قلعه پرتغالی ها ، یادگاری به جا مانده از دوران استعمار

تاریخ همیشه لبریز از خاطراتی تلخ و شیرین است. خاطراتی از کسانی که از عرش به فرش رسیدند و از هیچ قدرت گرفتند. در روزگاران گذشته، کشور پرتغال قدرتی بسیار بیشتر از حال حاضر داشته. زمانی بوده که پرتغال نواحی مختلف را تحت استعمار خود می‌گرفته و بر آنها حکومت می‌کرده. پرتغال، اسپانیا و انگلیس، هر سه کشور مناطق زیادی را تحت استعمار خود داشتند. حال از آن همه قدرت، جمال و جبروت تنها خرابه‌هایی همانند قلعه پرتغالی ها قشم بر جای مانده. تاریخ به طور تکان دهنده‌ای به ما می‌خواهد ثابت کند که هیچ چیز ابدی نیست و نباید به چیزی که امروز دارید دل خوش کنید. با سفرزون همراه باشید تا قلعه‌های پرتغالی در جزیره هرمز و قشم را بهتر بشناسید.

قلعه پرتغالی ها ، نمادی از یک آتش فروکش کرده

روزگاران قدیم پرتغالی‌ها بر بنادر و جزایر جنوبی ایران تسلط داشتند. آنها در نواحی مختلف قلعه‌هایی می‌ساختند تا در مقابل شورشی‌های از خود محافظت کنند. ساختار و ظاهر این قلعه‌ها نسبتا مشابه یکدیگر بودند و تنها هدف از ساخت آنها نظارت بر مردم منطقه بود. حتی در راستای خلیج همیشه فارس، بقایایی از دیوار‌های قطوری بر جای مانده که متعلق به پرتغالی‌ها و دوران استعماری آنها است.

حال جالب است بدانید که در جای جای جزایر اطراف خلیج فارس، بقایایی از قلعه‌های پرتغالی ها به چشم می‌خورند. در حال حاضر نیز قلعه پرتغالی ها قشم و قلعه پرتغالی ها هرمز جزء معروف‌ترین آنها هستند.

ساختار قلعه پرتغالی ها هرمز

ساختار قلعه همانند یک چهار ضلعی نا منظم با دیواره‌هایی به قطر سه و نیم متر بوده و دارای چهار برج بلند به ارتفاع دوازده متر است. این چهار برج مخصوص دیده بانی بوده و در مواقعی که دریا طوفانی می‌شده، از این برج‌ها به عنوان فانوس دریایی استفاده می‌کردند. در آن دوران پرتغالی‌ها از کشتی‌های که عبور می‌کردند، مالیات می‌گرفتند و از بالای این برج‌ها می‌توانستند به خوبی روی تردد کشتی‌ها نظارت کنند.

موقعیت قرارگیری قلعه پرتغالی ها به شکلی است که می‌توان از بالای برج‌ها به صورت کامل روی دریا و خشکی نظارت داشت. قلعه‌های پرتغالی‌ها معمولا حالت یک انبار آذوقه و مهمات و سلاح را نیز داشته. نیروی پشتیبان نظامی را در این قلعه نگه می‌داشتند تا در مواقع لوازم و یا جنگ از آنها کمک بگیرند. در این قلعه علاوه بر آذوقه، سلاح و مهمات، آب انباری بزرگ، اتاق سربازخانه، زندان، مقر فرماندهی، تالار و کلیسا است.

دلیل داشتن چنین ساختاری در قلعه پرتغالی ها هرمز

بر طبق مستندات تاریخی این قلعه قادر بوده تا در مواقع محاصره تا یک سال بدون کمک خارجی پایدار باقی بماند. ابعداد این قلعه آنقدر هم بزرگ نیست و تنها ۵۴ متر در ۲۶ متر وسعت دارد. برای ورود به قلعه تنها باید از درب شمال شرقی استفاده می‌کردند. جالب است بدانید که در ورودی قلعه چهار گوشواره خلفی وجود دارند که واقع در پشت دیوار‌های هشتی هستند. در حقیقت وجود مناره و گوشواره‌ها نشان دهنده این حقیقت است که از سبک سلجوقی در ساخت قلعه پرتغالی ها استفاده شده است.

در کنار حیاط این قلعه آب انبار‌هایی از جنس ساروج، گچ و سنگ به چشم می‌خورد. البته این تنها محل ذخیره آب قلعه نبوده و از چاه نیز استفاده می‌کردند. اگر کمی دقیق شویم، چاه‌هایی را در خارج قلعه خواهیم دید که حفر شده‌اند و لبه آنها با سنگ و ساروج محکم شده. تزئینات داخل قلعه عمدتا از بین رفته‌اند و چیز زیادی از آنها باقی نمانده است. دست نوشته‌هایی در این بین به چشم می‌خورند که به زبان کوفی و عربی نوشته شده‌اند.

تاریخچه قلعه پرتغالی ها هرمز

این قلعه برای اولین بار در سال ۱۵۰۷ به فرمان آلفونسو آلبرکرک ساخته شد. او یک دریانورد پرتغالی بود و بر استعمار دولت پرتغال در نواحی جنوبی ایران نظارت می‌کرد. جالب است بدانید که این قلعه پس از خروج پرتغالی‌ها برای مدت‌ها کاربرد داشت. در حقیقت حدودا تا دوره صفوی و قاجاریه از این قلعه استفاده می‌کردند و تلاش داشتند تا آن را حفظ کنند.

