زیگورات چغازنبیل ، قصه‌گوی آجری نیایش‌ها

زیگورات چغازبیل ، بازمانده‌ی تمدنی است که با قهر و خشونت دشمن به دل خاک سپرده شد تا سال‌ها بعد به روایت داستانی کامل از تاریخ بپردازد. زیگورات چغازنبیل که نمونه‌ای عالی از معماری مذهبی دوران خود است، در شهر شوش قرار دارد. برای کشف این راز خوش نقش تاریخی با سفرزون همراه شوید تا آجر به آجر آن را بشناسیم.

زیگورات چغازنبیل ، نمایش دین در جان آجرها

زیگورات‌ها را طبق آئین‌ و باورهای مذهبی و با بهترین مصالح موجود در هر دوره بنا می‌کردند که پیشکشی باشد برای خشنودی خدایان. این بناها که میراث بابلی‌ها هستند و شکل کلی آن‌ها را نزدیک به کوه‌های‌ کیهانی می‌دانند، بر این باور بنا شدند که از دل زیگورات می‌تواند به ملکوت صعود کرد. زیگورات‌ها از تمدن‌های کهن به‌جا مانده‌اند و در نقاط مختلفی کشف شدند و مورد بررسی‌های باستان‌شناسی قرار گرفته‌اند. اما باید بدانیم زیگورات چغازنبیل یکی از سالم‌ترین نمونه‌های در حال حاضر این بناها است.

چغازنبیل و داستان کشف شرکت نفتی‌ها

در حفاری‌هایی که برای کشف نفت در این منطقه از شوش صورت گرفته بود، مهندسین شرکت نفت، آجری با نوشته‌هایی باستانی پیدا کردند و برای بررسی‌های بیشتر آن‌را برای باستان‌شناسان ارسال کردند.

پس از همین ماجرا بود که حدس و گمان‌ها شروع شد و چغازنبیل به زمینی برای کشف رازهای تاریخی بدل و روند کاوش‌های باستان شناسی در این منطقه آغاز شد. رومن کریشمن، باستان‌شناس فرانسوی به همراه تیم حفاری توانستند زیگورات چغازنبیل را از دل خاک بیرون بیاورند و شگفتی معماری عیلامیان به نمایش در آمد.

زیگورات چغازنبیل ، اثری که کامل نشد

این نیایشگاه را اونتاش گال (۱۲۵۰ پ. م.)، یکی از پادشاهان بزرگ عیلام باستان برای ستایش اینشوشیناک، نگهبان شهر شوش، ساخته‌ بود. او در خصوص ساخت این اثر گفت: پس‌ از آن که مصالح ساختمانى را به دست آوردم، من در اینجا شهر اونتاش و حریم مقدس را برپا نمودم و آن را در یک دیوار خارجى و یک دیوار داخلى محصور نمودم. من معبد بلندى ساختم که شبیه آنچه شاهان پیش‌ساخته‌اند نبود و آن را به خداى اینشوشیناک و خداى هومبان حریم مقدس وقف کردم. باشد که ساختمان و زحمت من موقوفه ایشان شود و لطف و عدل هومبان و اینشوشیناک در اینجا برقرار بماند.

این اثر هنوز تکمیل نشده بود که در حمله‌ی سپاه آشور به فرماندهی بانیپال، به همراه سایر سازه‌های تمدن عیلامی ویران شد. پانیپال در خصوص ویرانی بزرگی که برجا گذاشت چنین روایت می‌کند: من زیگورات شوش را که از آجرهایی با سنگ لاجورد لعاب شده بود شکستم و سازه‌های عیلام را با خاک یکسان کردم. شوش را تبدیل به یک ویرانه کردم و ندای انسانی و بانگ شادی به دست من از آنجا رخت بربست.

 از کشف زیگورات چغازنبیل تا ثبت جهانی

در سال‌های ۱۹۵۱ تا ۱۹۶۲، طی حفاری‌هایی که در چغازنبیل صورت گرفت، چهره‌ی زیگورات به طور کامل نمایان شد و بسیاری از گره‌های تاریخی باز شد. در کند و کاوهایی که در این منطقه انجام شده است مجسمه هایی از جنس سفال که شکل و شمایل گاو نر داشته‌اند پیدا شده. بنای چغازنبیل در فهرست آثار جهانی یونسکو به ثبت رسیده تا بر اهمیت این سازه‌ی باشکوه اضافه کند.

معماری زیگورات

این معبد دارای دو حصار بوده که درون حصار داخلی بخش آئینی قرار داشت و اطراف آن را هفت دروازه فرا گرفته بود. در مقابل پلکان جنوب شرقی هم هفت ردیف قربانگاه قرار دارد. از این نوع ساخت و ساز می‌توان این موضوع را برداشت کرد که عدد هفت در باور عیلامیان بسیار مقدس بوده است.

در ساخت زیگورات چغازنبیل میلیون‌ها آجر استفاده شده است که بر تن هر کدام از آن‌ها دست‌نوشته‌هایی مکتوب شده است و همین موضوع یکی از دیگر از عوامل شگفتی ساز این بنا است.

