روستای ابیانه ، روح سرخ قلب ایران

روستای ابیانه یکی از زیباترین و کهن‌ترین روستاهای ایران و روح سرخ نطنز است. روستایی در دامنه کوه کرکس که در ارتفاع ۲۲۲۲ متری از سطح دریا قرار گرفته تا یکی از مرتفع‌ترین نقاط مسکونی ایران باشد. مردمان روستای ابیانه برای قرن‌ها از تمدن و تحولات در سایر نقاط دور افتاده بوده‌اند که همین موضوع موجب شده آداب‌ورسوم سنتی و زبان و لهجه قدیمی خودشان را حفظ کنند. از این رو ابیان به موزه‌ای زنده بدل شده است. در این مطلب سفرزون ما از ابیانه برای شما گفته‌ایم. همراه ما باشید.

نمی‌توان با استناد به مدرک روشنی قدمت ابیانه را تخمین زد، اما گفته می‌شود کهن‌ترین زیستگاه انسانی در حاشیه دشت کویر ایران با پیشینه‌ای ۱۵۰۰ ساله است. این قدمت طولانی با نگاهی به آثار باستانی روستا کاملا باورپذیر خواهد بود. در ابیانه بناهایی از دوره‌های مختلف تاریخی مانند ساسانی، سلجوقی، صفوی و قاجار بجای مانده که عمر دراز روستا را نشان می‌دهند. آب‌وهوا و موقعیت عالی ابیانه باعث شده سفر به این روستا تجربه‌ای شیرین باشد.

روستای ابیانه ؛ یک روستای تاریخی سرخ

روستای قرمز رنگ ابیانه از توابع بخش مرکزی شهرستان نطنز اصفهان است و در ۳۵ کیلومتری شمال غربی نطنز قرار دارد. شهرت اصلی روستا بخاطر معماری و رنگ خاص ساختمان‌هایش است که بر روی دامنه شیب‌داری در شمال رودخانه برزرود بنا شده‌اند. مردمان این روستای چندطبقه با گویش پهلوی سخن می‌گویند که به‌سبب ‌دورافتاده بودن روستا همچنان استفاده می‌شود. پوشش سنتی مردان روستا شلوار گشاد و دراز سیاه‌رنگ و لباس زنان پیراهنی بلند گلدار و رنگارنگ با چارقدهای سفیدرنگ است که ساکنین همیشه بر تن می‌کنند.

محلی‌ها ابیانه را ویونا می‌خوانند که از دو واژه وی به معنی بید و ویانه یعنی بیدستان تشکیل می‌شود که بخاطر بیدستان بودن محل روستا در گذشته به آن اطلاق می‌شده است. در حال حاضر نیز مزارع و باغات فراوانی در اطراف روستا وجود دارد که با تعدادی غنات آبیاری می‌شوند. ساکنین ابیانه به کشاورزی، باغداری و دامداری مشغولند و محصولاتشان شامل گندم، جو، سیب‌زمینی، و انواع میوه مخصوصا سیب، آلو، گلابی، زردآلو، بادام و گردو است.

برای دریافت راهنمای سفر به اصفهان کلیک کنید.

مسیر دسترسی به روستای ابیانه

مسیر دسترسی به روستا نسبتا طولانی است و به‌دلیل دور بودن از جاده‌های اصلی استفاده از خودروی شخصی توصیه می‌شود و انتظار اتوبوس و تاکسی را نداشته باشید. برای دسترسی به روستا از کیلومتر ۵۰ جاده قدیم نطنز به کاشان از جاده خارج شوید تا پس از ۲۰ کیلومتر رانندگی به روستای ابیانه برسید.

روستای ابیانه پر است از دیدنی‌های متنوع تاریخی و طبیعی و مناظر شگفت‌انگیزی که برای شهرنشینان امروزی یادآور زندگی گذشتگان خواهد بود و قدم زدن در این محیط روح بی‌قرار انسان امروزی را قدری آرام می‌کند. ابیانه همیشه با دستی پر از میهمانان خود پذیرایی می‌کند و هر گوشه چیزی برای شگفت‌زده کردنتان دارد. در ادامه برخی از مهم‌ترین مکان‌های روستا که بازدیدشان خالی از لطف نخواهد بود را معرفی می‌کنیم.

