مجموعه زندیه؛ مروری بر تاریخ شیراز + معرفی، عکس و آدرس

شیراز یکی از مهم‌ترین شهرهای توریستی ایران به حساب می‌آید. این شهر از هر نظر جاذبه‌های گردشگری بسیاری دارد. از باغ ارم تا باغ جهان نما از تخت جمشید تا مجموعه زندیه ، هر کدام زیبایی خاص به خود را دارند. امروز قصد داریم تا درباره یکی از یادگارهای مهم کریم‌خان‌زند، یعنی مجموعه زندیه صحبت کنیم. یک مجموعه تاریخی بزرگ که می‌توانید یک روز کامل را صرف بازدید از آن کنید. با ما همراه باشید تا مجموعه زندیه شیراز را به‌صورت کامل بشناسید.

معرفی کامل مجموعه زندیه شیراز

مجموعه زندیه شیراز چیست و شامل چه بخش‌هایی می‌شود؟ اولین سؤالی که در ذهن شما مطرح می‌شود، قطعاً همین خواهد بود. مجموعه زندیه شامل مسجد وکیل، ارگ کریم‌خان، حمام وکیل و بازار وکیل می‌شود که به‌صورت کلی به آن‌ها مجموعه زندیه گفته می‌شود. در ادامه شما را با هر کدام از آن‌ها به‌صورت کامل آشنا خواهیم کرد.

ارگ کریم‌خان شیراز

ارگ کریم خان که آن را با نام زندان کریم خان نیز می‌شناسند، از جمله مهم‌ترین جاهای دیدنی شیراز و بخشی از مجموعه زندیه است. این بنای باشکوه و زیبا به دست کریم خان زند که به وکیل الرعیا شناخته می‌شد، ساخته شد. ارگ کریم‌خان را در سال ۱۱۸۰ هجری قمری بنا کردند. کریم خان زند بعد از اینکه به قدرت رسید، تصمیم گرفت تا میدانی بزرگ همانند میدان نقش جهان اصفهان در شمال شیراز بنا کند. این میدان را در گذشته با نام توپخانه می‌شناختند  در حال حاضر در ضلع شرقی میدان بازار وکیل قرار دارد و بخش دیگری از مجموعه زندیه به حساب می‌آید.

ارگ کریم خانی کجاست؟

ارگ کریم خانی در ابتدای خیابان کریم خان زند، نبش میدان شهرداری این شهر قرار دارد. در شش ماه اول سال از ساعت ۸:۳۰ زصبح تا ۲۱ و در ۶ ماه دوم سال از ساعت ۷:۳۰ تا ۲۰:۳۰ می‌توانید از این ارگ زیبا دیدن کنید.

تاریخچه ارگ کریم خان

ارگ کریم خان همان طور که گفتیم، در سال ۱۱۸۰ هجری قمری بنا شد. در دوران زندیه و حکومت کریم خان زند، این ارگ محل زندگی و سلطنت کریم خان و خاندان سلطنتی او بود. بعد فتح شیراز به دست محمد خان قاجار، به دلیل خصومت شخصی بین محمد خان و کریم‌خان، محمد خان دستور تخریب برخی از بناهای کریمخانی را صادر کرد. خوشبختانه در آن دوران آسیبی به ارگ کریم خانی نرسید. دلیل هم آن بود که ارگ کریم خانی را به‌عنوان دار الحکومه امرای استان فارس انتخاب کردند.