در بخش شمال‌غربی این معبد بزرگ، سه معبد با نام‌های ایشمکرب، اوبان و الهه کیریرشا قرار دارد که هر کدام از آن‌ها حیاط، نیایشگاه، انبار و اتاق دارند. بنای این معابد هم با آجرها دست‌نویس ساخته شده است.

جزئیات شگفت‌انگیز نیایشگاه چغازنبیل

وجه تمایز زیگورات چغازنبیل با سایر زیگورات‌های بین النهرین این است که تمام آن سازه‌ها به‌صورت چند طبقه ساخته می‌شد اما در این ساختمان، هر طبقه به‌شکلی مستقل و به روی زمین ساخته شده است. به‌ جز طبقه‌ی‌ اول و پنجم، تمامى طبقات از خشت پرشده‌اند. طبقه‌ی پنجم که بلندترین طبقه محسوب مى‌شود، جایگاه قرار دادن بت‌هاى آن زمان بوده است. مهم‌ترین این بت‌ها، خداى اینشوشیناک یا خداى خاص شهر شوش بوده است.

از دیگر ویژگی‌های خاص این بنا سیستم آب‌رسانی آن است که در از زمان خود بسیار جلوتر بوده. همچنین تصفیه‌خانه‌ی چغازنبیل یکی از قدیمی‌ترین نمونه‌های این سیستم است. آب این سیستم تصفیه از رود کرخه تامین می‌شده است. یکی از آثار این مجموعه سنگ‌نگاره یادبود اونتاش ناپیریشا است که بر روی این سنگ‌نگاره‌ی باستانی نقش زنی حک‌شده است که دم ماهی دارد و مارهایی را در دستان خود گرفته است.

در بالای تصویر کامل این سنگ‌نگاره، کاهنه‌های معبد در حال عبور هستند. جنس این سنگ‌نگاره از ماسه‌سنگ است. این اثر که مربوط به دوره عیلامی میانه و دودمان ایگی هالکید است، مربوط به ۱۳۴۰ تا ۱۳۰۰ پیش از میلاد است. این یادبود در سده‌ی دوازدهم پیش از میلاد از چغازنبیل به شوش آورده شده و در حال حاضر در موزه لوور قرار دارد.

کشفیات زیگورات چغازنبیل

۱- ساعت آفتابی

در زیگورات چغازنبیل سه ستون‌ یافت شده است که به نظر می‌رسد با تابش خورشید به آن‌ها ساعات روز، روزهای ماه و فصل‌های سال مشخص می‌شده است. گفته می‌شود ساعت آفتابی چغازنبیل اولین ساعت آفتابی جهان است که به دست عیلامیان ساخته شده است.

۲- آثار باقی‌مانده بر روی سنگ‌فرش‌ها

از جمله جالب‌ترین کشفیات زیگورات چغازنبیل وجود چند جای پای کودکانه بر روی سنگ‌فرش‌های این منطقه است.

۳- آجرنوشته‌ها و کتیبه‌ها

در این بنا حدود پنج هزار آجرنوشته وجود دارد. این آجر نوشته‌ها با دست نوشته شده‌اند و در نوشتن آن‌ها از مهر یا قالب استفاده نشده است. عیلامی‌ها از این خطوط برای زیباسازی فضا استفاده می‌کرده‌اند. دور تا دور بنای زیگورات، آجرهایی قرار دارد که با خط میخی عیلامی بر روی آن مطالبی نوشته شده است. نام سازنده و هدف از ساخت بنا موضوعی است که این آجرنوشته‌ها روایت می‌کنند. جالب است بدانید قدیمی‌ترین کاشی‌های جهان نیز در این زیگورات کشف شده است و برخی از آجرهای این زیگورات لعاب‌دار است و برخی دیگر تزئیناتی مانند گل میخ دارند.

یک کتیبه هم در چغازنبیل پیدا شده است که چنین نوشته‌ای دارد: من اونتاش گال: آجرهای طلایی را حکاکی کردم، من در اینجا این مأوا را برای خدایان گال و اینشوشیناک برپا کردم و این مکان مقدس را هدیه کردم، باشد که کارهای من که هدیه‌ای است برای خدایان گال و اینشوشیانک پذیرفته شود.

۴- سنگ‌نگاره‌ها

از دیگر کشفیات این زیگورات که در موزه لوور پاریس نگهداری می‌شود، سنگ‌نگاره‌ای مربوط به دوران عیلامی میانه است. نقش زنی با دم ماهی بر روی سنگی حک شده است که مارهایی درون دست خود دارد. قدمت این سنگ‌نگاره را به دوران سلسله ایگی‌هالکید نسبت می‌دهند و آن را مربوط به اونتاش ناپیریشا می‌دانند.