خانه‌های روستای کهن ابیانه

اصلی‌ترین جاذبه ابیانه خانه‌هایش هستند که در دامنه کوه و بصورت پلکانی و با نماهای کاه‌گلی و زیرطاقی‌های سفید ساخته شده‌اند و پنجره‌های زیبا و چوبی ‌آن‌ها را مزین کرده‌اند. کوچه‌های روستا بخاطر پیش‌آمدگی ایوان خانه‌ها تنگند و خودشان جذابیتی خاص پیدا دارند. برای جلوگیری از جریان یافتن باد این کوچه‌ها به شکل نامنظم ساخته شده‌اند. نمای خارجی خانه‌ها با خاک رس که از معادنی در نزدیکی روستا قابل استخراج است پوشیده شده که رنگ سرخ ابیانه را ایجاد می‌کند. این پوشش رسی علاوه بر زیبایی با خیس شدن در گذر زمان استحکام بیشتری نیز پیدا خواهد کرد.

خانه‌های ابیانه به سه دوره تاریخی سلجوقی، صفوی و قاجاریه تقسیم می‌شوند. خانه‌های ساخته شده در دوره سلجوقی فاقد حیاط و دارای ایوانی جنوبی به ارتفاع ۵ متر و فضایی باز و مسقف بنام صفه هستند که خانه در اطراف آن‌ها و در دو طبقه بنا شده است. صفه‌ها در دوره صفویه مورد توجه بیشتری قرار میگیرد و هر خانه در این دوره دارای چهار صفه است. قرینه‌سازی بهتر می‌شود و تزیینات بکار رفته با دوره سلجوقی متفاوت هستند. در دوره قاجاریه نیز بنا به دلایلی از ساخت‌وساز جدید مانند دو دوره قبل خبری نیست و شیوه ساخت نیز تغییری نمی‌کند. خانه غلام نادرشاه و خانه نایب حسین کاشی دو خانه معروف و دیدنی ابیانه هستند.

دسترسی به روستای ابیانه

آدرس روستای ابیانه روی نقشه گوگل

ابیانه سه محله اصلی به نام‌های هرده (پایین‌ده)، محله یوسمون و محله پل (بالاده) دارد. محله یوسمون و پل ارباب‌نشین بوده‌اند. هرده در شرق ده قرار دارد و از میان‌ده تا غرب و جنوب نیز محلات بالای‌ده را تشکیل می‌دهند. درب خانه‌های ابیانه دارای دو کوبه زنانه و مردانه هستند که کوبه چکشی شکل در سمت راست برای مردان و کوبه حلفه‌ای در سمت چپ متعلق به زنان است که خودش ویژگی خاصی بشمار می‌رود. بدلیل محدودیت فضا در آبادی انبار غله و زاغه دام‌ها به خارج از روستا منتقل شده‌اند و هر خانواده انبار خود را در تپه‌های یک کیلومتری ابیانه و در دل کوه کنده‌ است و تنها درهای کوتاه آن‌ها قابل مشاهده هستند.

مرمت و بازسازی ابیانه

عبور از دالان‌ و کوچه‌های آبادی و شنیدن بوی خاکی که بلند می‌شود بتنهایی ارزش رفتن به ابیانه را دارد. متاسفانه در سال‌های اخیر ساخت‌و‌سازهای جدید و بدون توجه به بافت سنتی انجام شده و تعداد زیادی از درب و پنجره‌های چوبی با نمونه‌های فلزی تعویض شده‌اند که آسیبی جدی به اصالت روستا وارد کرده‌اند. ایزوگام کردن سقف خانه‌ها و پوشاندن سقف قرمز و سنتی آن‌ها نیز بشدت از جذابیت مناظر روستای ابیانه کاسته است و امید آن می‌رود این توسعه‌های سریع باعث تخریب این میراث با ارزش نشوند.