در دوران قاجار، تغییر و تحولات بسیاری در ارگ کریم خانی رخ داد. شاهزادگان قجری بسیاری از نقاشی‌های زندیه را از روی دیوارهای ارگ پوشاندند و روی آن نقاشی‌های قجری کشیدند. همچنین بخش‌هایی از ارگ تخریب شد و جای خود را به ساختمان‌های جدید داد. روند به همین شکل تا دوران پهلوی ادامه داشت. در سال ۱۳۱۰ هجری شمسی، این ساختمان را به مرکز شهربانی و زندان شهربانی تغییر کاربری دادند.برای آنکه زندانیان در این زندان فضای کافی داشته باشند، تالار را دو طبقه کردند. در هر تطبقه، ۴ تا ۶ سلول ساخته شد و بسیاری از نقاشی‌های دوران قاجار را نیز با گچ پوشاندند. در این دوران آسیب جدی به ارگ کریم‌خانی وارد شد. بعد از آغاز حکومت پهلوی دوم، در سال ۱۳۵۰ این ارگ به محل حفاظت آثار باستانی تبدیل شد. از آن روز تا به حالا، از این ارگ به‌عنوان یک اثر تاریخی مهم نگهداری می‌کنند.

زیبایی ارگ کریم خان

ارگ کریم خان از نظر معماری، یک ساختمان بسیار باشکوه و عظیم به حساب می‌آید. در این ساختمان از معماری به شیوه اصفهانی و درونگرا استفاده کرده‌اند. ظاهر بیرونی بنا کاملاً ساده و بدون آلایش است و فقط می‌‌توانید از دیوارهای ضخیم و برج و باروهای مرتفع آن دیدن کنید. در بالای سردر ورودی ارگ، کاشی‌کاری‌هایی زیبا به هفت رنگ مختلف دیده می‌شود. در این کاشی‌کاری‌ها، نبر رستم و دیو سفید را به تصویر کشیده‌اند. قدمت این کاشی‌کاری‌ها به دوران قاجار باز می‌گردد. بعد عبور از ورودی اصلی، وارد هشتی خواهید شد و در نهایت به حیاط اصلی ارگ می‌رسید. همان طور که اشاره کردیم، خاندان سلطنتی کریم خان زند نیز در همین ارگ زندگی می‌کردند. بخش مسکونی ارگ سه جبه جنوبی، شمالی و غربی دارد. هر ضلع دارای یک ایوان ستون‌دار با دو ستون سنگی تراش‌خورده است. در دوران قاجار، ستونی اصلی ایوان‌های غربی و جنوبی را برداشتند و با ستون‌های چوبی جایگزین کردند. در تالارهای ارگ کریم خانی می‌توانید شاهد ارسی‌کاری‌های زیبا باشید. بازسازی این تالارها را ظرافت بسیاری انجام دادند و به همین خاطر حتی شیشه‌های رنگی پنجره‌های چوبی نیز به‌خوبی سر جای خود قرار گرفته‌اند.

بازار وکیل

بازار وکیل یکی دیگر از بخش‌های مجموعه زندیه به حساب می‌آید. این بازار نیز همان طور که تصور می‌کنید، به دستور مستقیم کریم خان زند ساخته شده است. در ادامه شما را با این بازار زیبا و سنتی بیشتر آشنا می‌کنیم.

بازار وکیل شیراز کجاست؟

بازار وکیل یکی از بزرگترین مراکز خرید شیراز به حساب می‌آید و بسیاری آن را قلب اقتصاد این شهر می‌دانند. این بازار ورودی‌های متعددی از خیابان‌های مختلف دارد. شما می‌توانید از خیابان‌های طالقانی، زند و لطفعلی خان وارد بازار وکیل شیراز شوید. ورودی اصلی بازار، ورودی‌های شمالی و جنوبی هستند که در ضلع شرقی میدان شهرداری و خیابان زند قرار دارند. توجه داشته باشید در نزدیکی این بازار جای پارک خودرو به‌ندرت پیدا می‌شود. پس بهتر است فقط همراه با وسایل نقلیه عمومی به این بازار بیایید.

