برای کاوش و گشت‌وگذار در اطراف خود احتیاج دارد. متاسفانه شکار بی‌رویه و جاده‌سازی و تخریب‌های جنگل‌های منطقه آسیب‌های جبران‌ناپذیری به پیکره کبیر کوه وارد کرده‌اند و امید است با توجه بیشتر مسئولین شاهد بازیابی و ترمیم بخشی از آن‌ها باشیم. بعلاوه شرایط خاص محیطی و صخره‌ای بودن کوهستان‌های منطقه فرصت احیای گونه‌های جانوری مانند کل‌وبز را بوجود آورده‌اند که در صورت سرمایه‌گذاری و مراقبت می‌توان مجددا گله‌های پرتعداد آن‌ها را بر روی دیواره‌های سنگی کبیر کوه مشاهده کرد.

امید است با معرفی بیشتر استان ایلام و جاذبه‌های دیدنی‌اش شرایط مناسب‌تری برای پذیرایی از مسافران در این منطقه محیا شود. در هر دره این کوهستان بی‌انتها مکانی دیدنی قرار دارد که شاید در نوشتار به آن پرداخته نشده باشد، حتما اگر جایی را می‌شناسید و یا اطلاعات بیشتری درباره این ناحیه دارید آن را با ما در بخش نظرات در میان بگذارید.