۵- تصفیه‌خانه

در قسمت غربی معبد اصلی، تصفیه‌خانه آب زیگورات چغازنبیل قرار دارد که اولین تصفیه خانه آب جهان است. در این تصفیه خانه با استفاده از ظروف مرتبط با هم و حوضچه‌های ته‌نشینی، آب که از رودخانه کرخه تأمین می‌شده است را تصفیه و استفاده می‌کردند. آب رودخانه کرخه از کانالی به طول ۴۵ کیلومتر و از هفت تپه عبور می‌کرد تا به تصفیه خانه برسد و طبیعی بود که بسیار گل‌آلود باشد. این تصفیه‌خانه حرفه‌ای با استفاده از قوانین منسوب به فیثاغورث این آب گل‌آلود را تبدیل به آبی گوارا برای مردم می‌کرد.  به علت اختلاف ارتفاع زیاد برای آب این معبد از رودخانه دز که رودخانه نزدیکتری است استفاده نشده است.

بهترین زمان سفر به زیگورات چغازنبیل

استان خوزستان است و آب و هوای گرم و مرطوبش. به همین خاطر هم سفر به این استان از ماه دوم بهار تا اواسط پاییز ممکن است به علت گرمی هوا برایتان کمی سخت باشد. اواخر پاییز و زمستان موقع خوبی برای رفتن به زیگورات چغازنبیل است. در این فصول هوا بهاری است و راحت می‌توانید بچرخید و کیف کنید.

مسیر دسترسی به زیگورات چغازنبیل

بسته به اینکه با چه وسیله نقلیه‌ای می‌خواهید به زیگورات چغازنبیل بروید، مسیر دسترسی‌تان متفاوت است. نزدیک‌ترین فرودگاه به این زیگورات فرودگاه اهواز است. شوشتر ایستگاه راه‌آهن دارد و با ماشین شخصی‌تان هم می‌توانید به شوش بیایید. در جاده شوش به شوشتر باید وارد فرعی زیگورات چغازنبیل شوید و تا انتهای مسیر آن را ادامه دهید. از اهواز تا چغازنبیل دو ساعت با ماشین فاصله دارید و باید از جاده اهواز-شوش به جاده هفت تپه منحرف شوید.

امکانات رفاهی در زیگورات چغازنبیل

در اطراف زیگورات چغازنبیل امکانات رفاهی محدودی وجود دارد. مغازه‌ای در کنار این اثر تاریخی وجود دارد که می‌توانید نیازهای ابتدایی‌تان را برطرف کنید اما آن طرف‌ها که می‌روید حتما چیزهایی که نیازتان می‌شود با خودتان ببرید. در نزدیکی این مجموعه بزرگ پارکینگ نیز وجود دارد.

اقامت در زیگورات چغازنبیل

همان‌طور که اشاره کردیم امکانات رفاهی در نزدیکی زیگورات چغازنبیل بسیار محدود است. هتل و مسافرخانه‌ای در کنار این اثر باستانی بسیار ارزشمند وجود ندارد. در راه جاده‌ای که به زیگورات چغازنبیل منتهی می‌شود می‌توانید مسافرخانه‌هایی پیدا کنید. اگر هم دنبال یک هتل خوب هستید باید زحمت رفتن تا شوش یا شوشتر را به خودتان بدهید. با توجه به حشرات گزنده و حیوانات این منطقه چادر زدن در کنار این اثر تاریخی پیشنهاد نمی‌شود.

دیدنی‌های اطراف زیگورات چغازنبیل

شوش و شوشتر پر از دیدنی‌های اعجاب‌انگیز است که می‌تواند سفری خاطره‌انگیز برایتان بسازد. از چغازنبیل تا شوشتر ۳۵ کیلومتر و تا شوش ۴۰ کیلومتر است. موزه و منطقه باستانی هفت تپه هم در نزدیکی این اثر باستانی است.

نکات و توصیه‌ها درباره دیدن زیگورات چغازنبیل

• اگر می‌خواهید لذت فوق‌العاده‌ای از بازدید از زیگورات چغازنبیل ببرید دور و بر زیگورات بچرخید. آن را از زوایای متعدد تماشا کنید. از زمین‌های هموار اطراف آن تا تپه‌هایی کمی دورتر. با این حساب می‌توانید ابعاد مختلف این شاهکار باستانی را ببینید. انگار که به قلب تاریخ باستان پرتاب می‌شوید و دنیایی از شگفتی پیش رویتان باز می‌شود.
• در سفرتان به این منطقه حتما به این نکته توجه کنید که با باک پر به سمت زیگورات چغازنبیل حرکت کنید
• تجهیزات و لوازم ضروری را به همراه داشته باشید و اگر در فصل گرما هستید حتما با خودروی مجهز به کولر راه بیفتید
• استفاده از عینک و کلاه آفتابی، کرم ضد آفتاب و همراه داشتن آب از ضروریات است
• بازدید از این بنا فقط در ساعات اداری امکان‌پذیر است

سفرزونی‌های عزیز، اگر تجربه‌ی بازدید از زیگورات چغازنبیل را دارید تجربه‌ی خود را با ما به اشتراک بگذارید.

برای آشنایی بیشنر با دیدنی های شوش کلیک کنید.