تاریخچه بازار وکیل شیراز

داستان ساخت بازار وکیل شیراز به زمانی باز می‌گردد که کریم خان زند برای سرکشی به شهر لار رفته بود. او در شهر لار با بازار قیصریه رو‌به‌رو شد که بازاری بسیار بزرگ به سبک سنتی بود. به همین خاطر بعد بازگشت به شیراز تصمیم گرفت مرکزی برای کسب‌و‌کار مردم شیراز به وجود آورد. او در سال ۱۱۷۲ دستور ساخت این بازار را صادر کرد. ساخت بازار ۲۱ سال طول کشد و در نهایت سال ۱۱۹۳ به ثمر نشست. این بازار هنوز هم یکی از مراکز خرید مهم و قلب اقتصاد شیراز به حساب می‌آید. بسیاری از کسبه این بازار کسبه سنتی هستند که سالیان سال است در این بازار نسل به نسل فعالیت می‌کنند.

ساختار زیبای بازار وکیل شیراز

از نظر ساختار کلی و معماری، این بازار شباهت بسیاری به سایر بازارهای سنتی ایرانی دارد. در ساخت بازار وکیل شیراز از گچ، آجر و آهک استفاده کرده‌اند. سقف چهارسوق بازار ارتفاعی بیش از ۱۱ متر داشته که امروزه به خاطر خاکریزی کف بازار، ارتفاع آن به حدود ۱۰ متر کاهش پیدا کرده است. در هر گوشه از این بازار می‌توانید شاهد معماری سنتی ایرانی باشید. در ضلع جنوبی چهار سوق، موازی با بازار ترکش‌دوزها، بازاری دیگر به چشم می‌خورد که ورودی آن در جلوی مسجد وکیل واقع شده است. این بازار را با نام بازار شمشیرگرها می‌شناسند. بازار شمشیرگرها شامل ۱۱ جفت مغازه است. پس بد نیست که بعد بازدید از وکیل سری به بازار شمشیرگرها بزنید. بازار وکیل شامل راسته و بخش‌های مختلفی می‌شود. هر بخش و راسته مخصوص یک صنف خاص طراحی شده است. با کمک تابلوهای راهنما می‌توانید خودتان را به بخش‌های مختلف برسانید.

خرید از بازار وکیل شیراز

بازار وکیل هنوز هم همانند گذشته فعال است و داد و ستد بسیاری در این بازار انجام می‌شود. هنوز هم کسبه بازار از ساعات ابتدایی صبح و بعد طلوع آفتاب کرکره دکان‌های خود را بالا می‌کشند و مشغول کسب روزی حلال می‌شوند. قیمت اجناس در این بازار بسیار مناسب است و می‌توانید اجناس تک را به قیمت عمده بخرید. اگر به‌دنبال جایی ارزان و مناسب برای خرید سوغات شیراز هستید، می‌توانید بازار وکیل را انتخاب کنید. در سرای مشیر می‌توانید انواع صنایع‌دستی و زیورآلات سنتی این شهر را تهیه کنید و در عین حال از تماشای معماری زیبای این بازار لذت ببرید.

مسجد وکیل شیراز

مسجد وکیل یکی از معروف‌ترین مساجد ایران است که بخشی از مجموعه زندیه به حساب می‌آید. این مسجد زیبا نیز یاگاری از دوران زندیه بوده و هنوز هم به‌خوبی از آن مراقبت می‌کنند. در ادامه شما را به‌صورت کامل با مسجد وکیل آشنا خواهیم کرد.

مسجد وکیل شیراز کجاست؟

این مجسد در کنار بازار وکیل و خیابان طالقانی واقع شده است ..برای اینکه به مسجد وکیل دسترسی پیدا کنید، بهتر است از وسایل نقلیه عمومی کمک بگیرید. در نزدیکی بازار و مسجد وکیل، خبری از جای پارک خودرو نیست. مسجد وکیل در نزدیکی میدان شهردای واقع شده است. با کمک مترو و اتوبوس می‌توانید به‌راحتی به میدان شهرداری برسید و از آنجا به مسجد وکیل بروید.