پس از آن دوران، این قلعه را به حال خود رها کردند و غبار فراموشی بر این همه غوغا و شلوغی پاشیده شد. قلعه پرتغالی های قشم در طی سالیان طولانی به دست فراموشی سپرده شد و زیر خروارها خاک مدفون گشت.

سالیان سال گذشت تا اولین بار در حدود دهه هفتاد هجری شمسی، کاوش در مورد قلعه پرتغالی ها آغاز شد اما، متاسفانه در بهار سال ۱۳۷۹ به دلیل زلزله ۵٫۹ ریشتری، عملیات کاوش با شکست مواجه شد.

برای دریافت راهنمای سفر به قشم کلیک کنید.

تجدید دیدار با قلعه پرتغالی های هرمز

در نهایت سال ۱۳۸۷ هجری شمسی قلعه پرتغالی ها بعد از سالیان طولانی از زیر خاک بیرون کشیده شد. شاید در آن زمان ریه‌های قلعه پر از خاک بوده و داغی از گذشته و فراموشی بر دل داشته. دیوار‌های شرقی نابود شده بودند و از آن همه جلال و جبروت تنها خرابه‌ای بیش باقی نمانده بود. زمانی که کار کاوش را به صورت کامل انجام دادند، چندین و چند ظروف سفالی متعلق به چین و ظروف شیشه‌ای متعلق به ونیز یافت شدند. این ظروف بسیار با ارزش هستند و در موزه از آنها نگهداری می‌شود.

یکی از زیباترین آثار باستانی یافت شده در این قلعه، توپ‌های جنگی پرتغالی‌ها بوده. این توپ‌ها روزگاری باعث ترس و هراس بسیاری از مردم و کشتی‌‌ران‌ها می‌شده، اما حالا کنار آنها عکس می‌گیرند و از آن به عنوان خاطره‌ای گذشته یاد می‌کنند.

قلعه پرتغالی ها هرمز ، برگی پوسیده از تاریخ کهن ایران

این قلعه در دوره‌‌های مختلف پا بر جا باقی مانده و سلطنت‌های مختلف را به خود دیده. در دوره‌های مختلف، مرمت و بازسازی‌های گوناگونی را روی این قلعه انجام دادند. اتاق‌ها و ایوان‌های قلعه دقیقا به سبک صفوی و قاجار ساخته شده و همین مساله نشان می‌دهد که حتی تا دوران صفوی و قاجار از این قلعه استفاده می‌شده. در حقیقت ظاهر این اتاق‌ها و ایوان‌ها ما را یاد کاروانسرای شاه عباسی بیستون می‌اندازد که در دوره شاه سلیمان صفوی ساخته شده بود.

در نهایت این خرابه می‌تواند به ما نشان دهد که هیچ چیز ماندگار نیست. روزگاری با این توپ‌های جنگی پوسیده، به کشتی‌های مختلف شلیک می‌کردند. اما حالا چه چیزی از آن همه قدرت مانده؟ خرابه‌ای که هیچ کاربردی ندارد. گاهی هنگام بازدید از ابنیه تاریخی باید چشمان خود را ببیندید و تصور کنید که روزگاری در اینجا چه کسانی حضور داشتند. شاید جایی که شما قدم گذاشتید، روزگاری فرماندهان پرتغالی قدم گذاشته بودند. اما حالا حتی خاک هم از آنها باقی نمانده اما پرچم ایران کماکان بر فراز آسمان می‌درخشد.

قلعه پرتغالی ها قشم

همانطور که ذکر کردیم، در جزایر اطراف حاشیه خلیج فارس، ساختمان‌های استعماری دوره پرتغالی‌ها بسیار به چشم می‌خورند. در این میان می‌توانید قلعه پرتغالی ها قشم را هم ببینید. این قلعه ساختاری کاملا مشابه به قلعه پرتغالی ها هرمز دارد. در آن دوران، این سبک از معماری کاملا رواج داشته و اکثر قلعه‌های محافظتی پرتغالی‌ها به همین شکل ساخته می‌شدند.

در این قلعه نیز همانند قلعه پرتغالی هرمز، کلیسا، زندان، آب انبار، انبار آذوقه و مهمات و همچنین برج‌های دیده بانی وجود دارد. یکی از نکات جالب توجه در مورد قلعه پرتغالی ها قشم این است که برخی می‌گویند تونلی بزرگ و بلند تا نزدیکی غار خربس زیر این قلعه ساخته شده تا در موارد محاصره به سرعت فرار کنند و یا زندانیان را از طریق آن منتقل نمایند.

کلیسای این قلعه نیز همانند قلعه داخل هرمز بسیار زیبا و دیدنی است. سقف این کلیسا نیز از سنگ‌های مرجانی ساخته شده و می‌‌توان تاثیری که از معماری ایرانی گرفته‌اند را در ساخت این کلیسا ببینید.

دسترسی به قلعه پرتغالی ها

خب همانطور که عرض کردیم، دو قلعه پرتغالی مختلف در خلیج همیشه فارس قرار دارند. قلعه اول در جزیره قشم و دیگری در هرمز قرار دارد. به همین دلیل باید نحوه دسترسی به هر کدام را بدانید.

حال شما بگویید. آیا به قشم سفر کرده‌اید؟ نظرتان در مورد قلعه پرتغالی ها چیست؟ آیا به قدر کافی جاذبه دارد؟ تجربه خودتان را با ما در میان بگذارید!

برای آشنایی بیشتر با دیدنی های قشم کلیک کنید.