آتشکده‌ها

ابیانه در گذشته سه آتشکده به نام‌های هارپاک، هرشوگاه و دژآتون داشته که از میانشان تنها هارپاک باقی مانده است. این آتشکده نمونه‌ای از معابد زرتشتی در جوامع کوهستانی است که همانند سایر بناهای روستا در سراشیبی قرار دارد. هارپاک کهن‌ترین اثر روستای ابیانه می‌باشد که بصورت چهارطاقی و با استفاده از سنگ لاشه و گچ و در گذرگاه اصلی محله ساخته شده است. در وسط این آتشکده آتش مقدس شعله ور بوده که آن را با ذغال سنگ روشن نگه داشته می‌داشته‌اند و بدلیل شکل خاص معماری‌اش از هر طرف آبادی قابل رویت بوده است.

قلعه‌های مشهور در یک روستای کهن

ابیانه سه قلعه به نام‌های پال همونه، هرده و پاله دارد. قلعه پال همونه یا تخت همایون در جنوب غربی ابیانه قرار دارد و به محله‌های یوسمون و محله‌بالا تعلق دارد. قدمت این قلعه به حدودا ۲۰۰ سال پیش میرسد و در سند قلعه سهم هر فرد در ساختش اشاره شده است. قلعه هرده در شمال شرق روستا و در محله هرده قرار دارد و قلعه پاله نیز متعلق به محله پل در شمال غربی روستا است. این قلعه‌ها برای حفظ امنیت مردم در برابر یاغی‌ها ساخته شده‌اند و در مواقع ضروری مردم بدرونشان می‌رفتند و مردان محلی به نوبت وظیفه کشیک دهی را داشتند.

زیارتگاه‌های ابیانه 

ابیانه زیارتگاه‌های هینزا یا بی بی زبیده و مرقد شاهزاده عیسی و شاهزاده یحیی را دارد.

هینزا زیارتگاهی دیدنی در جنوب شرقی روستا و در دره‌ای باریک و طویل است که در مقابل تورفتگی یک ضخره بنا شده است. اهالی می‌گویند که زیارتگاه محل پناه دادن به شخصی بنام بی بی زبیده خاتون بوده که بعدها به روستای هنجن برده شده و در واقع این مکان قدمگاه او بوده است. طبق باور مردم این مکان معجزه‌نماست و مراسمی خاص در آن انجام می‌دهند.

زیارتگاه شاهزاده یحیی و شاهزاده عیسی نیز در شرق ابیانه و در محله هرده قرار دارد. این زیارتگاه برخلاف دیگر ساختمان‌ها حیاط مرکزی دارد و در وسط حیات آب‌نمایی بزرگ قرار گرفته که آب خود را از نهر اصلی روستا تامین می‌کند. گنبدی هشت ضلعی با کاشی‌کاری فیروزه‌ای ویژگی اصلی بنا است که بدلیل وجود ایوان جنوبی زیارتگاه که به تپه جنوبی ابیانه مشرف است جلوه‌ای خاص به آبادی می‌دهد. داخل زیارتگاه منبری چوبی و قدیمی قرار دارد. طبق گفته اهالی فرزندان امام موسی کاظم در این زیارتگاه دفن شده‌اند.

مساجد ابیانه و ارزش معماری آن‌ها

روستای ابیانه یازده مسجد دارد. یکی از قدیمی‌ترین مساجد ابیانه میان‌ده یا مسجد جامع ابیانه نام دارد. مسجد میان‌ده دو شبستان دارد که شبستان قدیمی‌تر دارای دریست که به کوچه اصلی باز می‌شود. کف شبستان قدیمی با چوب پوشیده شده و در دیوار چوبی شبستان محرابی چوبی و قدیمی وجود دارد که یکی از آثار باارزش ابیانه متعلق به سال ۴۷۷ هجری قمری است. بر روی این محراب نقوش گل‌وبوته کنده‌کاری شده و سوره یس با خطوط برجسته کوفی رویش حکاکی شده است. منبر چوبی مسجد نیز متعلق به دوره سلجوقی و سال ۴۶۶ می‌باشد. نقوش گل‌وبوته هشت‌پر و کتیبه‌هایی به خط کوفی روی این منبر وجود دارد. در مسجد نیز دارای نقوش منبت‌کاری است. شبستان جدید مسجد سالنی بزرگ با نورگیری در سقف است که دارای ستون‌هایی با سرستون‌های کنده‌کاری شده است. سقف سالن بصورت تخته‌پوش از چوب گردو و نقوش منظم هندسی قاب‌بندی شده است.