تاریخچه مسجد وکیل شیراز

دوران سلطنت  کریم خان زند یکی از دوران پرشکوه برای شیراز بود. زمانی که کریمخان این شهر را به‌عنوان مقر حکومت خود انتخاب کرد، کمر همت بست تا این شهر را به اوج خود برساند. در همین راستا، ابنیه مهم و عظیم بسیاری را از خود به یادگار گذاشت. مسجد وکیل بخشی از مجموعه زندیه شیراز است که در کنار بازار بزرگ وکیل قرار دارد. ساخت این مسجد نیز تقریباً همزمان با بازار وکیل انجام شد. بر اساس اسناد تاریخی، قدمت این به مسجد به سال ۱۱۸۷ باز می‌گردد. جالب است بدانید که بر اساس اسناد تاریخی، حسین علی میرزا فرمانفرما، پسر فتحعلی شاه، این مسجد را به‌صورت کامل در دوران قاجار بازسازی کرد. پس می‌توان گفت این مسجد جزو معدود ابنیه تاریخی دوران زندیه بود که در دوران قاجار مورد خشم محمد خان قاجار قرار نگرفت.

معماری مسجد وکیل شیراز

معماری مسجد وکیل شیراز به شکلی است که انگار هنرمندان ایرانی تلاش داشتند تا اوج هنر خود را در معماری و ایجاد تزئینات کاشی‌کاری به رخ تمام دنیا بکشند. در آن دوران حکومت‌های اسلامی تلاش می‌کردند تا با ساخت مساجد بزرگ، اوج قدرت خود را به نمایش درآورند. معماری مسجد وکیل به حدی زیباست که هنوز هم درباره آن در دانشگاه‌های هنر معماری ایران صحبت می‌کنند.

این مسجد از جمله آثار هنری تحسین‌برانگیز معماری در تمام دنیا به حساب می‌آید. جالب اینجاست که در ساخت این مسجد همانند ارگ کریم‌خان، از سبک درونگرا با معماری بسیار ساده استفاده شده است. زمانی که بیرون مسجد را ببینید، تصور نمی‌کنید که می‌توانید انتظار چنین کاشی‌کاری‌ها و مقرنس‌کاری‌های هنرمندانه‌ای را در آن داشته باشید. بسیاری از متخصصان، کاشی‌کاری‌های این مسجد را برگرفته از هنر کاشی‌کاری اصفهان می‌دانند. وقتی که وارد این مسجد شوید، چشمتان از این سو به آن سو می‌رود تا اوج زیبایی مسجد را شاهد باشد. این مسجد در زمینی به مساحت ۱۱هزار مترمربع قرار دارد و یکی از بزرگترین مساجد ایران به حساب می‌آید.

حمام وکیل شیراز

جالب است بدانید کریم خان زند در نزدیکی مسجد، دستور ساخت حمامی زیبا را نیز داده بود. در گذشته حمام کردن در زندگی شهری که دیگر خبری از حوض و رودخانه نبود، کار دشواری به حساب می‌آمد. به همین خاطر دولت‌ها و افراد خیر، در بخش‌های مختلف شهر، حمام‌های عمومی بنا می‌کردند. تا دوران قاجار که کلاً خبری از حمام خصوصی در خانه‌ها نبود. حتی تا اوایل انقلاب اسلامی نیز مردم کماکان از حمام‌های عمومی استفاده می‌کردند. بسیاری از حمام‌های حمومی قدیمی دیگر از بین رفته‌اند؛ اما خوشبختانه حمام وکیل شیراز سالم و پابرجا باقی مانده است و می‌توانید از اوج هنر معماری ایرانی آن لذت ببرید. در ادامه شما را با حمام وکیل شیراز که بخشی از مجموعه زندیه است، آشنا خواهیم کرد.

حمام وکیل شیراز کجاست؟

حمام وکیل در نزدیکی بازار و مسجد وکیل قرار دارد. ورودی حمام در خیابان طالقانی شیراز و غرب مسجد و بازار وکیل قرار دارد. برای دسترسی به این حمام باید با ماشین به سمت بلوار کریم‌خان بروید و پس از آن وارد میدا شهدا شوید. بعد میدان شهدا باید در خیابان طالقانی خودرو خودتان را پارک کنید و پیاده به سمت حمام بروید.

