تهران شهری است که به سرعت نو می شود؛ اصولاً نو شدن را دوست دارد. به خاطر همین علاقه به تازگی است که امروز بخش های عمده ای با بافت قدیمی و تاریخی شهر تهران دیگر به شکل گذشته وجود ندارد. اما هنوز محله های قدیمی تهران هستند که همان شکل و شمایل قدیم و همان حال و هوا را حفظ کرده اند. جای خوشحالی است که در یکی دو سال اخیر توجه به حفظ بافت قدیمی شهرها اهمیت پیدا کرده و در رسانه ها برنامه هایی در این باره پخش می شود و برنامه ریزی های شهری در این جهت انجام می شود.

saadatrent

این بار در مجله سفرزون می خواهیم بعضی از  محله های قدیمی تهران را به شما معرفی کنیم و از تاریخی که از سر گذرانده اند برایتان بگوییم. محله هایی که بخش مهمی از هویت فرهنگی ما را شکل داده اند. اگر از علاقه مندان تاریخ شهری هستید و یا ساکن تهرانید و به شهرگردی علاقه دارید و گاهی راه محله های قدیمی را در پیش می گیرید احتمالا خواندن این مطلب برایتان خالی از لطف نیست. پس با ما همراه باشید تا سفر مجازی کوتاهی به محله های قدیمی و خاطره انگیز تهران برویم.

محله های قدیمی تهران ، گذری به خاطره و تاریخ

محله های قدیمی تهران
کوچه لولاگر|کوچه قرینه پایتخت

بعضی از محله های قدیمی تهران هنوز وجود دارند و از بعضی از آنها فقط در کتاب های تاریخ می توان نشانی پیدا کرد. اما وقتی از محله های قدیمی پایتخت صحبت می کنیم دقیقا منظورمان کدام محله ها هستند؟ روزگاری نه چندان دور که پایتخت گستردگی امروز را نداشت، فقط شامل محله هایی بود که امروز فقط گوشه ای از شهر تهران را تشکیل می دهند. محله های تهران قدیمی حوالی بازار تهران و کاخ سلطنتی یا همان کاخ گلستان گسترده بودند محله هایی مانند پامنار، عودلاجان، امیریه، منیریه، سنگلج، ناصرخسروی امروزی، حسن آباد، سی تیر و…شمیران در زمان قاجار و پهلوی اول روستای ییلاقی خوش آب و هوای نزدیک تهران بود و از اوایل دوران پهلوی دوم کم کم با گسترش شهر تهران به سمت شمال به پایتخت پیوست و بخشی از شهر تهران شد.  محله های قدیمی تهران امروز هم محله های حوالی بازار تهران هستند.

بازار و کاخ گلستان، قلب تپنده تهران قدیم

محله های قدیمی تهران
سردر ورودی بازار تهران

گفتیم که بازار و کاخ گلستان قلب تهران دوره قاجار بودند و محله های تهران حول این دو مرکز شکل گرفته بودند. یکی از این محله ها ناصر خسرو یا همان خیابان ۱۵ خرداد امروزی است که در زمان ناصرالدین شاه بخشی از ارگ سلطنتی بود و ناصریه نامیده می شد. در این خیابان یادگارهای زیادی از معماری تهران قدیم وجود دارد مانند شمس العماره، مدرسه دارالفنون، سرای روشن، کوچه مروی و میدان توپ خانه یا همان میدان امام خمینی امروز. خوشبختانه به بناهای تاریخی این خیابان ر نسبت به محله های دیگر بیشتر رسیدگی شده است. پس اگر برای گشت و گذار به خیابان ناصرخسرو رفتید به بالا سرتان هم نگاه کنید تا بناهای قدیمی را ببینید.

محله های قدیمی تهران
کاخ گلستان

بازار هم که دیگر جای خود دارد. برای درک حال و هوای تهران قدیم و سبک معماری تهران حتما باید به بازار و گوشه و کنارها و کوچه پس کوچه هایش سر بزنید و به محله هایی مانند پامنار و درخونگاه بروید و شکل و شمایل تهران در قرن گذشته را ببینید.

لاله زار، پاتوق شیک پوشان و از فرنگ برگشته ها

وقتی به مرکز تهران می روید تا محله های قدیمی را ببیند حتما باید سری هم به لاله زار بروید که یکی از محله های قدیمی تهران است که روزگاری برای خودش بر و بیایی داشته است. این خیابان که امروز مرکز فروشندگان روشنایی منزل و لوازم الکتریکی از اواخر دوره قاجار تا اوایل پهلوی دوم نماد نوگرایی و فرنگی مآبی در پایتخت بود. ماجرای ایجاد چنین خیابانی در پایتخت که از هر لحاظ با بافت و ساختار سنتی شهر تفاوت داشت به زمان ناصرالدین شاه قاجار برمی گردد.