یکی دیگر از مساجد قدیمی آبادی پرزله نام دارد که فضایی دلباز دارد و بر روی لنگ درب شرقی‌اش تاریخ ۷۰۱ هجری قمری حک شده است که متعلق به دوره ایلخانیان است. درب این مسچد قدیمی‌ترین درب ابیانه است. ایوان مسجد مشرف به کوچه مجاورش است. طبقه دوم مسجد در دوران صفویه ساخته شده و در دوره قاجاریه شبستانی کوچک به آن اضافه کرده‌اند.

حاجتگاه نام مسجد تاریخی دیگری در ایانه است که در صخره‌ای کوهستانی بنا شده و روی شبستانش تاریخ ۹۵۲ قابل مشاهده می‌باشد. این مسجد به دوره صفویه تعلق دارد و احتمالا مردم حاجت خود را توسط خطاطان روی قسمت بالای بنا می‌نوشته‌اند تا رفع شود. در محوطه اطراف بنا سنگ‌های قبری متعلق به زمان صفویه، نادری و قاجاریه وجود دارد.

خانقاه ، یک سازه‌ی تاریخی

این مکان در زمان شاه‌عباس صفوی ساخته شده و در محله پس‌خانقاه قرار دارد. خانقاه دارای ساختمانی سه‌طبقه با نمای آجری و سردری با طاق‌های ضربی است که با نقاشی‌هایی زیبا تزیین شده است. در گذشته خانقاه محل استراحت شاه صفویه در تابستان و جایگاه اجتماع صوفیان و دراویش بوده است.

کاروانسرا و اشترخانه‌ها

ابیانه دارای دو کاروانسرا در غرب روستا بوده که بنایشان بر اثر سیل ویران شده است. اهالی روستا در کاروانسراها معاملات پایاپای خود را انجام می‌داده‌اند. در گذشته علاوه بر این دو کاروانسرا تعدادی کاروانسرای کوچک‌تر نیز در روستا وجود اشته‌اند.

اشترخانه‌ها نیز برای اقامت کاروان‌های شتر ساخته شده بوده‌اند که سقفی بلند و ساختمانی بزرگ داشته‌اند و هرکدام از آن‌ها به فردی ثروتمند تعلق داشته است.

آسیاب‌های قدیمی ابیانه

ابیانه سه آسیاب داشته که یکی از آن‌ها همچنان قابل استفاده است. محلی‌ها به آسیاب آره می‌گویند و این آره‌ها بر روی رودخانه داریون و در غرب آبادی قرار داشته‌اند. آن‌ها آره هره، آره داریون و آره میون نام داشته‌اند.

موزه مردم‌شناسی و شناخت فرهنگ

این موزه در محل ساختمان قدیمی مهدکودک و آزمایشگاه دبیرستان ابیانه ساخته شده و در ساخت آن به اصول معماری و مصالح سنتی خانه‌های روستا توجه کرده‌اند. در این موزه اشیای مورد اسفاده مردم از جمله ظروف پخت‌وپز، اسلحه شکاری، قرآن‌های خطی، نسخ قدیمی، لوازم کساورزی، لوازم دامداری، نقره‌جات و زیور‌آلات محلی، پوشاک سنتی و غیره نگهداری می‌شوند.

چشمه‌های زیبا و طبیعت بکر در روستای کهن ابیانه

روستای ابیانه دارای چشمه‌ها و قنات‌های متعددی در اطرافش است که بخاطر موقعیت جغرافیایی خاص این آبادی در دامنه کوهستان کرکس می‌باشد. چشمه دوآبی و چشمه رئیسون در غرب روستا تامین کننده بخش اصلی آب ابیانه هستند. مردم اعتقاد دارند آب چشمه رئیسون از پای درختچه زرشک بیرون ما‌آید و خوردن آن باعث طول عمر می‌شود. قنات تاردر نیز در شمال آبادی معروف‌ترین قنات ابیانه است.