تاریخچه حمام وکیل

حمام وکیل نیز یکی دیگر از یادگارهای کریم خان زند در شیراز به حساب می‌آید. کریم خان چنین اعتقاد داشت که مردم برای ورود به مسجد، باید پاک و آراسته باشند. به همین خاطر در نزدیکی مسجد این حمام را بنا کرد. ساخت مسجد، بازار و حمام در کنار هم، نشان از تاکید کریم‌خان بر دین، پاکیزگی و کسب روزی حلال بود. این سه عنصر در کنار هم قرار دارند و تشکیل یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری شیراز را می‌دهند. این حمام نیز همزمان با بازار و مسجد در سال ۱۱۸۷ هجری قمری ساخته شد. البته همانند سایر ابنیه تاریخی شیراز، در دوران قاجار و پهلوی، تغییراتی در آن رخ داد. برای مثال در دوران قاجار، این حمام را بازسازی کردند و بخش‌هایی از آن تغییر پیدا کرد. در دوران پهلوی دوم، بخش‌هایی از حمام به حمام نمره تغییر پیدا کرد. جالب است بدانید که حتی رختکن آن را به زورخانه تبدیل کردند. در سال ۱۳۵۱، این حمام بار دیگر به‌صورت کامل بازسازی شد.

زیبایی حمام وکیل

این حمام از نظر معماری، یک اثر هنری به حساب می‌آید. جالب است بدانید که حمام ورودی کوچک دارد و هشتی آن را پایین‌تر از سطح زمین قرار دارند. همچنین راهرو را با زاویه‌های تند طراحی کرده‌اند و تمامی این‌ها به خاطر جلوگیری از ورود هوای سرد بیرون به داخل و خروج هوای گرم حمام به بیرون است. این موضوع یک هنر معماری محسوب می‌شود که در آن دوران نیاز به مهندسی بسیار دقیق داشته است. همچنین از آهک در سقف و دیوارها استفاده کرده‌اند. استفاده از آهک باعث می‌شود تا رطوبت حمام روی دیوارها و سقف تأثیر نگذارد. در این حمام از هواخور و نورگیرهای طبیعی روی سقف استفاده کرده‌اند. روی دیوارهای حمام می‌توانید شاهد برخی نقاشی‌های دوران زندیه و برخی نقاشی‌های دوران قاجار باشید. وقتی که سر خود را بالا بگیرید، می‌توانید از زیبای هنر کاشی‌کاری و مقرنس‌های سنتی ایرانی لذت ببرید.

حمام در گذشته یک مجموعه کامل برای انجام امور مختلف از جمله حجامت، برگزاری مراسم حمام زایمان، چله نوزاد، خواستگاری، حنابندان و … بود. به همین خاطر یک مرکز فرهنگی در دوران گذشته به حساب می‌آمد. از‌این‌رو بخشی از حمام وکیل شیراز را به موزه حمام تبدیل کرده‌اند و با کمک مجسمه‌های مومی، آیین‌های قدیمی را به نسل جدید نشان می‌دهند. با بازدید از این حمام، می‌توانید با فرهنگ مردم شیراز بیشتر آشنا شوید.

خب دوستان عزیز سفرزون، به‌صورت کامل با مجموعه زندیه شیراز آشنا شدید. به یاد داشته باشید بهتر است برنامه بازدید از هر ۴ بخش مجموعه زندیه را در یک روز قرار دهید. هر چهار مورد در کنار هم قرار دارند و می‌توانید با پای پیاده از تمامی آن‌ها دیدن کنید. به نظرتان زیباترین بخش مجموعه زندیه کدام است؟ دلیل خود را بابت این انتخاب بیان کنید.