ناصرالدین شاه وقتی از اولین سفرش به فرنگستان به کشور بازگشت به سرش زد خیابانی مانند شانزه لیزه پاریس در پایتختش داشته باشد و دستور داد خیابانی از میان باغ باصفای لاله زار بکشند. کم کم در این خیابان تماشاخانه، گراند هتل، رستوران های به سبک فرنگی، خیاط خانه و بوتیک فرنگی و…به راه افتاد و تبدیل به پاتوق شیک پوشان فرنگی مآب تهران شد. رونق لاله زار تا اوایل پهلوی دوم ادامه داشت و کم کم با شکل گرفتن خیابان های مشابه در گوشه و کنار شهر لاله زار از رونق افتاد.

امروز اگر به لاله زار بروید در کوچه پس کوچه هایش تماشاخانه ها و سینماهای قدیمی که یادگار دوران باشکوه این خیابان هستند را می توانید ببینید. خانه و باغ اتحادیه، سینما رکس که در حال حاضر متروکه است و تئاتر نصر از مهم‌ترین بناهای لاله زار هستند. اولین فروشگاه به سبک اروپایی تهران به نام پیرایش هم در خیابان لاله زار قرار داشت.

خیابان سی تیر، چهارراه ادیان

یکی از محله های قدیمی تهران خیابان سی تیر است که در منطقه ۱۲ در حدفاصل خیابان جمهوری و حسن آباد قرار دارد. خیابان سی تیر قبلا خیابان مریض خانه نامیده می شد و بعدها به دلیل اینکه خانه نخست وزیر قوام السلطنه در این خیابان قرار داشت به نام او نامیده شد. بعد از انقلاب اسلامی به یادبود قیام سی تیر ۱۳۳۱ مردم علیه قوام السلطنه نام این خیابان به سی تیر تغییر نام داد. خیابان سی تیر به چند دلیل یکی از جاذبه های شهر تهران است. اول اینکه موزه ملی ایران در این خیابان سنفگرش زیبا قرار دارد.

دوم اینکه در این خیابان یک آتشکده، یک کنیسه و یک کلیسا قرار دارد که آن را به چهارراه ادیان تبدیل کرده است. سومین دلیل وجود رستوران معروفی به نام گل رضائیه است. به جز اینها اخیرا خیابان سی تیر پر از رستوران های سیار شده است و به یکی از گذرهای شکم گردی تهران تبدیل شده است.

خیابان منیریه، محله اعیانی تهران قدیم

خیابان منیریه یکی از مرکزی ترین محله های تهران و در مسیر خیابان طولانی ولیعصر است. این خیابان به نام منیرالسلطنه یکی از همسران ناصرالدین شاه که ساکن عمارت منیریه بود به این نام مشهور شده است. منیریه که امروز یکی از محله های قدیمی تهران است تا مدت های طولانی یکی از اعیان نشین-ترین محله های تهران بود و اعضای خانواده سلطنتی و ثروتمند تهران در این خیابان ساکن بودند و به همین علت بناهای مجلل قاجاری زیادی در خیابان منیریه به جا مانده است.

چهارراه استانبول، خیابان قدیمی بازیگوش پایتخت

وقتی قرار است محله های قدیمی پایتخت را معرفی کنیم نمی شود از خیابان جمهوری یا همان چهارراه استانبول قدیمی حرفی نزنیم. خیابان جمهوری که امروز مرکز فروش موبایل و مبلمان و لباس است در دهه های گذشته خیابانی بوده که بعضی از اولین های تهران را میزبانی می کرده مثل اولین پیراشکی فروشی تهران یا اولین ساندویچی و کافه نادری مشهور. امروز هم این خیابان شلوغ جذابیت-های خاص خود را دارد مثل پارکینگ پروانه یکی از نمادهای تهران است. خیابان منوچهری و نوفل-لوشاتو که از روزگار قدیم کنسول گری های دولت های خارجی در این خیابان قرار داشت و میدان فردوسی هم از محله های قدیمی شاخص تهران هستند که در حوالی خیابان جمهوری قرار دارند.

بی تردید تعداد محله های قدیمی پایتخت بیش از اینهاست. اما در این مطلب بیشتر درباره محله هایی گفتیم که در حوالی کاخ گلستان و بازار قرار دارند که روزگاری تهران محدود به اینها می شد. اما محله هایی مانند صفی علی شاه که باغ نگارستان و عمارت مسعودیه در آن قرار دارد و اولین کودکستان تهران در یکی از کوچه های این خیابان تأسیس شده بود هم محله های قدیمی تهران است که باید از آن یاد کرد. محله بهارستان که ساختمان اولین پارلمان ایران و خانه سپهسالار در آن واقع شده است هم از محله های قدیمی مهم تهران است.