صنایع دستی و سوغات ابیانه

در سال‌های اخیر قالی‌بافی در ابیانه رونق گرفته و نزدیک به ۳۰ کارگاه قالی در آن برپا شده‌اند. گیوه‌بافی نیز یکی از مشاغل اصلی زنان در گذشته بوده که متاسفانه رو به فراموشی می‌رود.

مهمترین سوغاتی ابیانه زیورآلات گوناگون مانند گردنبند و دستبند است. آویزهای دیواری تزیینی، قالی و گلیم دیگر صنایع دستی روستا را تشکیل می‌دهند. لواشک، لبنیات مرغوب، گردو، بادام، سیب و آلو سوغاتی‌های خوراکی ابیانه هستند.

غذاهای محلی در روستای ابیانه

غذاهای مردم ابیانه به سایر مناطق کویری ایران شباهت دارند و بسیار خوشمزه‌اند. غذای محلی روستا گِپا نام دارد که نوعی قرمه با گوشت گوسفند قربانی است. کاروانی غذای دیگر ابیانه است که شبیه به کله‌جوش می‌باشد و از کشک ساییده شده با نعناع و پیازداغ تهیه می‌شود. جوبن غذایی لذیذ است که با جوی ترش درست می‌شود و آردینه را نیز با سبزی‌های محلی و دوغ تهیه می‌کنند. از سایر غذاهای محلی روستای ابیانه می‌توان به حلیم جو، برستوک، حلیم برگ مو، آش سیرابی، دلمه برگ مو، قلیه، آش کشک، حلوای دوشاب، پلوی جو، پوره سیب‌زمینی، کابجوش، کاچی، اوماچ، اشکنه و قل‌قله دوشاب اشاره کرد.

اقامت در سفر به ابیانه

ابیانه دو هتل و معدودی خانه اجاره‌ای دارد و تعداد کمی اتاق نیز برای اقامت به مسافران کرایه داده می‌شود. دو یا سه خانه روستا نیز بصورت سوئیت به گردشگران کرایه می‌دهند. هزینه یک شب اقامت در روستای ابیانه بین ۲۰ تا ۱۰۰ هزار تومان خواهد بود. ویونا و ابیانه دو هتل روستا هستند. هتل ویونا منظره‌ای رو به جنگل و اتاق‌هایی شیک و سنتی دارد. در سوی دیگر منظره هتل ابیانه رو به روستا با شیشه‌های رنگی دارد. تراس کوچک هر اتاق امکان خوردن صبحانه در فضای باز را فراهم می‌کند.

بهترین زمان برای رفتن به ابیانه

جاده دسترسی به ابیانه از میان باغات متعددی عبور می‌کند که در فصل بهار سرسبزی آن‌ها شما را مسحور خواهد کرد و با رسیدن فصل پاییز لباسی طلایی بر تن می‌کنند. اما بجز این دو زمان نیز می‌توانید به ابیانه بروید و در هر زمانی از سال امکان بازدید از این روستای دیدنی وجود دارد.

یک تجربه فراموش نشدنی در ابیانه

سفر به ابیانه تجربه‌ای فراموش نشدنی خواهد بود که در هیچ‌کجای دیگر پیدا نخواهید کرد. مردمان و مناظر این روستا همیشه در ذهن شما نقش می‌بندند و قسمتی از وجودتان را در آن جا خواهید گذاشت. اما چند نکته را نباید در این سفر فراموش کنید. عکس برداری از ساکنین بدون اجازه از آن‌ها ممکن است موجب رنجش و ناراحتی آن‌ها شود، پس حتما اگر خواستید قبلش اجازه بگیرید. همچنین تمامی باغ‌های اطراف روستا دارای مالکیت خصوصی هستند و ورود به آن‌ها ممکن است باعث برخورد اهالی با شما شود، پس بهتر است تنها از معابر اصلی روستا تردد کنید تا مزاحمتی برای روستاییان ایجاد نشود.

نظر شما درباره‌ی ابیانه چیست؟ کدام بخش این روستا را بیشتر دوست دارید و چه چیز آن برای شما زیباتر است؟

برای آشنایی بیشتر با دیدنی های اصفهان کلیک کنید.